Στις 14 Ιουνίου του 1928, γεννιέται ο Αργεντίνος διεθνιστής επαναστάτης, Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, μία από τις σημαντικές προσωπικότητες του 20ου αιώνα. Υπήρξε ηγετική φυσιογνωμία της Κουβανικής Επανάστασης. Η ενεργός δράση του διαρκεί λιγότερο από μία δεκαετία, καθώς δολοφονείται στα 39 του έτη. Σήμερα, ο Τσε παραμένει η φιγούρα ενός ασυμβίβαστου επαναστάτης. Ενός ανθρώπου που πίστευε στην επικράτηση του σοσιαλισμού μέσα από μια παγκόσμια επανάσταση.

Guerrillero Heroico, Alberto Korda
Guerrillero Heroico, Alberto Korda
Τα πρώτα χρόνια.

Ο Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα [Ernesto «Che» Guevara] γεννήθηκε στο Ροζάριο της Αργεντινής στις 14 Ιουνίου 1928. Ήδη από νεαρή ηλικία ξεκίνησε τα ταξίδια του στη Λατινική Αμερική. Στις περιηγήσεις του αυτές ήρθε σε επαφή, για πρώτη φορά, με την οικονομική εξαθλίωση, τις ταξικές αντιθέσεις και τα πολιτικά προβλήματα των χωρών αυτών. Τα βιώματά του από το Περού, τη Χιλή, τη Βενεζουέλα, την Κολομβία, τον οδήγησαν στο συμπέρασμα πως μόνη λύση είναι η επανάσταση.

Σε ηλικία 22 ετών
Σε ηλικία 22 ετών

Ο Τσε Γκεβάρα σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες και αποφοίτησε τον Μάρτιο του 1953. Μετά την αποφοίτησή του πήγε στη Γουατεμάλα, όπου γνώρισε το καθεστώς του Χακόμπο Άρμπενς, το οποίο μέσα από την αναδιανομή της γης, απέβλεπε στην πραγματοποίηση της κοινωνικής επανάστασης. Το 1954, ο Άρμπενς ανατρέπεται με πραξικόπημα – υποστηριζόμενο από την CIA. Το γεγονός αυτό απέδειξε στον Τσε ότι οι ΗΠΑ είναι εχθρός των αριστερών κυβερνήσεων και πως θα πολεμούσαν κάθε «εναλλακτικό» παράδειγμα διακυβέρνησης και κοινωνικής οργάνωσης.

Μετά την ανατροπή Άρμπενς, τον Σεπτέμβριο του 1954, ο Τσε Γκεβάρα ταξιδεύει το Μεξικό. Εκεί εργάζεται ως γιατρός και φωτογράφος. Την περίοδο εκείνη, συνδέεται με πολλούς Κουβανούς εξόριστους και γνωρίζει νέα επαναστατικά ρεύματα της Λατινικής Αμερικής. Το καλοκαίρι του 1955, έρχεται σε επαφή με τα αδέλφια Κάστρο, οι οποίοι προετοίμαζαν την εξέγερση στην Κούβα και την ανατροπή του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα. «Είναι πολιτικό γεγονός ότι γνώρισα αυτόν τον κουβανό επαναστάτη. Είναι λεβέντης, έξυπνος, πολύ σίγουρος για τον εαυτό του και με εξαιρετική τόλμη. Νομίζω ότι η συμπάθεια είναι αμοιβαία» γράφει τότε στο ημερολόγιό του ο Τσε για τον Φιντέλ Κάστρο. Ο Γκεβάρα αποφασίζει να προσχωρήσει στις δυνάμεις τους και αρχίζει να εκπαιδεύεται στον ανταρτοπόλεμο. Συμμετέχει, λοιπόν, στο κίνημα της 26ης Ιουλίου, όπου παρόλο που είχε συμφωνήσει να συμμετάσχει με την ιδιότητα του γιατρού, τελικά λαμβάνει μέρος στην στρατιωτική εκπαίδευση των ανταρτών.

Ο Φιντέλ Κάστρο μαζί με τον Τσε Γκεβάρα
Ο Φιντέλ Κάστρο μαζί με τον Τσε Γκεβάρα
Από την Κούβα στη Βολιβία.

Τον Νοέμβριο του 1956, 82 επαναστάτες εγκαταλείπουν το Μεξικό με το σκάφος Γκράνμα και αποβιβάζονται στις ακτές της επαρχίας Οριέντε της Κούβας. Μόλις τρεις μέρες μετά, εντοπίζονται από τις αρχές και εξολοθρεύονται. Μόνο 22 καταφέρνουν να γλιτώσουν – μεταξύ τον οποίον ο τραυματισμένος Τσε, ο Φιντέλ Κάστρο και ο αδερφός του Ραούλ. Καταφεύγουν στην οροσειρά της Σιέρρα Μαέστρα, που έγινε το ορμητήριό τους. Από εκεί οργανώνουν την ανατροπή της δικτατορίας Μπατίστα. Την 1η Ιανουαρίου του 1959 καταλαμβάνουν την πρωτεύουσα Αβάνα. Ο Μπατίστα αποδρά από την Κούβα, η Κουβανική Επανάσταση έχει θριαμβεύσει και ο Φιντέλ Κάστρο αναλαμβάνει καθήκοντα πρωθυπουργού ένα μήνα μετά.

Ο Γκεβάρα είχε σχεδόν ηγετικό ρόλο στο νέο καθεστώς της Κουβάς. Ανέλαβε διάφορα κυβερνητικά πόστα του οικονομικού τομέα[1] και εκπροσώπησε τη χώρα σε διεθνείς αποστολές. Ήταν πολέμιος του ιμπεριαλισμού και της αποικιοκρατικής πολιτικής που εκπροσωπούσαν, την περίοδο εκείνη, οι ΗΠΑ. Το 1965, αποσύρετε από την πολιτική και τη δημόσια ζωή, γεγονός που δημιούργησε υποψίες για τη σχέση του με τον Κάστρο. Ο ίδιος δίνει στη δημοσιότητα επιστολή του Τσε, στην οποία ο Γκεβάρα βεβαιώνει την ακλόνητη εμπιστοσύνη του στην Κουβανική Επανάσταση και σημειώνει ότι «άλλα έθνη έχουν ανάγκη από τις ταπεινές υπηρεσίες μου».

Εγκαταλείποντας την Κούβα, ο Τσε το φθινόπωρο του 1966 βρίσκεται στη Βολιβία για να συνεχίσει το επαναστατικό του έργο. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής χαρακτηρίζονταν από μια πολιτιστική και οικονομική ενότητα, για την απελευθέρωση της οποίας χρειαζόταν μια κοινή στρατηγική.

Ο Τσε και ο Φιντέλ
Ο Τσε και ο Φιντέλ
Η δράση στη Βολιβία και το «τέλος» του Τσε.

Φτάνοντας στη Βολιβία, ο Τσε έρχεται αντιμέτωπος με μία πάμφτωχη χώρα, κυβερνωμένη από τον στρατηγό Ρενέ Μπαριέντος. Με άκρα μυστικότητα, ο Γκεβάρα οργανώνει μια ομάδα 50 ανταρτών, στη ζούγκλα της Σάντα Κρους, για να ανατρέψουν την αμερικανοκίνητη χούντα του Μπαριέντος. Τον Μάρτιο του 1967 δίνεται η πρώτη μάχη του Απελευθερωτικού Στρατού. Ο δικτάτορας να ζητά το κεφάλι του Τσε για για να το κρεμάσει σε κεντρικό φανοστάτη της Λα Παζ. Πέρα από τις δυνάμεις του καθεστώτος της Βολιβίας, οι ΗΠΑ βοηθούν τον Μπαριέντος κινητοποιώντας την CIA για να πιαστεί ο Γκεβάρα.

Ο κλοιός να σφίγγει γύρω από τον Τσε. Τη νύχτα της 7ης Οκτωβρίου 1967, ο Γκεβάρα και οι επτά αντάρτες σύντροφοί του περικυκλώνονται από τους στρατιώτες του δικτάτορα. Ο Τσε συλλαμβάνεται. Πάνω του βρέθηκε το ημερολόγιο που κρατούσε για τη δράση του στη Βολιβία. Η πρώτη εγγραφή ήταν στις 7 Νοεμβρίου 1966 και η τελευταία στις 7 Οκτωβρίου 1967 την παραμονή της σύλληψής του. Την επομένη μέρα, ο Τσε Γκεβάρα εκτελέστηκε σε μία αίθουσα ενός εγκαταλελειμμένου σχολείου στο χωριό Λα Χιγκέρα. Ο εκτελεστής του ήταν ο λοχίας Μάριο Τεράν, ο οποίος με διαταγή του δικτάτορα Μπαριέντος, τον πυροβόλησε με τέτοιο τρόπο, ώστε να φανεί ότι σκοτώθηκε σε μάχη. Τα τελευταία λόγια του Γκεβάρα ήταν «Ήρθατε να με σκοτώσετε. Ρίξε, δειλέ, έναν άντρα θα σκοτώσεις».

Μετά τη σύλληψή του στη Βολιβία
Μετά τη σύλληψή του στη Βολιβία

Η σορός του Τσε μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο του Βαγιεγκράντε για να επιδειχθεί στους εκπροσώπους του Τύπου. Θάφτηκε σε άγνωστο σημείο. Το 1977 αποκαλύπτεται ο τάφος του κοντά στο αεροδρόμιο του Βαγιεγκράντε από μια ομάδα κουβανών ιατροδικαστών. Τα οστά του μεταφέρθηκαν στην Κούβα, στο Μαυσωλείο της Σάντα Κλάρα, όπου δόθηκε η σημαντικότερη μάχη της Κουβανικής Επανάστασης.

H σορός του Τσε Γκεβάρα
H σορός του Τσε Γκεβάρα
Ο Τσε «σύμβολο».

Με τον θάνατό του άρχισε να γιγαντώνεται ο μύθος του Τσε. Ο Αργεντίνος επαναστάτης γίνεται σύμβολο αντίστασης και αγώνα. Από τη Λατινική Αμερική μέχρι τον «δυτικό» κόσμο, ο Τσε αναγνωρίστηκε μεταξύ των μεγάλων επαναστατών. Εγκατέλειψε τις ανέσεις μιας μεσοαστικής ζωής για να αγωνισθεί για τους φτωχούς και απόκληρους του πλανήτη. Αγωνίστηκε για μια πιο δίκαιη κοινωνία και έγινε σύμβολο της αιώνιας επανάστασης.

Στένσιλ σε τοίχο
Στένσιλ σε τοίχο

Με το πέρασμα των χρόνων, ο «ηρωικός αντάρτης» [Guerrillero Heroico], η περίφημη φωτογραφία του Τσε από τον Αλμπέρτο Κόρντα, μετατράπηκε σε ένα ποπ είδωλο παντός καιρού. Από αφίσες και τοιχογραφίες σε μπλουζάκια, καπελάκια, κονκάρδες και κούπες η φωτογραφία του Κόρντα έγινε μια από τις πιο αναπαραγόμενες εικόνες ποτέ, ανταγωνιζόμενη εκείνες της Μόνα Λίζα και της Μέριλιν Μονρόε με τις «αέρινες» φούστες της. Από σύμβολο αγώνα στα φοιτητικά οδοφράγματα του Παρισιού το 1968, στο άλμπουμ της Madonna· από τις αφίσες του Jim Fitzpatrick, στην πρόσοψη του Υπουργείου Εσωτερικών της Κούβας στην Πλατεία της Επανάστασης, στην Αβάνα. Κατά πόσο, λοιπόν, την εποχή του καπιταλισμού και της εμπορευματοποίησης, η «εικόνα» του Τσε έχει χάσει τη δύναμή της; Μπορεί η εμπορευματοποίηση αυτής της εικόνας να θέσει υπό αμφισβήτηση τη συλλογική μνήμη;

Alberto Korda
Ο Αλμπέρτο Κόρντα κρατώντας τη διάσημη φωτογραφία του Τσε.
Ο Jim Fitzpatrick με το έργο του
Ο Jim Fitzpatrick με το έργο του Viva Che!
American Life, Madonna
Η Madonna ως Τσε Γκεβάρα στο εξώφυλλο του δίσκου της American Life
Ο Jay-Z με μπλουζάκι Τσε
Ο Jay-Z με μπλουζάκι Τσε
Ο Τσε ως Χριστός
Ο Τσε ως Χριστός

Η «εικόνα» του Κόρντα είναι η μνήμη του Τσε Γκεβάρα αποτελεί την ιδέα της νίκης της επανάστασης «πάντα». Στο ερώτημα, λοιπόν, αν «ο Τσε ζει» έχει απαντήσει ο Εδουάρδο Γκαλεάνο: «Σίγουρα, ο Τσε ζει στον καθένα που πιστεύει σε αυτά που ο ίδιος πίστευε, και ζει μέσα στα μεγάλα λαϊκά απελευθερωτικά κινήματα, σε αυτή τη γη που δεν την έχει καταδικάσει κανένας θεός σε αυτή την δυστυχία»[2] .

Πλατεία Επανάστασης, Αβάνα, Κούβα
Η πρόσοψη του Υπουργείου Εσωτερικών, Πλατεία Επανάστασης, Αβάνα, Κούβα
Ο Τσε Γκεβάρα σε γκράφιτι
Graffiti με τον Τσε Γκεβάρα

 


* «Η επανάσταση δεν είναι ένα φρούτο που θα πέσει όταν είναι ώριμο. Πρέπει να κουνήσουμε το δέντρο για να το κάνουμε να πέσει». Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα

[1] Πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Κούβας από το 1959 έως το 1961. Υπουργός στο Υπουργείο Βιομηχανίας της Κούβας από το 1961 έως το 1965.

[2] Από τη συνέντευξη του Ουρουγουανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Εδουάρδο Γκαλεάνο στον Iosu Perales, δημοσιεύθηκε στο βιβλιαράκι με τίτλο «Αγαπημένε Che».

Προηγούμενο άρθρο«Έφυγε» η θεατρική συγγραφέας και δημοσιογράφος Σοφία Αδαμίδου
Επόμενο άρθροΑισώπου μύθοι: Θεατρική «κατασκήνωση» για παιδιά από τους ARTIVISTAS
Αλεξάνδρα - Αναστασία Φτούλη
Η Αλεξάνδρα – Αναστασία Φτούλη γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Πολιτική Επιστήμη στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Την περίοδο αυτή, συνεχίζει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και παρακολουθεί μαθήματα αρχιτεκτονικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων είναι ο κινηματογράφος και η φωτογραφία, και πιο συγκεκριμένα η «λογική» του μέσου, η αναπαραστατική διαδικασία και η σχέση αυτών με την εμπειρία και τη νοηματοδότηση του χώρου.