Ο διαχρονικός Ρώσος συγγραφέας, Λέων Τολστόι, φέτος είδε αναμμένα τα φώτα τριών θεατρικών σκηνών στην Αθήνα. Η αρχή έγινε το φθινόπωρο με την Σονάτα του Κρόιτσερ (σκην: Μαρία Ξανθοπουλίδου) στο Θέατρο Τέχνης. Τον περασμένο μήνα, την σκυτάλη πήραν δύο εντελώς διαφορετικής κατασκευής παραστάσεις, μία βασισμένη σε διήγημα και μία σε θεατρικό έργο. Η Ομάδα Νάμα στη δεύτερη συμπαραγωγή της με το Σύγχρονο Θέατρο, επιλέγει τη Δύναμη του Σκότους με ένα λιτό σκηνικό περιβάλλον στο χρώμα του μαύρου. Ο πολυαγαπημένος σκηνοθέτης Γιώργος Νανούρης συμπρωταγωνιστεί με τον Δημήτρη Λιγνάδη στη θεατροποίηση του αφηγήματος Αφέντης και Δούλος, που ανεβαίνει στο Θέατρο Βασιλάκου. Στο παρόν συγ-κριτικό άρθρο του Artic.gr, θα δούμε σε συσχετισμό αυτές τις δύο μεγάλες παραγωγές έργων του Λέοντος Τολστόι.
Ο κόμης Λεβ Νικολάγεβιτς Τολστόι, γνωστός στο ελληνικό κοινό ως Λέων Τολστόι, γεννήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1828. Το μεγάλο του αριστούργημα θεωρείται η Άννα Καρένινα, το οποίο έγραψε το 1877. Το τελευταίο ανέβασμα του έργου στην Ελλάδα, ήταν αυτό του Εθνικού Θεάτρου πέρσι τον χειμώνα σε σκηνοθεσία Πέτρου Ζούλια. Ο συγγραφέας έζησε μια ταραχώδη ζωή που έληξε με τον αφορισμό της Ρωσικής Εκκλησίας, ενώ έχαρε του θαυμασμού προσωπικοτήτων, όπως των Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και Γκάντι. Η τεράστια εργογραφία του περιλαμβάνει μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, θεατρικά έργα και δοκίμια.
Στη Δύναμη του Σκότους κυριαρχεί το μαύρο, με τα βασικά σκηνικά αντικείμενα να είναι ορθογώνια τύπου φελιζόλ που μεταπλάθουν εικαστικά το σκηνικό περιβάλλον ανάλογα με τον δραματικό χώρο που περιγράφεται δραματουργικά. Το μαύρο συμβολίζει βεβαίως το Σκότος που περιβάλλει τους πρωταγωνιστές του δράματος, με χαρακτηριστική σκηνή τον ενταφιασμό του πλούσιου γαιοκτήμονα Πιοτρ. Το «σκοτάδι» αυτό επιχειρεί να βγάλει από πάνω του ο Νικήτα στο τέλος του δράματος, με την παραδοχή των εγκλημάτων του ιδίου και της οικογενείας του.
Αντίθετα, στο Αφέντης και Δούλος, κυριαρχεί το λευκό, με τις φοάμ κουρτίνες που δίνουν μια αέρινη ατμόσφαιρα καθώς φυσιούνται τεχνητά. Το λευκό εδώ εξυπηρετεί δύο σκοπιμότητες, αφενός την ανάγλυφη αναπαράσταση του χιονιού το οποίο κατακλύζει τους δύο ήρωες κι αφετέρου το φως που φέρει η αγάπη στην ψυχή του ανθρώπου. Λευκό και το «αφρώδες» χιόνι που απλώνεται σταδιακά στην σκηνή του Βασιλάκου. Το χιόνι που τελικά εναγκαλίζει θανάσιμα τον Αφέντη, είναι το μέσο που θ’ αποδείξει πως «η καρδιά είναι περίεργο πράγμα, όσο την σπαταλάς τόσο περισσότερη έχεις» (Κ. Μόντη).
Βασικό ατού και των δύο παραστάσεων είναι η μουσική. Στη Δύναμη του Σκότους, δίνεται έντονα η αίσθηση του τσιγγάνικου στοιχείου, διαδεδομένο στην ρωσική επαρχία. Την πρωτότυπη μουσική υπογράφουν η Βαλέρια Δημητριάδου και ο Γιώργος Παπαγεωργίου (Polkar). Είναι δε σημαντικό, πως ο Γ. Παπαγεωργίου σωματικοποιεί τον κεντρικό ρόλο του έργου, τον Νικήτα, ως έναν καιροσκόπο καρνιβαλιστή που παρασύρεται από τα πάθη του. Την διάθεση αυτή ενισχύουν τα κοστούμια της παράστασης, με τις πολύχρωμες λεπτομέρειες και τα αξεσουάρ που συμπληρώνουν την εμφάνισή τους. Στο Αφέντης και Δούλος έχουμε επίσης πρωτότυπη μουσική από τον Λόλεκ που αποδίδει την μελαγχολικότητα του αφηγήματος. Εδώ η μουσική έχει περισσότερο τη χρήση του «μουσικού χαλιού» και όχι μια περαιτέρω ανάλυση του τρόπου ζωής των δύο χαρακτήρων.
Στο Αφέντης και Δούλος –λόγω της αφηγηματικής του φόρμας- οι δύο ερμηνευτές, Γιώργος Νανούρης και Δημήτρης Λιγνάδης γίνονται αφηγητές που καταθέτουν την ευαισθησία τους για να συνδεθούν με την καθαρή ψυχή των χαρακτήρων που υποδύονται. Αξίζει να υπενθυμίσουμε πως ο Γ. Νανούρης ασχολείται για δεύτερη φορά ως σκηνοθέτης με τον Τολστόι, καθώς πριν τρία χρόνια είχαν δημιουργήσει μαζί με την Όλια Λαζαρίζου και τον Ηλία Κουνέλα την παράσταση Από τι ζουν οι άνθρωποι.
Πότε απενδύονται τους ρόλους τους, για να γίνουν απλώς δύο φυσικές παρουσίες που αφηγούνται, πότε φορούν τα καλοκατασκευασμένα κοστούμια της Μαίρης Τσαγκάρη, οι δύο ηθοποιοί φαίνονται ετοιμοπόλεμοι να διηγηθούν μια ιστορία. Από την άλλη, στη Δύναμη του Σκότους, έχουμε ένα δυνατό θίασο, που στέκεται στην σκηνή άλλοτε μηχανικά κι άλλοτε με πολύ δυνατές δράσεις (και αντιδράσεις). Ξεχωρίζουν πέραν του Γιώργου Παπαγεωργίου, η Αγορίτσα Οικονόμου, η Πέγκυ Τρικαλιώτη και η Αθανασία Κουρκάκη.
Συμπερασματικά, αυτό το διάστημα, το θεατρόφιλο κοινό μπορεί να δει δύο αλλογενείς σκηνικές αναγνώσεις έργων του Λέοντος Τολστόι, η καθεμία από τις οποίες έχει να προσφέρει κάτι από τα καθολικά και διαχρονικά θέματα-μοτίβα του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα, αναδεικνύοντας τα προτερήματα της φυσιογνωμίας της δημιουργικής τους ομάδας.
