Η ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου (1930) αποτέλεσε ένα ορόσημο στο νεοελληνικό πολιτιστικό σκηνικό. Το δραματολόγιό του ήταν ποικίλο, συμπεριλαμβάνοντας εκτός από έργα κλασικού θεάτρου, νεότερα έως και πολύ σύγχρονα έργα. Κύρια μέριμνά του ήταν η αναβίωση του αρχαίου δράματος, οι παραστάσεις του οποίου παρουσιάζονταν στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού και από το 1954 στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Ένα από τα έργα αρχαίου δράματος που έτυχε μιας ευτυχούς σειράς παραστασιολογίας είναι η Άλκηστις του Ευριπίδη.
Το πρώτο από τα σωζόμενα έργα του μεγάλου τραγικού (438 π.Χ.) αποτελεί ένα ιδιότυπο έργο, κυρίως ως προς την ειδολογική του κατάταξη. Η τοποθέτησή του ως το τέταρτο έργο της πρώτης τριλογίας του Ευριπίδη, η οποία δεν έχει διασωθεί («Κρήσσες», «Αλκμέων δια Ψωφίδος», «Τήλεφος») και η μορφή του παραπέμπουν στο σατυρικό δράμα, ενώ θεματικά, η ύπαρξη των θρήνων, της θυσίας και των χορικών τονίζουν την άμεση συγγένειά του με το είδος της τραγωδίας. Παρότι μία τραγωδία που δεν «κλείνει» τραγικά, η Άλκηστις, όπως υπογραμμίζει ο Μάριος Πλωρίτης, καταδεικνύει την «αυτοθυσία της θνητής που παίρνει ανθρώπινες και δραματικές διαστάσεις».
Ο μύθος της Άλκηστης, που συχνά παρομοιάζεται με παραμύθι, συνίσταται στην ηρωοποίηση της αρχαίας θεάς, η οποία θυσιάζεται για να ζήσει ο σύντροφός της. Ο θεός Απόλλωνας, τιμωρημένος από τον Δία, αναγκάστηκε να υπηρετήσει σαν κοινός θνητός τον βασιλιά των Φερών και άντρα της Άλκηστης, τον Άδμητο, και για τη φιλοξενία του αυτή κάνει ένα «θεϊκό δώρο»: Θα μπορέσει να ξεφύγει από τον πρόωρο θάνατο που του επιφυλάσσουν οι Μοίρες, εφόσον κάποιος θυσιάσει τη ζωή του στη θέση του. Οι ίδιοι οι γονείς του αρνούνται αυτή την χάρη και μόνο η Άλκηστη δέχεται αυτόβουλα να δώσει τη ζωή της με αντάλλαγμα τη ζωή του άντρα της.
Ο Ηρακλής, ως γνωστή ιλαρή φιγούρα του αρχαίου θεάτρου, εμφανίζεται περαστικός από τις Φερές την ημέρα της κηδείας, όπου και φιλοξενείται στα βασιλικά δώματα. Όταν μαθαίνει τα νέα για τον χαμό και την αυτοθυσία της Άλκηστης, αποφασίζει να αναμετρηθεί με τον Χάροντα και βγαίνοντας νικητής, παραδίδει στον Άδμητο την πεπλοφορεμένη γυναίκα που συνοδεύει. Όταν το πέπλο σηκωθεί, ο Άδμητος βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα βουβό αίνιγμα και μία ανεξιχνίαστη αμφισημία.
Με αφορμή την πολυαναμενόμενη πρεμιέρα της Άλκηστης σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου την Παρασκευή 28 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου και λίγο πριν αναχωρήσει από το αργολικό θέατρο για να περιοδεύσει ανά την χώρα, στο παρόν άρθρο επιχειρείται μία ανασκόπηση-παρουσίαση των 5 ιστορικών ανεβασμάτων του έργου από το Εθνικό Θέατρο.
Άλκηστις (1963-1964) | Σκηνοθεσία: Τάκης Μουζενίδης
Θάνος Κωτσόπουλος (Άδμητος), Άννα Συνοδινού (Άλκηστις), Θόδωρος Μορίδης (Ηρακλής)
Το καλοκαίρι του 1963, το έργο του Ευριπίδη κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Ο Τάκης Μουζενίδης σκηνοθετεί την παράσταση που έμελλε να παρουσιαστεί για άλλες τρεις χρονιές στο ελληνικό κοινό. Η προσέλευση του κόσμου στο Αργολικό θέατρο ήταν αθρόα, η αποδοχή της παράστασης από τους κριτικούς όμως, υπήρξε αμφιλεγόμενη. Άλλοι έκαναν λόγο για μία σκηνογραφικά φορτωμένη και «φλύαρη» παράσταση με «χαμηλό, σχεδόν μελοδραματικό τόνο», ενώ άλλοι τόνισαν ότι, παρά το ότι η σκηνοθετική γραμμή στηρίχτηκε κυρίως στην διάθεση «ήπια χαρούμενης ευεξίας» του έργου, πράγμα που στέρησε τη σπαρακτικότητα ορισμένων στιγμών κορύφωσης, η παράσταση αποτέλεσε μία καλλιτεχνική προσφορά, που απείχε απ’ την «μουσειακού τρόπου» παρουσίαση.
Τους πρωταγωνιστικούς ρόλους ερμήνευσαν οι Θάνος Κωτσόπουλος (Άδμητος), Άννα Συνοδινού (Άλκηστις), Λυκούργος Καλλέργης (Φέρης), Θόδωρος Μορίδης (Ηρακλής), Έλλη Βοζικιάδου (Θεράπαινα), ενώ η μετάφραση ήταν του Θρασύβουλου Σταύρου. Οι Θ. Κωτσόπουλος και η Άννα Συνοδινού επαινέθηκαν για «την ευγένεια, την αρχοντιά και το συγκρατημένο πάθος που ανέβλυζαν απ’ όλες τις στάσεις και τις κινήσεις τους», όπως και ο Λυκούργος Καλλέργης για τον μικρό, αλλά έξοχα δουλεμένο ρόλο του. Υποστηρίχθηκε όμως παράλληλα, πως ο Τάκης Μουζενίδης «ή δεν ολοκλήρωσε την ανθρώπινη κοινωνική ερμηνεία της Άλκηστης ή συγκέρασε το ανθρώπινο στοιχείο […] με το μυθικό», πράγμα που οδήγησε ένα μέρος του θιάσου σε μία «απαγγελτική υποκριτική».
Η παράσταση του Τάκη Μουζενίδη με τον ίδιο θίασο και συντελεστές, παρουσιάστηκε και κατά τη θερινή θεατρική περίοδο του 1964, με δύο σημαντικούς σταθμούς: το Αρχαίο θέατρο Δωδώνης και το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. Το ενδιαφέρον και η σπουδαιότητα των δύο παραστάσεων που δόθηκαν στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού έγκειται στο ότι ήταν οι δύο τελευταίες εμφανίσεις της μεγάλης τραγωδού, Άννας Συνοδινού, με τον θίασο του Εθνικού Θεάτρου.
Άλκηστις (1965, 1968) | Σκηνοθεσία: Τάκης Μουζενίδης
Το καλοκαίρι του 1965 (Ωδείο Ηρώδου του Αττικού) και του 1968 (Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, Ωδείο Ηρώδου του Αττικού), η Άλκηστις σε σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη αναβιώνει ελαφρώς διαφοροποιημένη. Στον ομώνυμο ρόλο πλέον είναι η Ελένη Χατζηαργύρη, η τότε «νεοφώτιστη του αρχαίου δράματος», η οποία υμνήθηκε δεόντως, καθώς ο ρόλος αυτός την καθιέρωσε «σαν μια άξια ιέρεια του αρχαίου δράματος». Όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε στην εφημερίδα Ακρόπολις με αφορμή την παράσταση, «το Εθνικό απέκτησε τη νέα τραγωδό του».
Οι αμφιλεγόμενες απόψεις των κριτικών, κλίνοντας προς την αποδοκιμασία της σκηνοθετικής προσέγγισης του Τάκη Μουζενίδη, απέδωσαν την όποια ανεπάρκεια στην υποκριτική των ηθοποιών στη σκηνοθετική γραμμή που ακολουθήθηκε και στην αδυναμία της να «κρατήσει τα θεάματα του Εθνικού μας θεάτρου σε υψηλή περιωπή».
Άλκηστις-Κύκλωψ (Ενιαία παράσταση: 1974) | Σκηνοθεσία: Σπύρος Α. Ευαγγελάτος
Σε μία ενιαία παράσταση παρουσίασε το καλοκαίρι του 1974 ο σπουδαίος θεατράνθρωπος Σπύρος Α. Ευαγγελάτος δύο έργα του Ευριπίδη, Άλκηστις – Κύκλωψ, στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Εντοπίζοντας την ειδολογική τους συγγένεια, ο Σπ. Ευαγγελάτος επιχείρησε την παρουσίαση ενός δράματος με σατιρικά στοιχεία (Άλκηστις) και μιας δραματικής κωμωδίας (Κύκλωψ) στα 20α Επιδαύρια. Η μετάφραση της Άλκηστης ήταν αυτή του Θρασύβουλου Σταύρου, ενώ τη σκηνογραφία και την ενδυματολογία της ενιαίας αυτής παράστασης ανέλαβε ο Γιώργος Πάτσας.
Η Άλκηστις παρουσιάστηκε σε μία «διασκευή ως φάρσα», με τον Νικήτα Τσακίρογλου ως Άδμητο και την Μιράντα Ζαφειροπούλου ως Άλκηστη. Υποκριτικά υμνήθηκε κυρίως ο Λυκούργος Καλλέργης για τον ρόλο του πατέρας του Άδμητου. Η αποδοκιμασία από μεριάς των κριτικών αναφορικά με την σκηνοθετική προσέγγιση της Άλκηστης βασίστηκε στο γεγονός της «κωμωδιοποίησης μιας τραγικής ιστορίας», πράγμα που απομάκρυνε, όπως υποστηρίχθηκε, τον θεατή από την τραγικότητα των στιγμών που βιώνει η ηρωίδα.
Άλκηστις (2000) | Σκηνοθεσία: Λυδία Κονιόρδου
Επιχειρώντας μία χρονική και κοινωνιολογική μετατόπιση, η Λυδία Κονιόρδου σκηνοθετεί τον Μάιο του 2000 την Άλκηστη από το 5ο Εργαστήρι Ηθοποιών στο Γκαράζ του Εθνικού Θεάτρου, στην Κουμουνδούρου. Μεταφέρει και τοποθετεί το έργο σε μια σύγχρονη μεταβατική περίοδο, στη Μεταπολεμική Ελλάδα των ’50-’60, καθιστώντας το ένα «σύγχρονο, ένα έργο-κλειδί». Χαρακτηρίστηκε ως μια παράσταση «με διάθεση για πειραματισμό» που, με τη βοήθεια του αυτοσχεδιασμού των ηθοποιών, ανίχνευσε τα όρια ανάμεσα στο τραγικό και το κωμικό.
Η μετάφραση που χρησιμοποιήθηκε ήταν αυτή του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, ενώ τους κεντρικούς ρόλους «κρατούσαν» οι, Πέτρος Πετράκης (Άδμητος), Τάνια Παπαδοπούλου και Γεωργία Τσαγκαράκη (Άλκηστις), Αρτό Απαρτιάν (Ηρακλής) και Δημήτρης Καραβιώτης (Φέρης).
Το ανέβασμα αυτό δεν ήταν η πρώτη αναμέτρηση της Λυδίας Κονιόρδου με την Άλκηστη. Η πρώτη επαφή της με τον μύθο ήταν το 1995 με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βόλου. Όπως ανέφερε η ίδια σε συνέντευξή της: «κέντρισμα της παλαιότερης ενασχόλησής μου με το έργο αυτό παρουσιασμένο με κούκλες το 1995, ήταν αυτός καθ’αυτός ο μύθος-παραμύθι της Άλκηστης και η ψηλάφιση του στοιχείου της ιερής αμέλειας και της σχεδόν αρχετυπικής απλοϊκότητας που τον χαρακτηρίζουν».
Άλκηστις (2009) | Σκηνοθεσία: Θωμάς Μοσχόπουλος
Το καλοκαίρι του 2009, ο Θωμάς Μοσχόπουλος έκανε την παρθενική του σκηνοθετική εμφάνιση στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου με το ευριπίδειο αυτό έργο. Η εν λόγω παράσταση συζητήθηκε ευρέως και εκτενώς, ενώ θεωρήθηκε μία δυνατή παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου. Οι ερμηνείες των δύο πρωταγωνιστών ξεχώρισαν, με την Μαρία Σκουλά στον ομώνυμο ρόλο και τον Χρήστο Λούλη σε έναν «υποκριτικά ώριμο» Άδμητο. Ο Αργύρης Ξάφης ως Ηρακλής, η Μαρία Πρωτόπαπα ως Θεράπαινα και ο Κώστας Μπερικόπουλος ως Φέρης, εξασφάλισαν το ομαλό υποκριτικό αποτέλεσμα. Σχολιάστηκε επίσης θετικά το εικαστικό και αισθητικό κομμάτι της παράστασης ως σκηνική προέκταση-πραγμάτωση της σύλληψης του μύθου (σκηνικά-κοστούμια: Ελλη Παπαγεωργακοπούλου). Η «φορμαλιστική παράσταση της Άλκηστης» του Θωμά Μοσχόπουλου κατόρθωσε την ισορροπία ανάμεσα στο τραγικό και το κωμικό, σε μία μακριά από τα καθιερωμένα προσέγγιση του αρχαίου δράματος.
Άλκηστη (2017) | Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου – Πληροφορίες παράστασης
Καθεμία από τις ποικίλες αυτές παραστάσεις-σκηνικές προσεγγίσεις του μύθου της Άλκηστης από εξέχοντες εκπροσώπους του θεάτρου από το Εθνικό Θέατρο θέτουν ρητά το πρόβλημα της σκηνοθετικής ερμηνείας του αρχαίου δράματος. Η ιδιότυπη ειδολογική του κατάταξη, η μορφολογία αλλά και η θεματική του συγκεκριμένου έργου επιβάλλουν την ύπαρξη πολλαπλών σκηνικών αναγνώσεων ανά τα χρόνια, με έναν γόνιμο προβληματισμό γύρω από την προσέγγιση του εν λόγω έργου συγκεκριμένα, αλλά και της αρχαίας τραγωδίας εν γένει.
Η Άλκηστη αποτελεί την παρθενική κάθοδο της νεαρής, παραγωγικής και ταλαντούχας σκηνοθέτιδας, Κατερίνας Ευαγγελάτου, στην Επίδαυρο. Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος (Άδμητος, ο Γιάννης Φέρτης (Φέρης), η Κίττυ Παϊταζόγλου (Άλκηστη) και ο Κώστας Βασαρδάνης (Απόλλων) υποδύονται τους πρωταγωνιστικούς ρόλους ενός δυνατού θιάσου. Η μετάφραση είναι του Κώστα Τοπάζη, τα σκηνικά της Εύας Μανιδάκη και τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα.
Η παράσταση κάνει πρεμιέρα την Παρασκευή 28 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, όπου θα παρουσιαστεί για δύο παραστάσεις και στη συνέχεια θα περιοδεύσει ανά την Ελλάδα. Το Εθνικό Θέατρο αφιερώνει την παράσταση στη μνήμη του Σπύρου Α. Ευαγγελάτου. (20.10.1940 – 24.1.2017).
Πηγή:
- Ψηφιοποιημένο Αρχείο του Εθνικού Θέατρου (http://www.nt-archive.gr/)
