Ο Κωστής Παλαμάς είναι κορυφαίος  ποιητής  του Νεώτερου Ελληνισμού, ασχολήθηκε ωστόσο και με δοκίμια αλλά και με θεατρικά έργα. Κατατάσσεται στις σπουδαιότερες πνευματικές φυσιογνωμίες  καθώς αποτέλεσε μια κεντρική μορφή της λογοτεχνικής «γενιάς του 1880» τόσο για τις ιδεολογίες που πρέσβευε όσο και για τα άλματα που επιτεύχθηκαν εξαιτίας του στη λογοτεχνία και ειδικότερα στη ποίηση. Θεωρείται θρυλικός εκπρόσωπος της «Αθηναϊκής Σχολής» η οποία συσπείρωνε νέους που αντιδρούσαν απέναντι στον αθηναϊκό ρομαντισμό και ενδιαφέρονταν για την καθιέρωση της δημοτικής στην ποίηση.

 Γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Ιανουαρίου του 1859 και καταγόταν από το αθάνατο  Μεσολόγγι.Τα πρώτα χρόνια της ζωής του,σημαδεύτηκαν από μεγάλη οικογενειακή ατυχία, καθώς σε ηλικία μόλις επτά ετών έχασε και τους δυο του γονείς, νιώθοντας στο πετσί του την ορφάνια .Μεγάλωσε μαζί με τον θείο του Δημήτριο Παλαμά και εκεί πέρασε τα καλύτερα παιδικά του χρόνια, τέλειωσε το σχολείο κι έφυγε από το Μεσολόγγι που τόσο αγάπησε σε ηλικία 17 ετών. Έτσι, το 1875 έφυγε για την Αθήνα διότι ήθελε να συνεχίσει τις σπουδές του στη Νομική Σχολή Αθηνών. Δεν άργησε όμως να συνειδητοποιήσει την έμφυτη κλίση του προς τη λογοτεχνία κι ιδιαίτερα την ποίηση, έχοντας ως απότοκο να εγκαταλείψει τη Νομική και να αφοσιωθεί ολόψυχα στη τέχνη  του λόγου, τον οποίο υπηρετούσε με συνέπεια, θάρρος και βαθιά αυτοκριτική.

  Ο Παλαμάς είναι «δάσκαλος», ένα είδος πνευματικού οδηγού. Η ποίηση του είναι πολύμορφη, εμπνέεται από την πλούσια ελληνική παράδοση όλων των εποχών, την Κλασική Ελληνική αλλά και Λατινική φιλολογία ακόμη κι από τα σύγχρονα ευρωπαϊκά πνευματικά κινήματα. Υπέρμαχος της δημοτικής γλώσσας, υψώνει το ανάστημά του και γίνεται  πρωτοπόρος νέων πνευματικών αναζητήσεων, φωτοδότης και οδηγός μιας νέας εποχής που διψούσε για πρόοδο.

 Οι πρώτες ποιητικές διαδρομές 


 Από τη περίοδο ακόμα που ήταν φοιτητής άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα σε φιλολογικά περιοδικά της εποχής στην πρωτεύουσα(«Άστυ», «Ραμπαγάς» κ.α). Γράφει ασταμάτητα, ασχολείται με τη παγκόσμια λογοτεχνία, συνεργάζεται  με όλα τα έντυπα της εποχής του χρησιμοποιώντας πολλές φορές και ψευδώνυμα. Δημοσιεύει ακόμη και χρονογραφήματα,επιφυλλίδες,κριτικές,λυρικά αλλά και σατυρικά ποιήματα,πολιτικά σχόλια και διηγήματα. Αριστουργηματικά έργα του θεωρούνται τα 12 έξοχα παρνασσιακά σονέτα με το γενικό τίτλο «Πατρίδες», όπου ο ποιητής ταξιδεύει νοερά μέσα στο χώρο και στο χρόνο αποκαλύπτοντας τη πολυδιάστατη προσωπικότητά του και τα μυστικά της ποίησης του. Οι «Πατρίδες» είναι περιοχές της Ελλάδας που όντως έζησε και αγάπησε ή έτρεξε εκεί με τη φαντασία του ακουμπώντας ακόμη και το σύμπαν, τη πατρίδα όλων. Η τελειότητα της μορφής ισορροπεί με τη στοχαστική και λυρική διάθεση. Το 1886 εκδίδει την πρώτη ποιητική του συλλογή «Τα τραγούδια της πατρίδος μου» κάνουν εντύπωση για τη ζωντανή ποιητική γλώσσα  και για τον πλούτο των θεμάτων του. Φέρουν μέσα τους το νέο λυρισμό και τη παλαμική τελειότητα. Χωρίζονται σε 4 ενότητες: «Τα τραγούδια της πατρίδος μου», «Τα τραγούδια της λίμνης», «Τα τραγούδια της καρδιάς και της ζωής», «Τα πολεμικά τραγούδια». Αυτή η πρώτη απόπειρα των νεανικών του χρόνων ξεχειλίζει από ευγένεια και συνάμα ευαισθησία κι είναι εμπνευσμένη από τους ηρωικούς αγώνες του λαού μας για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Αποτελεί όμως την αφετηρία για τη δημιουργία ενός άριστου ποιοτικά, μεγάλου σε έκταση και ποικίλου σε περιεχόμενο φιλολογικού έργου  που δίκαια τον καταξίωσε και τον επέβαλε ως εθνικό ποιητή.

Αέρας ανανέωσης στη γραφή 


 Το 1889 με το ποίημα του «Ύμνος της Αθηνάς» , βραβεύεται στο Φιλαδέλφειο ποιητικό διαγωνισμό. Ο στίχος γίνεται πλουσιότερος και το ύφος του λυρικότερο, το έργο είναι γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβο, ανομοιοκατάληκτο στίχο (στίχος δημοτικού τραγουδιού)και διακρίνεται για τη δυνατή του έμπνευση και τη μεγαλοπρέπεια του λόγου.To 1892 εκδίδει τη ποιητική συλλογή «Τα μάτια της ψυχής μου», υπάρχει ένας πρόλογος που έχει γράψει ο ίδιος  και αναφέρεται στη θέση του ποιητή και της ποίησης μέσα στη ζωή των ανθρώπων και ονομάζει «εθνική γλώσσα» τη δημοτική. Κι αυτή η συλλογή χωρίζεται σε 4 ενότητες: «Αρχαίοι θεοί» (όπου ανήκουν και «Οι τάφοι του Κεραμεικού» ποιήματα εμπνευσμένα από τις επιτύμβιες στήλες του Δεξίλεω και της Ηγησώς) , «Η παράμερη ζωή», «Η φύσις κρύβει» και «Ουρανία». Το 1897 η συλλογή του «Ίαμβοι και Ανάπαιστοι» θεωρήθηκε σημαντική στάση στο έργο του καθώς υπήρχε ανανεωμένη μετρική, εννοώντας την εναλλαγή ιαμβικού και αναπαιστικού ρυθμού αλλά και για την εκφραστική λιτότητα και ακρίβεια.

Έργα «σταθμός» στην ελληνική ποίηση 


 Η ζωή του στιγματίζεται ξανά με πολύ άσχημο τρόπο, καθώς ο θάνατος του μικρού του γιού συντρίβει τη πατρική του καρδιά και ζητά απεγνωσμένα να βρει λύτρωση στη ποίηση. Η βαθιά οδύνη για το θάνατο του παιδιού του τον ώθησε να γράψει το αριστούργημά του   ο «Τάφος»(1898) , όπου ο θάνατος παρουσιάζεται με τα χαρακτηριστικά του Χάρου της ειδωλολατρικής παράδοσης. Το 1900 δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά οι «Χαιρετισμοί της Ηλιογέννητης» πνευματικού συμβόλου της φυσικής, ηθικής και πνευματικής ωραιότητας  που αποζητά ο ποιητής.  Η πιο αντιπροσωπευτική λυρική συλλογή του Παλαμά είναι η «Ασάλευτη ζωή» που εκδόθηκε το 1904.Αυτός ο τίτλος  συγκρατεί δύο συναπτά νοήματα μέσα του, το ένα, εξωτερικότερο, της ακινησίας, του αταξίδευτου, του καθιστικού της ζωής του ποιητή. Κι το άλλο το ουσιαστικότερο κομμάτι  τον απαρασάλευτο από έρωτα στίχο που τον μύησε βαθιά πάνω στη φύση και τη λειτουργία της ποίησης. Η ποικίλη σύνθεση αυτής της συλλογής, ο λυρικός παλμός ,ο ρυθμός κι η αρμονία της την κάνουν το  έργο χαρακτηριστικό της τέχνης του Παλαμά. . Οι «Εκατό φωνές» επίσης είναι ποιήματα τα οποία συμπεριέβαλε σε αυτή τη συλλογή. Είναι σύντομα ποιήματα όπου έχουν ως θέμα τους την τέχνη, τη φύση, την ιστορία ,τους μύθους, την αλληλογραφία κ.α.  Το 1907 δημοσιεύτηκε ο «Δωδεκάλογος του γύφτου», ένα επικολυρικό και σύνθετο ποίημα που αναφέρεται σε μία παράδοση των τσιγγάνων που εμφανίζονται για πρώτη φορά στη Θράκη λίγο πριν τη πτώση της Κωνσταντινούπολης. Σε αυτό το ποίημα ο τσιγγάνος είναι σύμβολο ελευθερίας ,διακατέχεται από δημιουργική δράση, δεν τον σταματούν τα εμπόδια προσπαθώντας να φτιάξει το καινούριο, το διαφορετικό αφήνοντας πίσω του τα συντρίμμια μιας παλιάς εποχής. Μέσα από αυτό το ποίημα  ο Παλαμάς με συμβολικά στοιχεία  εκφράζει την ανάγκη αλλά και συνάμα τη πίστη του για την αναγέννηση της πατρίδας του η οποία θα επιτευχθεί πατώντας γερά πάνω στην αρχαία παράδοση και την επιστήμη. Παρόμοια έμπνευση αποτελεί και η «Φλογέρα του Βασιλιά», το 1910 όπου κι εκεί διαφαίνεται η ελληνολατρεία του ποιητή και η βεβαιότητα του για ένα καλύτερο μέλλον, για την πραγματοποίηση των ονείρων. Το ποίημα αναφέρεται στον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο και τους ηρωικούς αγώνες του εναντίον των Βουλγάρων ,εξυμνεί την ελληνική γη .Το 1912 δημοσιεύει μια ακόμη ποιητική συλλογή «Καημοί της λιμνοθάλασσας» που οι  ρίζες της ανιχνεύονται στα νεανικά βιώματά του. Τον ίδιο χρόνο τυπώνει τη συλλογή του «Πολιτεία και Μοναξιά», ακολουθούν όμως πολλές ακόμη ποιητικές συλλογές ακόμη και μεταφράσεις ποιημάτων από πνευματικούς Ευρωπαίους. Από τα πεζά έργα του αξίζει να αναφερθεί το μόνο θεατρικό του έργο «Τρισεύγενη» που είναι από τα σπουδαιότερα έργα της ελληνικής δραματουργίας. Γράφεται σε μια εποχή κρίσης για τα πολιτιστικά και πολιτικά πράγματα, σε μια Ελλάδα πληγωμένη από την ήττα του 1897 από τον τουρκικό ζυγό. Έργο βαθιά ποιητικό και συμβολικό έρχεται να αναταράξει τα νερά της μέχρι τότε ποίησης καθώς ελλοχεύει η προσπάθεια  για την εύρεση μιας διεξόδου στη παρακμή  του μεγαλοϊδεατισμού και η ανάγκη για διάδοση της ελληνικής δημοτικής γλώσσας. Τέλος από τα διηγήματά του ξεχώρισε «Ο θάνατος του παλικαριού», ουσιαστικά αυτό το διήγημα θα μπορούσε να ονομαστεί σαν έπος στο πεζό λόγο που συνεχίζει στη πρόζα τις ιδέες του ποιητή για την πνευματική αναγέννηση της χώρας. Μέσα από αυτό ο Παλαμάς προσπαθεί να παρομοιάσει ένα θύμα των κομπογιαννίτικων γιατρών χάνοντας την ομορφιά της σάρκας με τη πολιτική ψευτιά που κατατρώγει τα κόκαλα της Ελλάδος. Στηλιτεύει λοιπόν τη πραγματικότητα εκείνης της εποχής.Στις 27 Φεβρουαρίου του 1943 επήλθε ο θάνατος του σπουδαίου  Κωστή Παλαμά, μέσα στα σκληρά χρόνια της γερμανικής κατοχής. Αποτέλεσε συγκλονιστικό γεγονός και βυθίστηκε ο λαός σε εθνικό πένθος. Ήταν η αρχή του τέλους της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα.

Ο θείος βράχος


 Ἐσ’ εἶσαι, ποὺ κορόνα σου φορεῖς τὸ Βράχο; ᾽Εσ’ εἶσαι,
Βράχε, ποὺ τὸ ναὸ κρατᾶς, κορόνα τῆς κορόνας;
Ναέ, καὶ ποιός νὰ σ’ ἔχτισε, μὲς στοὺς ὡραίους ὡραῖο
γιὰ τὴν αἰωνιότητα, μὲ κάθε χάρη ᾽Εσένα;

 Σ’ ἐσὲ ἀποκάλυψη ὁ ρυθμός, κάθε γραμμή, καὶ Μοῦσα·
λόγος τὸ μάρμαρο ἔγινε κι ἡ ἰδέα τέχνη καὶ ἦρθες
στὴ χώρα τὴ θαυματουργή, ποὺ τὰ στοχάζεται ὅλα
μὲ τή βοήθεια τῶν Ὡρῶν τῶν καλομετρημένων,
ἦρθες ἀπάνου ἀπ’ τοὺς λαοὺς κι ἀπάνου ἀπ’ τὶς θρησκεῖες
κυκλώπειε, λυγερόκορμε καὶ σὰ ζωγραφισμένε.

 ῞Ομοια τὰ πολύτιμα παντοτινὰ μαγνάδια,
ἴδια στὴ στέγνια, στὴ νοτιά, στὸ φῶς καὶ στὸ σκοτάδι,
ποὺ χέρι δὲν ξεϋφαίνει τα καὶ χρόνια δὲν τὰ φθείρουν
καὶ μάτι δὲν μπορεῖ νὰ βρῆ, πῶς ἀπ’ ἀρχῆς πλεχτῆκαν
κι ἀνήμπορ’ εἶναι ἡ μαστοριὰ νὰ τὰ ξαναρχινήση,
στοιχειὰ γιατὶ τ’ ἀργάστηκαν ἀπὸ δροσοσταλίδες
καὶ νέραϊδοι μὲ τοὺς ἀφροὺς καὶ ἀγγέλισσες μὲ ἀχτίδες.

 Ἔτσι καὶ σύ. Οὔτε δύνοσουν ἀλλοῦ, ναέ, νὰ ζήσης,
παρὰ ὅπου πρωτοφύτρωσες· Ἀνθός, κι ἡ Ἀθήνα γλάστρα.
Στὴν ἴδια γῆ, στῶν ἴδιων σου θεῶν τὸ κατατότι
καὶ ἀπὸ μακάρων αἵματα, ποὺ στάζαν ἑδῶ κάτω
καὶ βοήθαγαν τὴ γέννα τους, φύτρωσες, ὡς φυτρώνουν
οἱ νάρκισσοι κι οἱ ὑάκινθοι καὶ οἱ δάφνες κι ἀνεμῶνες
 κι ὅσα ἀπ’ τ’ ἀνθρώπου τὸ κορμὶ στοῦ λουλουδιοῦ περνοῦσαν.

   Το απόσπασμα αυτό είναι από το επικολυρικό ποίημα του Παλαμά «Η φλογέρα του βασιλιά». Ξεχωρίζει για τα θαυμαστά επιτεύγματα μεγαλοπρέπειας, υψηλού πατριωτισμού της Νέας Σχολής των Αθηνών στην οποία ανήκει ο ποιητής. Ιστορικά αναφέρεται όπως προείπαμε σε γεγονότα της εποχής του Βουλγαροκτόνου.
Κεντρίζει το νου και την καρδιά του ανθρώπου. Εικόνες, μεταφορές, κοσμητικά επίθετα θαυμάσιας τέχνης αλλά και υπερβολές κοσμούν το αριστοτέχνημα αυτό. Υπάρχει αρχιτεκτονική δομή, αλληλουχία και σύνδεση νοημάτων. Και σε αυτό το απόσπασμα, παρατηρούμε τη δεξιοτεχνία του στη γλώσσα. Η γλώσσα είναι δημοτική, το ύφος υψηλό και γλαφυρό, το μέτρο ιαμβικό και οι στίχοι δεκαπεντασύλλαβοι ανομοιοκατάληκτοι παροξύτονοι. Επίσης, ο Παλαμάς εδώ μπορεί να χαρακτηριστεί ως γλωσσοπλάστης, διότι ό,τι γράφει του δίνει ζωντάνια και το τελειοποιεί κι ό,τι δεν υπάρχει το πλάθει και το κάνει κοινό και δημοτικό.Αντιμετώπισε υπεύθυνα το θέμα της Ελληνικής γλώσσας, το πελώριο έργο του αποτελεί γλωσσικό θησαυρό. Ο Ολλανδός καθηγητής και φιλέλληνας Έσσελιγκ είχε πει : “Όποιος θέλει να μετρήσει τη δύναμη της Ελληνικής γλώσσας μέσα από το πέρασμα των καιρών ας έχει σαν μέτρο τον Παλαμά. Τον συγκρίνω μόνο με τον Αισχύλο “.
Στο ποίημα αυτό, υμνεί το θαύμα των αιώνων και την ενσάρκωσή του, τον Παρθενώνα. Βλέπει τον ιερό βράχο της Ακρόπολης ως κορώνα των Αθηνών και υμνεί την ομορφιά του Ναού με τη σφραγίδα της αιωνιότητας. Η αρμονία της κατασκευής του αποτελεί αληθινή αποκάλυψη. Κάθε γραμμή έχει τέτοια αρμονία που σου δίνει την εντύπωση ότι συνθέτει τραγούδι. Κατασκευάστηκε «στη χώρα τη θαυματουργή», την Αθήνα, τη πόλη του πνεύματος «με τη βοήθεια των Ωρών» υψώθηκε ως σύμβολο «ἀπάνου ἀπ’ τοὺς λαοὺς κι ἀπάνου ἀπ’ τὶς θρησκεῖες» και φαντάζει «κυκλώπειος» με τον όγκο του, «λυγερόκορμος» με τους κίωνές του, σαν πίνακας ζωγραφικής .Όπως οι νεραιδένιοι πέπλοι «τά παντοτεινά μαγνάδια» είναι κατασκεύασμα υπερφυσικών όντων και κανένας δε γνωρίζει πως δημιουργήθηκαν, έτσι κι ο Παρθενώνας είναι έργο ανεπανάληπτο. «Φύτρωσε» στην Αθήνα, στη κατοικία των θεών «ἀπὸ μακάρων αἵματα, ποὺ στάζαν ἑδῶ κάτω» όπως ακριβώς φυτρώνουν τα λουλούδια. Τα θεμέλια του Παρθενώνα μοιάζουν σαν να είναι η τελείωση αυτού του κόσμου. Ο Παρθενώνας δε χτίστηκε από δούλους αλλά από ελεύθερους ανθρώπους «με λογισμό και με τραγούδι» όπως αναφέρει ο ίδιος. Ο καλλιτέχνης κατάφερε να δαμάσει τη φύση με τη δύναμη της θείας τέχνης του χωρίς μόχθο και αγώνα, μετουσιώνοντας έτσι την ιδέα του, δίνοντας της μορφή και έκφραση. Αποφαίνεται ότι ο ποιητής κάθε φορά που θέλει να βρει τα νιάτα του, να ανανεωθεί πνευματικά, να βρεί χαμένα κομμάτια του εαυτού του πρέπει να έρχεται στο ποτάμι της ομορφιάς, δηλαδή να έρχεται προσκυνητής σε όλα τα έργα της τέχνης αλλά το τελευταίο προσκύνημα να γίνεται στον ιερό Παρθενώνα.
Ο Παρθενώνας λοιπόν, εκφράζει την Ιδέα της ελευθερίας με την οποία δημιουργήθηκαν τα θαυμαστά έργα κοινής ωφέλειας, απόλαυσης και λατρείας.

Η αστείρευτη προσφορά του Κωστή Παλαμά στη ποίηση


   Η ποίηση του Κωστή Παλαμά είναι ένας ωκεανός που συναντιούνται το επικό και το λυρικό, το δραματικό και το φιλοσοφικό. Τρυφερός και αισθηματικός στα λυρικά του ποιήματα αλλά προφητικός και μεγαλόπνευστος στα  θρυλικά ποιητικά του συνθέματα . Κατάφερε να εκφράσει μέσα από τα έργα του την αγωνία του για την Ελλάδα, για το ελληνικό έθνος και να φέρει εις πέρας το χρέος του για τη πατρίδα.Η Ελλάδα έγινε κράτος και δεν έπρεπε να χαθεί έρμαιο στα χέρια των αρχαιομανών. Στόχος του ήταν να συνδεθεί με τη παράδοση και την αρχαία σοφία. Κίνησε τον τροχό της ιστορίας προς τα εμπρός σε μία εποχή που όλες οι δυνάμεις (πολιτικές, πνευματικές) την τραβούσαν προς τα πίσω. Ο Κωστής Παλαμάς λοιπόν έπαιξε καταλυτικό ρόλο στα ελληνικά γράμματα, ανανέωσε τη ποιητική μορφή αξιοποιώντας όλες τις δυνατότητες της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης. Δημιούργησε νέους ορίζοντες διότι άνοιξε τις πόρτες για τη διάδοση ποιημάτων σε όλη την Ευρώπη καθώς συμμερίστηκε τα ρεύμα της εποχής στο διεθνή χώρο όπως ο Παρνασσισμός, Συμβολισμός και ο Ρεαλισμός .Η επιβολή του αυτή και στους διεθνείς πνευματικούς κύκλους ,τον  έκανε το 1934 να χρήζεται υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η φήμη του είχε περάσει τα σύνορα του ελληνικού κράτους τόσο για την εμμονή του στη δημοτική γλώσσα ( καθώς ήξερε να τη χειρίζεται με τέτοιο τρόπο, γνώριζε κάθε τόνο , κάθε απόχρωσή της, κάθε ιδιωματισμό της όσο και για την αστείρευτη ποιητική του δραστηριότητα. Η ποίηση του Παλαμά είναι σαν ένα ποτάμι που άλλοτε κατεβαίνει ορμητικός κι άλλοτε ταξιδεύει στα ήρεμα νερά του, έχοντας ως απόρροια να διαφαίνεται η μεγάλη ποιητική και λογοτεχνική του μεγαλοφυΐα .Η αγάπη είναι κυρίαρχο συναίσθημα στη ποίηση του Παλαμά μια αγάπη απέραντη που σκεπάζει θάλασσες  και ωκεανούς, μια αγάπη για όλα , αλλά περισσότερο για τη ζωή. Αποτελεί πηγή έμπνευσης ακόμη και σήμερα για πολλούς πνευματικούς ανθρώπους, η φλόγα της πίστης σε ένα καλύτερο αύριο σιγοκαίει ακόμη και γεμίζει όνειρα και ελπίδα τις καρδιές των ανθρώπων.

Βιβλιογραφία:

  • Εγκυκλοπαίδεια «Γιοβάνη»
  •  Βιογραφίες «Ο σύγχρονος δάσκαλος στο σπίτι»
  • Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα
  • www.istoria.gr
  • www.sansimera.gr
  • www.national-pride.org
  • www.greenapple.gr
Προηγούμενο άρθρο«Έτσι κι αλλιώς»: Νέο single από τον Μάριο Ιορδάνου και τις Μικρές Νοθείες
Επόμενο άρθροΤο μουσικό σχήμα “Le Quartet” στο «Πέραν, το καφέ αμάν της πόλης»