Παρακολουθήσαμε την πρεμιέρα της παράστασης Ξαφνικά Πέρσι το Καλοκαίρι του Tennessee Williams σε μετάφραση-σκηνοθεσία της Γεωργίας Μαυραγάνη την Τρίτη 4 Ιουλίου. Η παράσταση ανέβηκε στο Κτίριο Δ της Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών κι Επιδαύρου 2017.

Το έργο

Το Suddenly Last Summer του Tennessee Williams έκανε πρεμιέρα το 1958 στο Broadway σοκάροντας τον κόσμο με τις αναφορές του για λοβοτομή, επέμβαση που έκανε και η αδερφή του Williams. Το 1959 το έργο πέρασε στην Μεγάλη Οθόνη, με προσαρμογή σεναρίου από τον ίδιο τον Tennessee Williams και τον Gore Vidal και σκηνοθεσία του Joseph Mankiewicz. Για την ιστορία, είναι το τρίτο ανέβασμα του έργου Ξαφνικά Πέρσι το Καλοκαίρι στην Αθήνα τα τελευταία τρία χρόνια. Ο Δημήτρης Μαυρίκιος με την διπλή ιδιότητα μεταφραστή-σκηνοθέτη –κι εκεί- ανέβασε το έργο στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας το 2014 με τις Μπέττυ Αρβανίτη και Λουκία Μιχαλοπούλου στους κεντρικούς ρόλους. Η Φένια Προβελεγγίου σκηνοθέτησε το 2016 στο Rabbithole την Μαρία Αλιφέρη ως Violet.

Ένας ομοφυλόφιλος ποιητής κατασπαράσσεται από ένα αγριεμένο πλήθος παιδιών. Αυτό είναι και το τελευταίο του –άγραφο– ποίημα. Πίσω του αφήνει μια γυναίκα-μάρτυρα του έργου και της μοίρας του, που δεν θα διστάσει να αρθρώσει αυτό το ποίημα, παρά τον αδυσώπητο πόλεμο που υφίσταται από τους συγγενείς προκειμένου να σωπάσει. Όχι σαν επιθανάτια κραυγή μιας ενοχικής συνείδησης που αυτοτιμωρείται, αλλά σαν σπαραχτικό ύμνο στην αγάπη που, παρ’ όλ’ αυτά, επιβιώνει.

Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι
Δίπλα στους ηθοποιούς της παράστασης, στέκονται τα 19 λευκά τριαντάφυλλα
Οι εκδοχές της Αλήθειας

Ο θάνατος του Sebastian είναι ένα μυστήριο που πρέπει να παραμείνει μυστήριο για κάποιους, προκειμένου να διατηρηθεί ευνοϊκή η υστεροφημία του ως Ποιητή, όπως είναι ο σκοπός της μητέρας του Violet Venable. Από την αρχή του έργου γίνεται σαφές, πως θ’ ακουστούν πολλές εκδοχές σχετικά με τον θάνατο του Sebastian κι άρα υπάρχουν πολλές αλήθειες. Η Violet ισχυρίζεται πως η ανιψιά της, Catherine έδωσε ψευδή ομολογία για τα όσα συνέβησαν στο κοινό της ταξίδι με τον Sebastian, όπου και πέθανε. Βέβαια, η κρίση της Violet μολύνεται από την λατρεία της για τον γιο της κι από την απέλπιδα προσπάθειά της να διαφυλάξει ακέραια την υστεροφημία του.

Η κυρία Holly κι ο George, η μητέρα κι ο αδερφός της Catherine, προσπαθούν να την μεταπείσουν, γιατί μία εκδοχή με την οποία δε θα είναι σύμφωνη η Violet –η νύφη τους- θα τους στερήσει την κληρονομιά που της άφησε ο Sebastian. Ο γιατρός Cukrowicz (ή γιατρός Ζάχαρη) φέρεται ως αποστασιοποιημένος θεατής, καθώς δεν εμπλέκεται συναισθηματικά με την υπόθεση – ας εξαιρέσουμε το χολιγουντιανό σενάριο με την ρομαντική διάσταση της ιστορίας- αλλά έχει οικονομικά κριτήρια, καθώς η Violet τον δελεάζει με χρηματοδότηση της νέας του πειραματικής μεθόδου για τους ασθενείς του. Τελικά, ναι, μπορεί και να είναι αλήθεια, θα πει στο τέλος του έργου, φράση που αποσιωπήθηκε από την παράσταση της Μαυραγάνη, αλλά αφέθηκε μετέωρη κι ανοιχτή στην κρίση του θεατή.

Το θέμα της ωμοφαγίας/κανιβαλισμού

Το Ξαφνικά Πέρσι το Καλοκαίρι είναι για τον Tennessee Williams, ένα από τα ποιητικό του έργα και δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, κατά την άποψή μου. Αν το Summer and Smoke φλερτάρει με την γοτθική αρχιτεκτονική, το Suddenly Last Summer είναι ένα σχεδόν αμιγώς μπαρόκ έργο. Μπορεί να μην βλέπουν επί σκηνής αποτρόπαιες πράξεις, αλλά οι αφηγήσεις από τα εξωτικά ταξίδια του Sebastian αρχικά με την μητέρα του κι ύστερα με την ξαδέρφη του, είναι γοητευτικές όσο και τρομαχτικές.

Από το ταξίδι του στα νησιά Ενκαντάδας, ο Sebastian γοητεύτηκε από το θέαμα της ωμοφαγίας νεογνών θαλάσσιων χελωνών από τα όρνεα, ενώ στο ταξίδι του στο Μεξικό γίνεται ο ίδιος η τροφή των πεινασμένων παιδιών, των «αλητάκων» με τα μαύρα μάγουλα. Τα φυτά που έχουν στον κήπο τους οι Venable, είναι επίσης σαρκοφάγα. Υπεράνω όλων, η ωμοφαγία της συνείδησης της Catherine, που είναι στα πρόθυρα λοβοτομής, δηλαδή αφαίρεσης της συνείδησης και συνεπακόλουθα της μνήμης της, από την Violet και των υποχειρίων της συγγενών με ωφελιμιστικές προθέσεις.

Η μετάφραση

Η Γεωργία Μαυραγάνη είναι καταρχήν μεταφράστρια του έργου και αυτό υπερβαίνει αλλά και συμπληρώνει την ιδιότητά της ως σκηνοθέτη της παράστασης. Ο Tennessee Williams ευτύχησε στην χώρα μας να έχει μακρά μεταφραστική παράδοση, από τον Πλωρίτη και τον Γκάτσο, ως τον προσφάτως αποδημούντα Ερρίκο Μπελιέ. Η αλήθεια είναι πως χρειάζεται ν’ ανανεωθεί ο κύκλος αυτής της παράδοσης και να εμπλουτιστεί με το σύνολο των αμετάφραστων έργων του. Αν λάβουμε υπόψη μάλιστα, πως ο Tennessee έδωσε δύο ή ακόμα και τρεις εκδοχές του ίδιου έργου, η διαδρομή μίας μετάφρασης κάθε άλλο παρά συναρπαστική μπορεί ν’ αποβεί.

Η Γεωργία Μαυραγάνη τώρα, διατηρώντας την ποιητικότητα της συμβολικής του μύθου του έργου, καταφέρνει να δώσει μία καθόλα θεατρικά λειτουργική μετάφραση που σε παρασέρνει. Δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητη η διάκριση του λούμπεν στοιχείου, «αλητάκων» του Μπελιέ σε «άστεγων με μαύρα μάγουλα» στη δική της μετάφραση, που έκανε την αφήγηση της Catherine πιο επιδραστική στο αθηναικό κοινό, σχεδόν «τρομαχτική» θα λέγαμε.

Το σκηνικό περιβάλλον

Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι
Τα σκηνικά και τα κοστούμια της παράστασης υπογράφει η Άρτεμις Φλέσσα

Με την είσοδο του ο θεατής στην παράσταση Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι, βλέπει αμέσως το δραματουργικό περιβάλλον που εύστοχα απέδωσε η Άρτεμις Φλέσσα. Ξεχωρίζουν τα δεκαεννιά λευκά –κι όχι κόκκινα όπως αυτά που άρεσαν στον Sebastian- τριαντάφυλλα, τα οποία αποκτούν κίνηση, σε διάφορα σημεία του κειμένου, κυρίως όταν αναφέρεται ο θάνατος του Sebastian. Τα λουλούδια είναι ψηλά, στο μέγεθος ανθρώπου, όπως υποδεικνύονται από το κείμενο, και περά την γλυκιά τους όψη, κρύβουν μία επιθετικότητα.

Δεσπόζει στον χώρο, ο γυάλινος τοίχος του θερμοκηπίου, στο οποίο βρίσκονται οι ήρωες του δράματος. Πίσω από αυτό παρελαύνουν τα πρόσωπα που δεν έχουν πάρει ακόμα «άδεια» να βρίσκονται στον χώρο του κήπου, μέρος ιερό για την Violet καθώς την συνδέει με τον νεκρό της γιο. Λειτουργική η χρήση των δύο πορτών του «θόλου», με την Miss Foxhill (Ευδοξία Ανδρουλιδάκη) να μπαινοβγαίνει φέρνοντας τα σκηνικά αντικείμενα που ζητάει η Violet. Στην κορύφωση του δράματος, φαίνεται ο «αθώος» κήπος να «παγιδεύει» τους ήρωες, ωσότου αποκαλυφθεί η αλήθεια ή έστω η αληθοφανής εκδοχή της Catherine.

Το λευκό χρώμα κι οι συμβολισμοί του

Στην κεντρική αφήγηση της Catherine, για την εμπειρίας από τον Sebastian στο κοινό τους ταξίδι, δίνεται έμφαση στο λευκό χρώμα. «Εκείνη την μέρα, ο ουρανός δεν ήταν γαλάζιος, αλλά λευκός» και στη συνέχεια δίνεται έμφαση στη σχέση του Sebastian με το λευκό (λευκό κοστούμι, λευκό καπέλο, λευκά χάπια, λευκά παπούτσια) και η αντίθεσή του με το μαύρο χρώμα των άστεγων παιδιών που σκαρφάλωναν τα φράγματα που χώριζαν τις δημόσιες παραλίες από την πλαζ όπου βρίσκονταν. Λευκές είναι και οι σελίδες του ημερολογίου με το μπλε εξώφυλλου που σκίζει η Violet, του τελευταίου ποιήματος που δεν πρόλαβε να γράψει ο γιος της.

Μαύρο είναι και το χρώμα των κορακιών που αναφέρει η Violet στην δική της αφήγηση, σύμβολο θανάτου. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, που τα λευκά τριαντάφυλλα στον κήπο των Venable, αναθαρρεύουν κι αποκτούν ζωή κάθε φορά που αναφέρεται το όνομα του Sebastian. Στον ουρανό βρίσκεται κι ο ήλιος, που φωτίζει τον κόσμο και δίνει ζωή στα φυτά που βρίσκονται στο θερμοκήπιο. Δεν είναι τυχαίο –θα ξαναπούμε- πως ο Sebastian πέθανε μία καυτή μέρα. Το έργο του Williams αυτά τα παιχνίδια παίζει όλη την ώρα, με τις αφηγήσεις των Violet και Catherine, ν’ αλληλοσυμπληρώνουν τον μύθο του Sebastian.

Ο θίασος της παράστασης

Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι
Ά. Μάσχα, Γ. Μπαλλάς, Ν. Αϊδινιάν, Μ. Κεχαγιόγλου, Β. Αμπατζής στο Ξαφνικά Πέρσι το Καλοκαίρι

Η Γεωργία Μαυραγάνη δεν έκανε μόνο μία εξαιρετική μετάφραση για το Ξαφνικά Πέρσι το Καλοκαίρι, αλλά και μία πρώτης τάξεως διανομή. Στον κεντρικό ρόλο της Violet, η Μαρία Κεχαγιόγλου, απέδωσε με την πολυδιάστατη ερμηνεία της την φλεγματώδη, αυταρχική, ασυμβίβαστη με την ηλικία της και την αλήθεια ηρωίδα. Η Violet διακρίνεται για την αφοσίωση στον γιο της τόσο ως σώμα, όσο κι ως πνεύμα, με την Ποίηση του, να είναι γι’ αυτήν η ίδια του η ζωή, που την κρατάει στα χέρια της, με τις τελευταίες σελίδες της να παραμένουν λευκές γι’ αυτήν έως ότου ακούσει την ολόκληρη –κι αλογόκριτη- εκδοχή της Catharine. Στο πλάι της, στέκεται με σταθερό ήπιο τόνο, ο συνεχώς ανερχόμενος Βαγγέλης Αμπατζής (θα διακριθεί σύντομα με υποψηφιότητα Χορν), στον ρόλο του γιατρού Ζάχαρη (Cukrowicz στα πολωνικά).

Στην πρώτη του εμφάνιση στην σκηνή, στην κατιδίαν του σκηνή με την Violet, ο Αμπατζής-γιατρός σχεδόν δεν ακούγεται και σχεδόν δεν φωτίζεται, αλλά όσο γνωρίζεται με την οικοδέσποινα, υψώνει την φωνή του σθεναρά, για να καταφέρει στην εξέλιξη της παράστασης, να κάνει την Catherine να μιλήσει. Αυτόν όπως και τον Γρηγόρη Μπαλλά, τους είχαμε ξαναδεί μαζί σε δουλειά της Μαυραγάνη (Οι αναστατώσεις του Οικότροφου Τέρλες). Ο Μπαλλάς υποδύεται τον George Holly, τον αδερφό της Catherine, που εμφανίζεται με τα ρούχα του Sebastian, δωρισμένα από την Violet. Οργώνει την σκηνή, για ν’ απαιτήσει από την Catherine να σταθεί σύμφωνα με τα οικονομικά οφέλη της οικογενείας τους κι όχι με την αλήθεια.

Στον ρόλο της Catherine, βλέπουμε την φετινή υποψηφία για Μελίνα Μερκούρη, Ελίνα Ρίζου, διάσημη από τις συνεργασίες της με τον Δ. Καραντζά. Η χαρισματική ηθοποιός, στο Ξαφνικά Πέρσι το Καλοκαίρι έρχεται αντιμέτωπη μ’ έναν από τους δυσκολότερους προς ερμηνεία ρόλους της δραματουργίας του Williams. Η παραμονή της στο St. Martins την κάνει και φρενοβλαβή; Ποιες επιπτώσεις έφεραν στην συναισθησία της τα ισχυρά ψυχοφάρμακα που της χορηγούνται; Η Catherine της Ρίζου, στέκεται σθεναρά απέναντι στην –θεαματικά καλή- Μαρία Κεχαγιόγλου, παρά την σωματική της ανημπόρια και δίνει με πάθος τα χρώματα της στερνής της εμπειρίας από τον Sebastian.

Συνολικά, η παράσταση Ξαφνικά Πέρσι το Καλοκαίρι είναι μία ευτυχής στιγμή για την πρόσληψη του Tennessee Williams από τη νέα γενιά δημιουργών του θεάτρου μας και φυσικά από το θεατρόφιλο κοινό. Με πίστη στο δραματουργικό της πυρήνα, το κείμενο, η Γεωργία Μαυραγάνη φιλοτεχνεί μία παράσταση που διατηρεί ζωντανούς τους χυμούς του πρωτότυπου, χωρίς να φλυαρεί σε ονειροπολήσεις μίας άλλης –άγνωστης- ηπείρου κι έχει στο πλάι της ένα θαυμαστό επιτελείο ηθοποιών για να κατορθώσει μία μαγική στιγμή.

Συντελεστές της παράστασης Ξαφνικά Πέρσι το Καλοκαίρι

  • Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Γεωργία Μαυραγάνη
  • Επιμέλεια κίνησης: Σταυρούλα Σιάμου
  • Σκηνικά – Κοστούμια: Άρτεμις Φλέσσα
  • Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
  • Βοηθός σκηνοθέτη: Δήμητρα Μητροπούλου
  • Φωτογραφίες παράστασης: Μαριλένα Σταφυλίδου
    Παίζουν: Μαρία Κεχαγιόγλου, Βαγγέλης Αμπατζής, Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Άννα Μάσχα, Γρηγόρης Μπαλλάς, Ελίνα Ρίζου, Ναζίκ Αϊδινιάν.
  • Διάρκεια παράστασης: 90’

 

*Η παράσταση Ξαφνικά Πέρσι το Καλοκαίρι παρουσιάστηκε 4 και 5 Ιουλίου στο Κτίριο Δ της Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών κι Επιδαύρο

Προηγούμενο άρθροΛυσιστράτη του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία Γιάννη Μπέζου – Καλοκαιρινή περιοδεία σε όλη την Ελλάδα
Επόμενο άρθρολιπαρά οξέα Ω – 3, Ω – 6 και Ω – 9 – το Α και το Ω για τη διατροφή
Αναστάσιος Πινακουλάκης
Απόφοιτος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών -Erasmus στο Limburg Katholieke University College. Είναι τελειόφοιτος στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Αθηνών. Έχει παρακολουθήσει εκπαιδευτικά σεμινάρια και εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Ασχολείται με τη συγγραφή θεατρικών έργων, ποιημάτων και παραμυθιών. Το μεγαλύτερό του όνειρο είναι να συνθέσει μία νέα δραματουργία και να συστήνει έργα στο κοινό.