Ο χειμώνας ως έργο τέχνης είναι η φύση και ο χρόνος στη φαντασία του ανθρώπου. Με το χειμερινό ηλιοστάσιο ξεκινά επίσημα ο χειμώνας στο βόρειο ημισφαίριο. Ως εποχή είχε πάντα ιδιαίτερες συνδηλώσεις για τον άνθρωπο. Ως αισθητικό αντικείμενο όμως τράβηξε την προσοχή του μόλις κατά τους νεώτερους χρόνους. Με την εκπνοή του Μεσαίωνα, το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον έπαψαν να μονοπωλούν τα θρησκευτικά θέματα και το βλέμμα στράφηκε στην ομορφιά και την αλήθεια της φύσης, που μπορούσε και άξιζε να αποδοθεί ρεαλιστικά, ακόμα και στις πιο παγωμένες και σκοτεινές της όψεις. Επιλέξαμε λοιπόν δέκα έργα από την νεώτερη ιστορία της δυτικής ζωγραφικής που νομίζουμε ότι το δείχνουν αυτό:
Ο χειμώνας ως έργο τέχνης, από τον ύστερο μεσαίωνα έως σήμερα
1. Master Wenceslas, Ιανουάριος
O Wenceslas από την Βοημία κλήθηκε από τον Επίσκοπο του Τρέντο να διακοσμήσει τους τοίχους του Πύργου των Αετών στο επισκοπικό κάστρο. Αυτές οι νωπογραφίες απεικόνιζαν τον κύκλο των μηνών του έτους. Θεωρούνται η πρώτη μνημειακή απόδοση του θέματος, το οποίο προηγουμένως προοριζόταν συνήθως για την εικονογράφηση βιβλίων. Για τον μήνα Ιανουάριο, ο Wenceslas επέλεξε να ζωγραφίσει με ιδιαίτερη σπουδή ένα χιονισμένο τοπίο γύρω από το επισκοπικό μέγαρο, το οποίο ως δια μαγείας έχει μείνει ανέπαφο. Πληροφορούμαστε οτι τα πρόσωπα που συμμετέχουν στη σκηνή είναι «Επίσκοπος και οι ευγενικοί του σύντροφοι» που «απολαμβάνουν τον χιονοπόλεμο».
2. Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος, κυνηγοί στο χιόνι
Ο Πίτερ Μπρίγκελ είναι ο καλλιτέχνης με τον οποίο ορίζεται ο χειμώνας ως έργο τέχνης. Το γεμάτο λεπτομέρειες αριστούργημά του αποτελεί καμπή στην απόδοση της φύσης και των εποχών. Από την συμβολική αναπαράσταση περνάμε πλέον οριστικά στην εκκοσμικευμένη, ρεαλιστική και ανθρωποκεντρική απόδοση. Είναι μια καλή χειμωνιάτη μέρα και οι κάτοικοι του (φλαμανδικού;) χωριού κάνουν βόλτες και παίζουν στην παγωμένη λίμνη. Το κυνήγι όμως δεν έχει πάει καλά. Τα σκυλιά δείχνουν εξαντλημένα και οι κυνηγοί κουβαλάνε ένα μόλις θήραμα, έναν λαγό ή (ακόμα χειρότερα) μια αλεπού.
3. Hendrick Avercamp, σκηνή στον πάγο κοντά στην πόλη
Ο Ολλανδός Χέντρικ Άφερκαμπ έζησε σε μια εποχή με μερικούς από τους πιο ψυχρούς χειμώνες της λεγόμενης «μικρής παγετωνικής εποχής». Αυτό ίσως εξηγεί γιατί εξειδικεύτηκε στην απεικόνιση ολλανδικών τοπίων κατά τον χειμώνα. Οι πίνακές του είναι ζωντανοί και γεμάτοι χρώμα, με προσεκτική απεικόνιση των ανθρώπινων μορφών στο τοπίο. Πολλοί από τους πίνακές του περιλαμβάνουν ανθρώπους να κάνουν πατινάζ σε παγωμένες λίμνες.
4. Francois Boucher, οι τέσσερις εποχές – χειμώνας
Σ’αυτήν την αλληγορία του χειμώνα έχουμε ένα κλασικό δείγμα του Ροκκοκό και του 18ου αιώνα. Αντί να ζωγραφίσει τις τυπικές αγροτικές εργασίες της εποχής ή την ίδια τη φύση, ο Boucher τοποθετεί ένα ζευγάρι σ’ένα χρυσό έλκηθρο. Ο χειμώνας ως έργο τέχνης για την Madame de Pompadour, την επίσημη ερωμένη του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΕ’, για την οποία και φιλοτεχνήθηκε ο εν λόγω πίνακας.
5. Caspar David Friedrich, θάλασσα από πάγο
Ο μεγάλος ρομαντικός της γερμανικής ζωγραφικής αποτυπώνει εδώ τα συντρίμια του βρετανικού HMS Griper, που χάθηκε στην εξερεύνηση του Βόρειου Πόλου. Το κολοσιαίο παγόβουνο μοιάζει εμπόδιο και ταφόπλακα της ανθρώπινης προσπάθειας. Όπως και αλλού στην τέχνη του Friedrich έτσι κι εδώ, η φύση είναι ταυτόχρονα μεγαλειώδης και απολύτως αδιάφορη προς την ανθρώπινη ζωή.
6. Κλωντ Μονέ, η κίσσα
Ο Μονέ ζωγράφισε πάνω από εκατό χειμωνιάτικα τοπία. Σε αυτό, το μεγαλύτερο σε έκταση, έχει απεικονίσει μόνο ένα μαύρο πουλί, καθισμένο σε έναν φράχτη στο Etretat της Νορμανδίας. Αυτό που εντυπωσιάζει είναι η απόδοση των σκιών. Όχι με μαύρο αλλά με το αντισυμβατικό μπλε.
7. Βασίλυ Καντίνσκυ, χειμωνιάτικο τοπίο
Στο βιβλίο του «Για το Πνευματικό στην Τέχνη», ο Βασίλυ Καντίνσκυ διατύπωσε μια σχεδόν μυστικιστική θεωρία για τη δύναμη των χρωμάτων και των συνδυασμών τους. Εδώ, έχουμε ένα από τα τελευταία αναπαραστασιακά του έργα προτού στραφεί αποκλειστικά στην αφαίρεση.
8. Hans Baluschek, εργατούπολη
Ο Γερμανός Hans Baluschek (1870-1935) υπήρξε εκπρόσωπος του γερμανικού Κριτικού Ρεαλισμού και ως τέτοιος προσπάθησε να αποτυπώσει πιστά τη ζωή του λαού και των απλών ανθρώπων. Ο χειμώνας ως έργο τέχνης μα, ούτε ωραίος, ούτε μεγαλοπρεπής. Είναι κρύο και υγρασία που κάνουν τον περαστικό να επιταχύνει το βήμα του. Πάνω από τις μητροπόλεις, oι ουρανοί είναι καπνισμένοι από τα εργοστάσια αλλά και τα σπιτικά που προσπαθούν να ζεσταθούν.
9. Alexander Calder, νιφάδα χιονιού
Ο Αλεξάντερ Κάλντερ (1898 –1976) ήταν Αμερικανός γλύπτης και καλλιτέχνης, διάσημος για τα κινούμενα τρισδιάστατα γλυπτά του (mobiles). Χρησιμοποίησε φύλλα μετάλλου, κομμένα σε απλά σχήματα, που κινούνται ακόμα και με το απαλό φύσημα του αέρα.
10. Thomas Kinkade, Χριστούγεννα στη Νέα Υόρκη
Σε άλλες εποχές ο σύγχρονός μας Thomas Kinkade θα θεωρούνταν καλλιτέχνης του κιτς. Είναι διάσημος για τη μαζική προώθηση και εμπορία των έργων του, αντίγραφα των οποίων, κατά τον ισχυρισμό του, κοσμούν ένα στα είκοσι αμερικανικά σπίτια. Ωστόσο οι κριτικοί των αγαπούν. Τα έργα του θυμίζουν καρτ ποστάλ και εικονογραφήσεις χριστιανικών βιβλίων. Όπως βλέπουμε κι εδώ, το θρησκευτικό στοιχείο συνδυάζεται με τη μαζική κουλτούρα και την ρεαλιστική απόδοση της Νέας Υόρκης σε τυπικά δριμύ ψύχος.
