Τέχνες, αρχιτεκτονική, μουσική, κινηματογράφος. Η Μπιεννάλε δημιουργήθηκε το 1895 στη Βενετία και με τα χρόνια εξελίχθηκε σε ένα πολυπολιτιστικό φεστιβάλ που καλύπτει πολλούς τομείς και ικανοποιεί καλλιτεχνικές ορέξεις. Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου αποτελεί μέρος της Μπιεννάλε· φωτίζει κάθε χρόνο τον ουρανό της Βενετίας με λάμψη, γεμίζει τις κινηματογραφικές αίθουσες με ταινίες – σταθμούς. Το κορυφαίο διεθνές φεστιβάλ το φετινό φθινόπωρο θα σβήσει αισίως το 74ο γενέθλιο κεράκι του συνεχίζοντας να μας προσφέρει « άρτον και θέαμα». Τί και αν οι οιωνοί προμηνύουν ότι το 2082 η Βενετία θα βυθιστεί… έχουμε ακόμη 65 έτη γεμάτα ταινίες μπροστά μας προς τέρψη και θέαση. Ας απολαμβάνουμε λοιπόν.
Ένα φεστιβάλ γεννιέται
Είναι 1932.. Εν τω μέσω μίας εποχής ταραχώδους με ασταθές πολιτικό σκηνικό η 18η Μπιεννάλε ετοιμάζεται να ξεκινήσει, διαφορετική όμως από τις προηγούμενες. Το πρώτο διεθνές φεστιβάλ γεννάται και πλέον ξεκινά μία καινούρια εποχή για την κινηματογραφική βιομηχανία. Η εμπνευσμένη αυτή ιδέα αποδίδεται όχι σε έναν ούτε σε δύο, αλλά σε τρεις ανθρώπους: τον πρόεδρο της Μπιεννάλε, Κόμη Giuseppe Volpi di Misurata, τον γ.γ. της Μπιεννάλε, γλύπτη Antonio Maraini, και τον γ.γ. του Διεθνούς Ινστιτούτου του Εκπαιδευτικού Κινηματογράφου, Luciano De Feo, με τον τελευταίο να αναλαμβάνει τη διεύθυνση του φεστιβάλ.
Με δειλά, ασταθή βήματα και προσπαθώντας να βρει την σφραγίδα του το φεστιβάλ κάνει την πρεμιέρα του στο κοινό στις 6 Αυγούστου με την ταινία « Δρ. Τζέκυλ και Κ. Χάιντ» του R. Mamoulia να κάνει ποδαρικό στη Μπιεννάλε. Και αυτή ήταν απλά η αρχή· τα μεγαλύτερα και αναγνωρισιμότερα ονόματα του χώρου εμφανίζονται στη μεγάλη οθόνη και οι ταινίες, που γεμίζουν το πρόγραμμα του φεστιβάλ, φέρουν την υπογραφή των εμπείρων σκηνοθετών της εποχής. Παρότι ήταν απόν το διαγωνιστικό μέρος, διεξάγεται ψηφοφορία μεταξύ των επισκεπτών (εκτιμώνται στους 25.000!) για την ανάδειξη καλύτερης ταινίας και καλύτερου σκηνοθέτη.
Τιμώντας την ονομασία της Μπιεννάλε (διετής) το δεύτερο φεστιβάλ λαμβάνει χώρα το 1934 εγκαινιάζοντας το διαγωνιστικό κομμάτι μεταξύ ταινιών από 19 συμμετέχουσες χώρες. Επιτροπή δεν έχει ακόμη ιδρυθεί, με αποτέλεσμα τα βραβεία να δίνονται από τον ίδιο τον πρόεδρο αφουγκραζόμενος πρώτα κοινό και ειδικούς. Το φεστιβάλ λόγω της εντυπωσιακής του απήχησης ξεκινά να διεξάγεται από τον επόμενο χρόνο ετησίως (με εξαιρέσεις κυρίως κατά την περίοδο του Β’ΠΠ). Τόσο οι συμμετοχές όσο και οι επισκέπτες ολοένα και πληθαίνουν οδηγώντας όχι μόνο στον ορισμό διεθνούς εξειδικευμένης επιτροπής, αλλά και στη δημιουργία ειδικά διαμορφωμένου χώρου για την προβολή ταινιών στο Λίντο της Βενετίας.
Πτώση- άνοδος και πάλι από την αρχή
Με την Ιταλία ως έναν από τους βασικούς πυλώνες του Άξονα υπήρχε στα χρόνια του πολέμου μια πρόδηλη εύνοια προς τις συμμαχικές του δυνάμεις. Η τέχνη έχει κάνει στην άκρη, για λογαριασμό της πολιτικής, μία τακτική που έριξε σε δυσμένεια το φεστιβάλ πλήττοντας προσωρινά το κύρος του. Εκείνη η περίοδος δεν προσέφερε κάτι το αξιοσημείωτο, πέρα φυσικά από την « παρουσίαση» στο κοινό της κατηγορίας Αναδρομή, με πρώτη αφιερωμένη στο γαλλικό κινηματογράφο. Η φωτιά της Μπιεννάλε μπορεί τότε απλά να σιγόκαιγε, δυνάμωσε όμως ξανά με τη βοήθεια του ιταλικού νεορεαλισμού που άνοιξε ξανά το δρόμο της σε ηθοποιούς και σκηνοθέτες.
Στα χρόνια που ακολουθούν, οι ασιατικές συμμετοχές έχουν σταθερά ανοδική πορεία εμφυσώντας στο φεστιβάλ μια ανάσα διεθνισμού με ποικιλία σε ταινίες και εναλλαγές σε τεχνικές, ενώ οι ευρωπαϊκές κυριαρχούσες τάσεις φωνάζουν αλλαγή· ανεξάρτητος βρετανικός κινηματογράφος, γαλλικό νέο κύμα, νέα ιταλικά σκηνοθετικά ταλέντα.Στον αέρα αυτόν της αλλαγής ταίριαξε ο Luigi Chiarini, που υπό τη διεύθυνσή του η Μπιεννάλε ξέφυγε από τα τετριμμένα και τόλμησε το αδιανόητο έως τότε· « έκλεισε τα αυτιά» στις εξωτερικές πιέσεις και τις πολιτικές σειρήνες , έστρεψε το βλέμμα μακριά από τις επικρατούσες, αλλά κερδοφόρες κινηματογραφικές τάσεις, ασπάζοντας αυστηρότερο κριτήριο επιλογής και αγκαλιάζοντας νέους ελπιδοφόρους δημιουργούς· τους τελευταίους τόλμησε να τους συναγωνίσει με τρανταχτά ονόματα που την αξία τους την είχαν προ πολλού αποδείξει.
Είναι 1969 και η Μπιεννάλε πέφτει. Η επίσημη γραμμή κάνει λόγο για κακή επίγευση, που άφησε το φεστιβάλ κατά την περίοδο του πολέμου. Οι φήμες, όμως, χωρίζονται στα δυο: από τη μία μιλάνε για δυσαρέσκεια που προξένησε η απονομή του Χρυσού Λέοντα στην ταινία του Alexander Kluge “Artists under the big top: Perplexed” την προηγούμενη χρονιά, από την άλλη αναφέρονται σε διαδηλώσεις νέων κατά της γενικότερης εμπορευματοποίησης του φεστιβάλ. Η αναταραχή αυτή προκάλεσε την παύση της απονομής των κορυφαίων βραβείων για μία γεμάτη δεκαετία με δύο μετρημένες εξαιρέσεις: τις τιμητικές βραβεύσεις του John Ford και Charlie Chaplin.
Μπιεννάλε – Πορεία προς το σήμερα
Το φεστιβάλ επιστρέφει από την «τιμωρία» ανανεωμένο, προσαρμοσμένο στην εποχή. Εγκαινιάζει στο χώρο το νέο γερμανικό κινηματογράφο και περίτεχνα τον προωθεί. Αγκαλιάζει τη χολυγουντιανή επιστημονική φαντασία, καλωσορίζει ασυνήθιστες, παγκόσμιες δημιουργίες. Οι σκηνοθέτες τολμούν κλέβοντας τις εντυπώσεις. Ο «Δεκάλογος» εξιστορείται στις «Γυναίκες στα πρόθυρα νευρικής κρίσης» την ώρα του «Τελευταίου πειρασμού». Στην αναζήτηση καινούριων φωνών καλοδέχεται ιδιαίτερες ταινίες προερχόμενες από τις βαλτικές χώρες, τις μεσανατολικές, αλλά και τις ασιατικές. Κίνηση που αρχικά ξαφνιάζει, αλλά τελικώς αναγνωρίζεται ως ορθή.
Η εξερεύνηση είναι καλή, αλλά οι σταθερές αξίες παραμένουν. Το Χόλυγουντ είναι εκεί· έχει φιλμ που κόβουν εισιτήρια, τραβάει φώτα που ζαλίζουν, αναδεικνύει ηθοποιούς – είδωλα. Είναι μαζί, στις αίθουσες προβολής, στις συνεντεύξεις τύπου. Οι εκδηλώσεις διαδέχονται η μία την άλλη, με εκθέσεις που εντυπωσιάζουν και βραδινά πάρτυ που καταλήγουν σε πρωινά. Παρά τη φαινομενική ασυμβατότητα με την Μπιεννάλε, ταιριάζουν· απλά ταιριάζουν. Το κύρος κανενός δε θίγεται και ο κόσμος ενθουσιάζεται με το μακροχρόνιο πάντρεμα. Οι επισκέπτες πληθαίνουν, οι συμμετοχές φιλμ αυξάνονται με γοργούς ρυθμούς και το Λίντο « στριμώχνει» κάθε χρόνο περί τις 50.000 κόσμου, που έρχεται να δει και να απολαύσει.
Καλωσορίζοντας το αύριο
Προσπαθώντας να ενισχύσει παραγωγούς και εταιρείες παραγωγής, αλλά και να τους βοηθήσει στην «αλίευση» νέων ταλέντων ανεξαρτήτως ύφους, η Μπιεννάλε δημιούργησε για πρώτη φορά το 2012 την Αγορά Κινηματογράφου Βενετίας. Προσφέρει τη δυνατότητα στους αγοραστές να παρακολουθήσουν δείγματα ταινιών και να κάνουν χρηματική προσφορά σε αυτή που θα τους κεντρίσει το ενδιαφέρον· αυξάνει τη διαφημιστική δύναμη των συμμετεχουσών ταινιών μέσα από την προκαταβολική ενημέρωση της πλοκής των· αναγνωρίζει την υπεραξία των τεχνικών και καλλιτεχνικών συντελεστών προσφέροντας αναλυτικό κατάλογο με τις λεπτομέρειες της ταινίας. Ομάδες της κινηματογραφικής παγκόσμιας βιομηχανίας έχουν δείξει εμπιστοσύνη στον καινούριο αυτό θεσμό δίνοντας κάθε χρόνο το « παρών» στη διοργάνωση, συμμετέχοντας σε συνέδρια και εκδηλώσεις και με στόχο φυσικά την προώθηση των συμφερόντων τους.
Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα η Μπιεννάλε καινοτομεί. Ξεφεύγει από τα συνηθισμένα δεχόμενη το καινούριο. Συνειδητοποιεί ότι εκτός από τη μεγάλη οθόνη υπάρχει και η μικρή και η πιο μικρή. Με την τεχνολογία να πρωταγωνιστεί, πλέον οι δημιουργοί βρίσκουν χώρο έκφρασης στα ντοκυμαντέρ, στις τηλεοπτικές σειρές, στις ιντερνετικές σειρές. Από την άλλη, υπερισχύει πια στους κινηματογραφικούς συντελεστές και τις εταιρείες παραγωγής η ανάγκη συμπαραγωγής και συγχρηματοδότησης όχι μόνο ολοκληρωμένων έργων, αλλά κυρίως εμπνευσμένων προσχεδίων. Κάπως έτσι εγκαινιάζεται η Γέφυρα Παραγωγής Βενετίας. Εκεί που τα χρήματα παλιά τελείωναν και μία προσπάθεια έμενε ημιτελής, τώρα τα πράγματα αλλάζουν και δίνεται η δυνατότητα ολοκλήρωσης ενός οράματος με καλύτερη διεθνή διανομή.
Πίσω στα θρανία
Μερικά χρόνια μετά την έλευση του νέου αιώνα, η Μπιεννάλε αποφασίζει και δημιουργεί ένα κολέγιο, στο οποίο δημιουργοί- σκηνοθέτες προσκαλούνται, μετά από σκληρή επιλογή, να συνεργαστούν με έμπειρους ειδικούς και εκπαιδευτές λαμβάνοντας τα φώτα τους πάνω στη σκηνοθετική ολοκλήρωση με ανεπτυγμένο το αισθητήριο κριτήριο, κυρίως όσον αφορά χαμηλού προυπολογισμού ταινίες. Η εξειδίκευση μεταλαμπαδεύεται και η νέα γενιά μαθαίνει από τους εμπειρογνώμονες. Δέκα ημέρες εντατικών εργαστηρίων περνάνε και οι τυχεροί τρεις από τους αρχικούς δώδεκα υποψηφίους θα κληθούν να λάβουν, εκτός από περαιτέρω εξειδίκευση, δικαίωμα να παρουσιάσουν τη δουλειά τους στο φεστιβάλ και φυσικά χρηματοδότηση.
Αποδεχόμενη το μέλλον και τις τάσεις του, η Μπιεννάλε προχώρησε στην εγκαινίαση τμήματος αφορώντος στην εικονική πραγματικότητα. Πολλοί τολμηροί και πρωτοπόροι σκηνοθέτες ξεφεύγουν από τα κλασικά, αποτολμούν και πειραματίζονται με την τεχνολογία, οδηγώντας τη σκηνοθεσία και την αφήγησή της σε πρωτόγνωρο επίπεδο.Το κολέγιο εικονικής πραγματικότητας προσφέρει στους εννέα επιλεγέντες σκηνοθέτες την ευκαιρία να μάθουν δίπλα σε εμπειρογνώμονες του χώρου, βαθείς γνώστες της τεχνολογίας. Η επιμόρφωση επικεντρώνεται βασικά σε σχέδια εικονικής πραγματικότητας, σύντομης διάρκειας, 10-20 λεπτών, και φυσικά στην ανάλογη χρηματοδοτική ενημέρωση και μετέπειτα ενίσχυση.
