Η έκθεση «The Lumen Prize» θεωρείται ένα κορυφαίο εικαστικό γεγονός στον χώρο της ψηφιακής τέχνης φιλοξενείται μέχρι το τέλος του μήνα στην Στέγη γραμμάτων και τεχνών του ιδρύματος Ωνάση. Πρόκειται για το σημαντικότερο παγκόσμιο βραβείο στην ψηφιακή τέχνη «The Lumen Prize» το οποίο ταξιδεύει για πρώτη φορά εκτός συνόρων δίνοντας μας την ευκαιρία από ψηφιακό κοινό να μετατραπούμε σε ενεργό που σε κάποιες περιπτώσεις λόγω του υψηλού βαθμού αλληλεπίδρασης, διαμορφώνει ακόμα και το ίδιο το έργο. Η ψηφιακή αυτή πλατφόρμα ξεκίνησε τη λειτουργία της το 2011 στο Cardiff όπου μια ομάδα καλλιτεχνών , σχεδιαστών, προγραμματιστών και ειδικών πληροφορικής θέλησε να αναδείξει το μεγαλείο της ψηφιακής τέχνης παρακινώντας όλους τους καλλιτέχνες να διαγωνιστούν και να αναγνωριστούν παγκοσμίως. Κοινό χαρακτηριστικό των καλλιτεχνών που διαγωνίζονται στο Lumen Prize είναι η χρήση ψηφιακών μέσων όπως smart phones, tablets, προηγμένων ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών και υπολογιστών. Η χρήση αυτών των μέσων έχει στόχο να αναδείξει τον καθολικό χαρακτήρα της σύγχρονης τέχνης δίνοντας την ευκαιρία στους καλλιτέχνες να προβληθούν σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η πρωτοβουλία του Lumen Prize λοιπόν καθώς και άλλων διαγωνισμών, όπως για παράδειγμα το βραβείο Turner (στις αντίστοιχες παραμέτρους που θέτει), συνεισφέρει καταλυτικά στην εξέλιξη και ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνών δίνοντας τη δυνατότητα στους καλλιτέχνες να αναδεικνύονται και να μην μένουν αφανείς. Επιπροσθέτως, πέραν της πολιτιστικής συνεισφοράς του, επιτελεί και κοινωνικό έργο αφού μέρος των εσόδων του διατίθεται σε κοινωφελή ιδρύματα. Η Στέγη γραμμάτων και τεχνών του ιδρύματος Ωνάση είναι ένας από τους σταθμούς της παγκόσμιας αυτής περιοδείας, γεγονός ιδιαιτέρως ευχάριστο λόγω της συμβατότητας του φορέα βάση της υποδομής του και της δυνατότητας του να προσαρμόζεται στις ανεπτυγμένες τεχνολογικές απαιτήσεις μιας τέτοιας έκθεσης. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε επισκεφθεί ψηφιακές εκθέσεις στον Ελλαδικό χώρο προσπαθώντας να παρακολουθήσουμε βίντεο που δεν λειτουργούν ή ακόμα και οι ίδιοι οι φορείς να αγνοούν τον τρόπο λειτουργίας των τεχνικών τους μέσων. Ας μην λησμονούμε εξάλλου ότι το μεγαλείο των ψηφιακών τεχνών είναι η μετατροπή της εικόνας σε εμπειρία.
Κατερίνα Αθανασοπούλου, “Αποδημία” , Πρώτο βραβείο της διοργάνωσης για το 2013
Το ελληνικό έργο που επιτέλεσε καλύτερα από όλα τα υπόλοιπα την πιο πάνω παραδοχή για το 2013 ανάμεσα σε περίπου 700 διαγωνιζόμενα παγκοσμίως είναι αναμφισβήτητα και ο μεγάλος πρωταγωνιστής της έκθεσης. Πρόκειται για το έργο της Κατερίνας Αθανασοπούλου «Αποδημία». Εμπνευσμένο από το κοινωνικοπολιτικό σκηνικό κατάρρευσης της Ευρώπης αλλά και από την συνεχή εγκατάλειψη της Ελλάδας λόγω της αυξανόμενης μετανάστευσης, το έργο αυτό είναι μια τρισδιάστατη αλληγορία που αναμφίβολα κατόρθωσε να επιτύχει την άριστη ισορροπία ανάμεσα στην φιλοδοξία και τους στόχους που έθεσε. Βασισμένο στον «Θεαίτητο» του Πλάτωνα όπου ο Σωκράτης περιγράφει στον Θεαίτητο την θεωρία του για την γνώση και την ψυχή. Για τον Πλάτωνα η ψυχή του ανθρώπου μοιάζει με ένα κλουβί που είναι άδειο όταν γεννιόμαστε και σιγά σιγά το γεμίζουμε με πουλιά. Η πλατωνική θεωρία παρομοιάζει τα πουλιά με τις σκέψεις και τις γνώσεις που συλλέγουμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας μέσα σε αυτό το κλουβί και όταν χρειάζεται ανατρέχουμε εκεί για να συλλέξουμε ένα πουλί το οποίο όμως δεν μπορούμε να ξέρουμε αν είναι το σωστό. Ενδεχομένως να είναι και το λάθος γιατί τα πουλιά που έχουν αιχμαλωτιστεί εκεί παραμένουν ταραχώδη ακριβώς όπως όταν ξεκινούν να μεταναστεύουν. Επιστρέφοντας στο έργο, τα πουλιά βρίσκονται έξω από το «πλατωνικό» κλουβί το οποίο έχει τοποθετηθεί σε ρόδες και εκείνα το συνοδεύουν καθώς διασχίζει μια πόλη ατελώς χτισμένη, αποτελούμενη από μπρουταλιστικά κτήρια τα οποία παραπέμπουν στις μισοτελειωμένες οικοδομές της Αθήνας και αποτελούν πλέον εγκαταλελειμμένα όνειρα. Τα άριστης ευκρίνειας γεωμετρικά σχήματα που είναι διάχυτα σε όλο το έργο παραπέμπουν ξανά στον Πλάτωνα και στην αξία που έχει δώσει στα γεωμετρικά στοιχεία ενώ τα χέρια που προς το τέλος του έργου προσπαθούν να αδράξουν την γνώση θα φανούν ιδιαιτέρως γνώριμα σε όσους ασχολούνται με τον κινηματογράφο αφού είναι αναφορά στα έργα του Θεόδωρου Αγγελόπουλου «Αιωνιότητα και μια μέρα» και «Οδυσσέας». Συμπερασματικά πρόκειται για ένα υψηλού επιπέδου εικαστικό τεχνολογικό επίτευγμα που παρόλο που έχει βασιστεί σε γεωμετρικά στερεά, αυστηρές γραμμές και αρχιτεκτονικό σχέδιο, κατάφερε να συνδεθεί άρτια συναισθηματικά με ένα ευρύτερο κοινό διαφορετικής κουλτούρας και οπτικής που έχει κληθεί να αντιμετωπίσει το γνώριμο πρόβλημα της μετανάστευσης τα τελευταία χρόνια ειδικότερα στην Ευρώπη. Αυτό που το διαφοροποιεί και τελικά ελκύει τον θεατή είναι η μεταμορφωτική του δυναμική που παρόλο που έχει ένα αρνητικό τέλος και δημιουργείται μια αίσθηση φυγής και εγκατάλειψης καθ όλη τη διάρκειά του, ταυτόχρονα υποβόσκει μια διάχυτη χαρά όπου τελικά κυριαρχεί χωρίς να είναι ευδιάκριτα τα σημεία πέραν του τέλους όπου επέρχεται η κάθαρση. Επιπροσθέτως η μουσική επένδυση προσδίδει ένα αίσθημα νοσταλγίας στο έργο και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον εκθεσιακό χώρο, η παρουσίαση του έργου δεν συνοδεύεται από την μουσική του και αυτός ο διαχωρισμός καθιστά το έργο ελλιπές.
Η χρήση προηγμένων εφαρμογών ως μεταμορφωτική δύναμη στο video art
Επανερχόμενοι στην έκθεση, κάθε έργο προβάλλει μια ένταση λόγω της δύναμης των εικόνων η οποία προσπαθεί να κερδίσει την προσοχή του επισκέπτη. Ένταση στο χρώμα, στο σχήμα, στις οπτικοακουστικές παρουσιάσεις, ακόμα και τα στατικά έργα έχουν φωτιστεί εσωτερικά και έχουν τοποθετηθεί σε πλεξιγκλάς με στόχο να προσομοιάσουν στο θεατή ότι παρακολουθεί μια φωτεινή οθόνη θέτοντας αρτιότερα το διάλογο με τις κινούμενες εγκαταστάσεις. Ακόμα μεγαλύτερο βαθμό διάδρασης προβάλλουν τα έργα που παρακινούν τον επισκέπτη να κάνει κάποια κίνηση ή κάποια συγκεκριμένη ενέργεια προκειμένου να του αποκαλυφθούν. «Διαμορφώστε την συνέχεια της ιστορίας πατώντας με το χέρι σας πάνω από την οθόνη» μας παρακινούν. Πρόκειται για έργα που για την δημιουργία τους έχει γίνει ειδική δημιουργία λογισμικού και παραπέμπουν σε σύγχρονες εφαρμογές. Το ερώτημα που τίθεται ξανά στα έργα υψηλής αλληλεπίδρασης που αποκτούν νόημα όταν εμείς το επιτρέπουμε είναι κατά πόσο αυτά συνεισφέρουν ουσιαστικά στην πολιτιστική καλλιέργεια του επισκέπτη την στιγμή της διάδρασης ή αν τελικά αντιμετωπίζονται ως ένα εικαστικό παιχνίδι. Με άλλα λόγια, σε ποιο βαθμό αλληλεπιδρούμε ουσιαστικά με ένα ψηφιακό έργο τέχνης ή με τον φετιχισμό του δημιουργού ενός εξαιρετικά προηγμένου ηλεκτρονικού εγχειρήματος.
Ακόμα πιο ξεκάθαρα ερωτήματα αναδύονται σε έργα που έχει γίνει χρήση animation και αναπαριστούν άμορφες μάζες που βρίσκονται σε μία διαρκή πάλη προσπαθώντας η μία να επικρατήσει της άλλης με απώτερη κατάληξη τη διάλυση και ανάπλαση τους. Αναμφισβήτητα μια τέτοια εικόνα είναι απόλυτα οικεία στους χρήστες του διαδικτύου που είτε ασχολούνται με βιντεοπαιχνίδια είτε είναι λάτρεις ταινιών επιστημονικής φαντασίας και διχάζονται όταν παρακολουθούν ένα τέτοιο βίντεο σε ένα χώρο τέχνης προσπαθώντας να ανακαλύψουν τι είναι αυτό που το διαφοροποιεί και το τοποθετεί εκεί. Αναφέρομαι στο έργο του Kamil Nawaratil, «Perception of consequence», 2013. Πρόκειται για ένα πολυδιάστατο video animation που διερευνά την ιδέα της ακολουθίας και της διασυνδεσιμότητας των στοιχείων της φύσης της τέχνης και της τεχνολογίας μέσω τρισδιάστατων σχεδιασμών, αρχιτεκτονικών προσομοιώσεων και κατασκευών. Κρίνεται σημαντικό να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της προβολής, ο θεατής παρακολουθεί μέρος της καλλιτεχνικής διαδικασίας το οποίο λειτουργεί όχι μόνο επεξηγηματικά άλλα και εκπαιδευτικά καταρρίπτοντας κάθε διχασμό και αποκαλύπτοντας τις αιτίες που το καθιστούν ένα ακόμα υψηλής ποιότητας ψηφιακό έργο τέχνης στο χώρο.
Το βραβευμένο έργο «Social Media Leading the people» και ο ρόλος των αναπαραγόμενων έργων στην σύγχρονη τέχνη
Το τελευταίο έργο στο οποίο θα ήθελα να σταθώ, είναι το μοναδικό που εισάγει ένα διαχρονικά παρεξηγημένο θέμα στο χώρο της τέχνης που δεν είναι άλλο από την αναπαραγωγή παλαιότερων κλασσικών έργων. Πιο συγκεκριμένα πρόκειται για το βραβευμένο έργο «Social media leading the people», του Clarence Lam (2013) το οποίο είναι εμπνευσμένο από το κλασσικό έργο του Eugène Delacroix, 1830 «Liberty leading the people». Το πρωτότυπο αναφέρεται στην Γαλλική επανάσταση και αποτυπώνει τον εξεγερμένο γαλλικό λαό που οδηγείται από μια γυναίκα ξυπόλητη με γυμνά στήθη σαν αρχαία ελληνική θεότητα ενθαρρύνοντας τους στρατιώτες να προχωρήσουν. Πρόκειται για ένα κλασσικό ιστορικό αριστούργημα καθαρά πολιτικό επαναστατικό ,πατριωτικό που λειτούργησε ως προάγγελος της Guernica, Picasso 1937, και εκτίθεται στο μουσείου του Λούβρου. Επιστρέφοντας στον Clarence Lam και στο 2013 παρατηρούμε ότι το νέο έργο έχει πολύ λίγα έως και τίποτα να εκφράσει σε σχέση με το πρωτότυπο. Εξάλλου ο ίδιος ο καλλιτέχνης έχει πρόθεση μόνο να παραληρήσει στοιχεία και όχι το ίδιο το έργο. Συχνά σε τέτοιου είδους έργα δημιουργείται μια εντύπωση από τη πλευρά του θεατή ότι οι συνθήκες είναι στατικές στο πέρασμα των χρόνων και αναλογιζόμενοι το εν λόγω έργο τα είναι μηνύματα είναι τα ίδια, προσαρμοσμένα στο 2013. Αυτό συμβαίνει διότι στο νέο έργο έχουν διατηρηθεί αρκετά στοιχεία από το πρωτότυπο όπως το πολεμικό τοπίο, η γυναίκα που ηγείται και η σημαία η οποία περιέχει πλέον όλες τις χώρες μιας και μιλάμε για την καθολικότητα των Social Media .Η γυναίκα αυτή είναι μια σύγχρονη χορεύτρια και οι ανώνυμοι χρήστες-στρατιώτες αντί για όπλα κρατούν στα χέρια τους συσκευές συμβατές με το διαδίκτυο και τα Social Media, τη νέα κορυφαία δύναμη της πολιτικής επιρροής. Ας μην ξεχνάμε ότι το 2008 ο Μπαράκ Ομπάμα στήριξε το βασικότερο μέρος της πολιτικής καμπάνιας του στα Social Media.Ο καλλιτέχνης μιλάει για μια νέα μορφή επανάστασης που σε αντίθεση με το πρωτότυπο έργο όπου κυριαρχεί ο πατριωτισμός , η ομαδικότητα και το πάθος, εδώ αν παρατηρήσουμε πιο προσεκτικά θα εντοπίσουμε την αποξένωση την κατάθλιψη και την απομόνωση, καταστάσεις άρρηκτα συνδεδεμένες με την χρήση των Social Media. Εν κατακλείδι η σύνδεση των στοιχείων που λειτουργούν ως αναφορές στο πρωτότυπο κλασσικό έργο εξυπηρετούν τον θεατή στο να συνειδητοποιήσει ότι το νέο έργο επιδιώκει να εκφράσει ένα ανεξάρτητο μήνυμα. Η επιτυχία τόσο του συγκεκριμένου όσο και οποιουδήποτε άλλου έχει αναπαράγει στοιχεία από κάποιο κλασσικό διεθνώς αναγνωρισμένο κρίνεται στο βαθμό που κατορθώνει να διατηρήσει την ανεξαρτησία του και να καταρρίψει την ψευδαίσθηση ότι πρόκειται στην ουσία για το ίδιο έργο προσαρμοσμένο στη νέα εποχή οπότε και να αξιολογηθεί χωρίς να δανειστεί είτε αρνητική είτε θετική αξία από το αρχικό.
Ο επισκέπτης ως τελικός πρωταγωνιστής της έκθεσης
Η έκθεση Lumen Prize επιτυγχάνει να μεταβιβάσει ποικιλοτρόπως, βασιζόμενη στη διαφορετικότητα των επιλεγμένων έργων, ότι η ψηφιακή τέχνη μεταβάλλεται συνεχώς λόγω της απύθμενης ελευθερίας έκφρασης του καλλιτέχνη καθώς δεν περιορίζεται στη χρήση ενός μέσου ή μιας συγκεκριμένης τεχνικής. Δεν υπάρχουν όρια, οι καλλιτέχνες δεν υπάγονται στα πρότυπα ενός συγκεκριμένου καλλιτεχνικού ρεύματος. Παράλληλα τοποθετεί το θεατή σε πρωταγωνιστική θέση εφόσον είναι εκείνος που διαμορφώνει μεγάλο μέρος των έργων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το έργο «Cosmos with you in the center of everything», της Linda Havenstein, 2013, όπου απεικονίζονται στο έδαφος ομόκεντροι κύκλοι καθημερινών εικόνων το κέντρο των οποίων καλείται να καλύψει ο επισκέπτης με την τοποθέτηση του δίνοντας του την αίσθηση ότι αποτελεί το κέντρο του κόσμου. Ωστόσο κάποιοι επισκέπτες που τοποθετήθηκαν να μεταπήδησαν ενδεχομένως στην αντίπερα όχθη και να ένιωσαν ότι βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα. Προχωρώντας προς το τέλος μια ακόμη ευρηματική έκπληξη για τον επισκέπτη αποτελεί ο τελευταίος διάδρομος από τα δεξιά στον οποίο βλέπουμε κολάζ με έντονα σουρεαλιστικά στοιχεία, προσωπογραφίες με ρομαντικά χαρακτηριστικά τα οποία τον μεταφέρουν νοητά σε διάδρομο μουσείου του 17ου αιώνα αφού εδώ το πάντρεμα του σύγχρονου με το κλασικό λειτουργεί ως ξεχωριστή ενότητα στην έκθεση αποτελώντας μια εξαιρετικά εμπνευσμένη τοποθέτηση.
Το Lumen Prize είναι μια ανοιχτή πρόσκληση σε όλους τους καλλιτέχνες να συμμετάσχουν και να διαγωνιστούν. Παρόλο που σαν διαδικασία θεωρείται ανταγωνιστική, το οπτικό αποτέλεσμα στην παράθεση των έργων στον εκθεσιακό χώρο δίνει την αίσθηση μιας δουλειάς περισσότερο ομαδικής καθώς δεν διαχωρίζονται τα βραβευμένα από τα διαγωνιζόμενα έργα. Αναμφίβολα δημιουργείται μια διαλογική σχέση μεταξύ των έργων στην έκθεση που λόγω της φύσης τους, ερεθίζουν την περιέργεια του θεατή να τα διερευνήσει και να προβεί σε ένα συμπέρασμα στο συνεχές δεοντολογικό και ηθικό ερώτημα που έχει τεθεί από τότε που έκανε την εμφάνισή της η ψηφιακή τέχνη: ποια είναι τα διακριτά όρια μεταξύ του ψηφιακού έργου και ενός υψηλού επιπέδου άλλου μέσου στο οποίο έχει γίνει χρήση προηγμένης τεχνολογίας; Επομένως και εφόσον δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες που να ορίζουν ένα ψηφιακό δημιούργημα ως έργο τέχνης, ο παρευρισκόμενος θεατής καλείται να ανιχνεύσει ο ίδιος τα στοιχεία εκείνα που ικανοποιούν αυτόν τον διαχωρισμό. Αδιαμφισβήτητα λοιπόν πρόκειται για μια πρωτότυπη και σπάνιας ποιότητας έκθεση ψηφιακών μέσων που το κοινό αξίζει να επισκεφτεί ακόμα κι αν δεν είναι εξοικειωμένο με την τεχνολογία. Ωστόσο θα πρέπει να κανείς να είναι προετοιμασμένος πριν την επίσκεψη καθώς δεν διατίθεται κατάλογος και έτσι το κοινό παραπέμπεται στην ιστοσελίδα του φορέα όπου οποιαδήποτε πληροφορία είναι αποκλειστικά στα αγγλικά .
Video από την έκθεση
Video 1
Video 2
Πηγές
http://www.hellenicaworld.com/Greece/Literature/Platon/gr/TheaititosZampa.html
http://www.derivative.ca/Events/2013/Volvoxlabs/
http://lumenprize.com/
http://www.sgt.gr/
http://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/july-28-liberty-leading-people
http://en.wikipedia.org/wiki/Barack_Obama_on_social_media
