Το Γυμνό στη Τέχνη (Οι Αρχαιότεροι Πολιτισμοί)- Ά Μέρος

Σε όλες τις εποχές, σε όλους τους πολιτισμούς, υπήρχε πάντα η θέληση της  καλλιτεχνικής δημιουργίας. Από τις απαρχές της ανθρώπινης παρουσίας στη γη, μέχρι και σήμερα στις βιομηχανοποιημένες μεγαλουπόλεις, η καλλιτεχνική δραστηριότητα δεν έχει σταματήσει, για τον απλούστατο λόγο  ότι η τέχνη εμπεριέχει στοιχεία της ιστορίας του ανθρώπινου είδους.

Δεν υπάρχει εποχή ή πολιτισμός για τους οποίους να μπορούσε να γραφτεί ιστορία χωρίς την παράλληλη καταγραφή της ιστορίας της τέχνης. Κάθε ανθρώπινο δημιούργημα είναι απόρροια της ίδιας του της φύσης και της εξέλιξής του μέσα στο περιβάλλον του.
Οι σχέσεις ανάμεσα σε πόλεις, περιοχές, κράτη και ηπείρους δεν θα είχαν ενδυναμωθεί αλλά ούτε θα ήταν αμοιβαίες και γόνιμες, χωρίς την ανταλλαγή έργων τέχνης, κουλτούρας, πρώτων υλών, ιδεών ακόμη και ανθρώπινου δυναμικού.

Η καλλιτεχνική δημιουργία είχε στο πέρασμα των αιώνων δικούς της γλωσσικούς κώδικες με τον άνθρωπο, συμπράττοντας μια σχέση άρρηκτα δεμένη και καθοριστική για την πρόοδο των πολιτισμών.
Η τέχνη περικλείει όλους τους τομείς μιας κοινωνίας, όπως την επιστήμη, την θρησκεία, την παιδεία κ α. Χωρίς την εκούσια ανάγκη του ανθρώπου για την τέχνη, οι πόλεις δεν θα ήταν παρά χώροι κατοίκησης και εργασίας, χωρίς χαρακτήρα, χωρίς αισθητική. Ας φανταστούμε πως θα ήταν η ζωή μας, χωρίς την γνώση της γεωμετρίας, της προοπτικής, των χρωμάτων, των σχημάτων, της ίδιας της ανθρώπινης φύσης.

 ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

 Ειδώλια

Το ανθρώπινο σώμα, η γυμνή φύση του, ανέκαθεν υπήρξε κεντρικό θέμα μελέτης. Απασχόλησε τον ανθρώπινο νου, αιώνες πριν, από την παλαιολιθική εποχή, τότε που ο προϊστορικός άνθρωπος ξεχώρισε για την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τα χέρια του για να κατασκευάζει εργαλεία για συγκεκριμένες χρήσεις, αντί να βασίζεται απλώς σε πέτρες και σε διάφορα αντικείμενα που έβρισκε πρόχειρα.
Παρά την περιορισμένη αντίληψή του για τον κόσμο, ο πρώτο κάτοικος της γης εξερευνά το σώμα του και το προφυλάσσει από τις ακραίες καιρικές συνθήκες. Πέρα από την γύμνια του, καλύπτει το σώμα του με δέρματα και γούνες ζώων και ενίοτε φτιάχνει αυτοσχέδια κοσμήματα με τα νύχια και τα κόκαλα αυτών.
Την χρονική περίοδο αυτή , δηλαδή γύρω στα 35.000 π.Χ, βρίσκουμε τις αρχαιότερες μαρτυρίες «χειροτεχνημάτων», φορητών  αγαλματιδίων από κόκαλο ζώων, που αναπαριστούν γυναικεία γυμνά σώματα. Όπως είναι φυσικό, ο νομαδικός τρόπος ζωής, ώθησε τους δημιουργούς, να κατασκευάζουν μικρής διάστασης «φορητά» ή αλλιώς «κινητά» ειδώλια, μιας και το κυνήγι των θηραμάτων καθόριζε τον διαφορετικό τόπο διαμονής τους. Υποψιαζόμαστε πως δεν πρέπει να είχαν κάποιο συμβολικό, θρησκευτικό ή διακοσμητικό ρόλο, παρά μονάχα κάποια χρηστική αξία, μιας και το μοναδικό μέλημα την περίοδο εκείνη ήταν η επιβίωση.

Χαρακτηριστικό είναι το γυναικείο αγαλματίδιο, ύψους 15 εκ., που βρέθηκε στο σπήλαιο της Lespugue της Γαλλίας. Χρονολογείται γύρω στα 20.000 π.Χ και είναι σκαλισμένο σε κόκαλο. Εκ πρώτης, παρατηρούμε πως το ενδιαφέρον του δημιουργού επικεντρώθηκε στις άκομψες και μεγάλων διαστάσεων καμπύλες του γυναικείου σώματος, αδιαφορώντας για τα χαρακτηριστικά του προσώπου. Οι άχαρες γλυπτικές του ικανότητες έδωσαν μια πιο σχηματική εικόνα του γυναικείου γυμνού, δίνοντας περισσότερη έμφαση στους γλουτούς και τις γάμπες, θυμίζοντας αν μη τι άλλο, γλυπτό της κυβιστικής περιόδου.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα της προϊστορική τέχνης, σωζόμενο σε άριστη κατάσταση, είναι ένα ειδώλιο γνωστό και ως η «Αφροδίτη του Willendorf”. Βρέθηκε στην προϊστορική περιοχή κοντά στο Willendorf, χωριό της σημερινής νότιας Αυστρίας, έχει ύψος 11 εκ. και είναι φτιαγμένο από ασβεστόλιθο. Χρονολογείται το 30.000 π.Χ περίπου. Χωρίς καμία αμφιβολία πρόκειται για πιστή αναπαράσταση του γυμνού γυναικείου σώματος, καθώς δίνεται έμφαση τόσο στο στήθος και τους γλουτούς, όσο και στη γυναικεία φύση του.

Και πάλι, ο δημιουργός αδιαφορεί για τα οποιαδήποτε φυσιογνωμικά της χαρακτηριστικά, λαξεύοντας με πολύ προσοχή και μαεστρία το περίγραμμα της φιγούρας. Από το συγκεκριμένο αγαλματίδιο, μπορούμε να έχουμε μια εικόνα της σωματικής διάπλασης της προϊστορικής γυναίκας, καθώς και για την κόμμωση της. Πρέπει να σημειωθεί πως, πολλά από τα ειδώλια φέρουν μια έντονη γυαλάδα, πράγμα που δείχνει ότι η συχνή τριβή τους αποτελούσε βασικό στοιχείο του προορισμού τους.
Τα περισσότερα, καθώς και κάποιες ζωγραφικές αναπαραστάσεις του γυμνού γυναικείου σώματος σε βραχογραφίες, έχουν εμφανές σχηματοποιημένο το αιδοίο τους, κάτι το οποίο δηλώνει πως τα ειδώλια αυτά σχετίζονται πιο πολύ με την ευχαρίστηση του σεξ, παρά με τις αναπαραγωγικές του συνέπειες.

Τοιχογραφίες

Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να τονιστεί πως, την εποχή που ανακαλύφθηκαν οι βραχογραφίες της Altamira από τον Sautuola, κατά τον 19^ο αιώνα, θεωρήθηκαν πλαστές (κάτι που σαφώς δεν ισχύει επιστημονικά), θέτοντας το επιχείρημα πως παραήταν καλές για να είναι προϊστορικές. Ο ισχυρισμός αυτός προφανώς προορίζεται για τις παραστάσεις των ζώων μιας και η ανθρώπινη φιγούρα, απέχει πολύ από την ρεαλιστική της διάσταση.
Ο άνθρωπος, στις βραχογραφίες έχει πιο πολύ συμπληρωματικό ρόλο, καθώς η σχηματική του απεικόνιση δεν υπερτερεί σε αυτή των ζώων. Ο δημιουργός χρησιμοποιεί καμπύλες γραμμές για τον σχηματισμό του κορμιού, των χεριών και των ποδιών, βάζοντας στην κορυφή αυτών μια κουκίδα για την υπόνοια του κεφαλιού. Θαυμαστή πάραυτα είναι η κινησιολογία των μορφών αυτών την ώρα του κυνηγιού, μαρτυρώντας την αμυντική θέση του σώματος. Γυναίκες σπάνια εμφανίζονται στις σπηλαιογραφίες, συχνά όμως, φυσικά σχήματα στους βράχους λαξεύονταν προσεχτικά για να πάρουν γυναικεία μορφή, δίνοντας μας μια πρόσθετη μαρτυρία του ανθρώπινου γυμνού σώματος.
Αξιοσημείωτη είναι η χρήση χρώματος στις έμψυχες αναπαραστάσεις τους από χρωστικές, προερχόμενες από διάφορα μεταλλεύματα της περιοχής, τα οποία οι πρόγονοί μας κοπάνιζαν επί τόπου και τα αναμείγνυαν με κάποιο διαλυτικό μέσο. Αυτό συνήθως ήταν νερό. Σαφέστατα το μέσον της αποτύπωσης δεν ήταν τίποτα άλλο παρά κλαδιά δέντρων, οι παλάμες και τα δάχτυλα των δημιουργών.

Ακόμη και σήμερα, τον πραγματικό σκοπό ύπαρξης τους δεν τον γνωρίζουμε, καθώς οι γνώμες διίστανται. Υπάρχει η εκδοχή η οποία ισχυρίζεται πως οι τοιχογραφίες αυτές έχουν καθαρά διακοσμητικό σκοπό, μιμούμενος ο προϊστορικός άνθρωπος την φύση του και τα πλάσματα αυτής, και η άλλη η οποία πιστεύει πως όλα αυτά αποσκοπούσαν σε κάποιον τελετουργικό ή θρησκευτικό σκοπό. Απ’ ότι φαίνεται την αλήθεια δεν θα την μάθουμε ποτέ!

 Από τη νομαδική στη γεωργική ζωή – Οι αλλαγές στην αντίληψη

 Σε μια πιο οργανωμένη και ανεπτυγμένη κοινωνία, ο άνθρωπος της Ανώτερης Παλαιολιθικής εποχής επεξεργάζεται και κατανοεί περισσότερο το περιβάλλον του δίνοντάς μας περισσότερα παραδείγματα σπουδής της ανατομίας. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα στις ανάγλυφες παραστάσεις ή αλλιώς graffiti  του σπηλαίου Grotta dell’ Addaura στο βουνό Pellegrino της Σικελίας.

Εκ πρώτης βλέπουμε ένα συνονθύλευμα ανθρώπινων μορφών, χωρίς καμία σύνθεση ή λογική τοποθέτηση. Δεν υπάρχει υπόνοια κάποιας ιστορίας ή αφήγησης. Είναι όμως θαυμαστή η έμφαση που δίνεται στη μορφή, η σταδιακή ανάπλαση του γυμνού σώματος πάνω στον βράχο και σαφώς η εξαίσια κινησιολογία του. Τώρα πια το γυμνό σώμα δεν απεικονίζεται σαν μια ευθεία ή καμπυλωτή γραμμή και το κεφάλι δεν υπονοείται με μια κουκίδα, παρά αποκτά μια πιο ρεαλιστή οντότητα.
Οι γραμμές φεύγουν ελεύθερες και αβίαστες πάνω στον σκληροτράχηλο βράχο, τα περιγράμματα του γυμνού μαρτυρούν της ανατομικές φυλετικές διαφορές και το περίεργο και αχόρταγο βλέμμα του παλαιολιθικού δημιουργού επεξεργάζεται και αποτυπώνει την δική του εικόνα και των γύρω του σε όλες τις πιθανές στάσεις.

Η εικαστική αξία των πρώτων γυμνών στην ζωγραφική και την γλυπτική είναι ανεκτίμητη. Το ταλέντο και η τεχνοτροπία είναι στοιχεία που δεν συνυπολογίζονται στην τέχνη της παλαιολιθική εποχής. Εξάλλου, ο άνθρωπος των σπηλαίων αποδεικνύει πως η τέχνη δεν είναι για τους λίγους, τους ικανούς, τους ισχυρούς και τους γνώστες. Είναι η τέχνη των ανθρώπων. Δημόσια και ανοιχτή, χωρίς περιορισμούς και κανόνες.

Απλούστατα, γιατί η τέχνη είναι ανάγκη.