Αν τα όνειρα μπορεί να τα διατρέχει δρόμος, τότε αυτός έχει όνομα… Λεωφόρος της Δύσης. Ο λόγος απλός· με μήκος περί τα 35 χιλιόμετρα, διαπερνά κεντρικά σημεία του Λος Άντζελες, όπως το Μπέβερλι Χιλς και τη Μέκκα του κινηματογράφου, το Χόλυγουντ. Με αυτό στο μυαλό, το συχνό σεναριακό δίδυμο Billy Wilder και Charles Brackett αποφασίζουν να αφήσουν στην άκρη το «Κουτί με τα φασόλια» και να μετονομάσουν την ταινία τους σε Λεωφόρο της Δύσης. Πρόκειται για ένα μακάβριο μελόδραμα του 1950 με έντονα στοιχεία φιλμ νουάρ αλλά και δόσεις μαύρης κωμωδίας. Ενισχύοντας τη σεναριακή τους δυναμική με τη «στρατολόγηση» του D.M. Marshman Jr. και με τον Billy Wilder στο σκηνοθετικό τιμόνι ξεκινά να δημιουργείται η ταινία που θα ταράξει τα λιμνάζοντα νερά της βιομηχανίας.
Περίληψη
Μετά από έντονο αυτοκινητικό κυνηγητό, ο σεναριογράφος δευτέρας διαλογής Joe Gillis (William Holden) βρίσκεται μπροστά από μια παρατημένη έπαυλη. Εκεί διαμένει η πάλαι ποτέ διάσημη ηθοποιός της βωβής περιόδου του κινηματογράφου Norma Desmond (Gloria Swanson) μαζί με τον πιστό της υπηρέτη Max (Erich von Stroheim). Για τα χρήματα και μόνο, αναλαμβάνει την επιμέλεια του σεναρίου, που υπογράφει η ίδια η Norma, και μετακομίζει στο σπίτι της. Παγιδευμένος χωρικά και συναισθηματικά ο Joe γρήγορα εξελίσσεται σε ερωτικό τρόπαιο της Norma με σημαντικές οικονομικές απολαβές. Το όνειρο, όμως, της συγγραφής δεν τον έχει αφήσει και φουντώνει με τη βοήθεια της νεαρής επιμελήτριας σεναρίων Betty (Nancy Olson). Τα νυχτερινά σκασιαρχεία του ταράσσουν την ήδη ταραγμένη πνευματικώς Norma και η αρχή του τέλους ξεκινά.
Ο ταλαντούχος κ. Γουάιλντερ
Γεννημένος στην τότε Αυστροουγγαρία, ο Samuel Wilder (Billy ήταν παρατσούκλι από τη μητέρα του λόγω της αδυναμίας της στο θρύλο της Δύσης Μπάφαλο Μπιλ) έδειξε νωρίς το ανήσυχό του πνεύμα. Έκανε πέρασμα από τη Νομική, τη δημοσιογραφία, τις δημόσιες σχέσεις μέχρι να ξεκινήσει το 1929 να ασχολείται με τον κινηματογράφο. Λόγω της ανόδου της ναζιστικής Γερμανίας αναγκάζεται να εγκαταλείψει το Βερολίνο και να καταφύγει στη Γαλλία και από εκεί στις ΗΠΑ. Εκεί στο Χόλυγουντ σημαδεύεται η σεναριακή του σταδιοδρομία όταν γνωρίζει το συγγραφικό άλλο του μισό, τον Charles Brackett. Μαζί υπογράφουν βραβευμένες και αξιομνημόνευτες ταινίες, όπως τα «Νινότσκα» και «Χαμένο Σαββατοκύριακο».
Θέλοντας να έχει τον απόλυτο έλεγχο όσων γράφει, αποφασίζει να αναλάβει τα σκηνοθετικά ηνία. Μόνο αυτός μπορεί να αποτυπώσει το αίσθημα του κειμένου του και να φωτίσει τις λέξεις. Είναι κυνικός και το δηλώνει. Και όταν δεν το δηλώνει το δείχνει. Το οξύ του πνεύμα σε συνδυασμό με το καυστικό του χιούμορ ξεδιπλώνεται σε κάθε ταινία που φέρει την υπογραφή του ανεξαρτήτως κατηγορίας. Άλλωστε ο ίδιος δεν αναλώθηκε μόνο σε ένα είδος· πειραματίζεται στις ταινίες του επιλέγοντας από σκοτεινά δράματα μέχρι τρελές φαρσοκωμωδίες. Δε φοβάται να πρωτοπορήσει κάνοντας αρκετές από αυτές τολμηρές -για την εποχή τους-σε σκηνές ή περιεχόμενο.
Η πιο τολμηρή από όλες είναι αναμφίβολα η Λεωφόρος της Δύσης. Είναι η πρώτη φορά που δημιουργοί αποφασίζουν να υπεισέλθουν στα ενδότερα του κινηματογραφικού παρασκηνίου. Μέσα από την ταινία διαλύεται η εξιδανικευμένη εικόνα του συστήματος. Παρουσιάζεται σκληρά η ζωή όταν σβήσουν τα φώτα και περάσει η φήμη. Άλλωστε μιλάμε για μια περίοδο που λόγω της μετάβασης στον ομιλούντα κινηματογράφο, τα φαινόμενα της παραγκώνισης ήταν αρκετά. Κάποιοι το δέχθηκαν αξιοπρεπώς και προχώρησαν, κάποιοι πάσχισαν ανεπιτυχώς να το αναστρέψουν. Η Λεωφόρος της Δύσης αυτά τα «φαντάσματα» θέλει να παρουσιάσει. Έτσι μας προσφέρει ο Wilder την πιο πικρόχολη ταινία του. Χόλυγουντ εναντίον Χόλυγουντ λοιπόν…
Λεωφόρος της Δύσης-Ένας δρόμος, μια ιστορία
Η Λεωφόρος της Δύσης ξεκινά και μας γνωστοποιεί αμέσως το όνομά της, με τους τίτλους αρχής να κυλάνε στην άσφαλτο. Είμαστε στο σήμερα της ταινίας «ψαρεύοντας» το νεκρό σώμα του πρωταγωνιστή από την πισίνα. Ενώ από τα πρώτα λεπτά της αποκαλύπτεται το τέλος, παραδόξως το ενδιαφέρον δεν εκλείπει. Θέλουμε να μάθουμε τι ακριβώς έγινε. Με τη χρήση του φλάσμπακ – μία μέθοδο που αγαπάει ο Wilder – απλά θα γυρίσουμε πίσω μόλις έξι μήνες. Όχι μόνοι, όμως, αλλά συντροφιά με τη μεταθανάτια αφήγηση του Joe. Παρότι πικραμένος από την κατάληξή του, θέλει να διηγηθεί την ιστορία του, όπως έγινε, από την αρχή.
Σε οικονομικό και επαγγελματικό αδιέξοδο, ο ζωντανός -τότε- Joe ελπίζει σε μία ευκαιρία. Τα σενάριά του δεν πωλούνται, το ενοίκιο του τρέχει και οι δικαστικοί επιμελητές απειλούν με κατάσχεση του αυτοκινήτου του. Στην προσπάθειά του να τους ξεφύγει, ο δρόμος τον βγάζει σε μία φαινομενικά εγκαταλελειμμένη έπαυλη. Η λεπτομερής περιγραφή της έπαυλης μαρτυρά τον εντυπωσιασμό του. Μέσα από την επίμονη αφήγηση ίσως υποβόσκει μία λανθάνουσα παρομοίωση ανάμεσα στο κτήριο και την ιδιοκτήτριά του. Πρέπει να προετοιμαστούμε για τη μεγάλη γνωριμία με τη Norma. Και αυτή σαν την έπαυλη έχει μια σκονισμένη μεγαλοπρέπεια που μαρτυρά περασμένες στιγμές δόξας.
Με αιτία μια παρεξήγηση ο Joe μπαίνει επιφυλακτικά στο σπίτι. Στη θέα της πενθούσας Norma, που θρηνεί το νεκρό χιμπατζή της, αντιδρά με κραυγαλέα ειρωνεία. Δεν έχει αντιληφθεί αμέσως με ποια ακριβώς συνομιλεί. Ακόμη, όμως, και μετά την αναγνώριση, η ειρωνεία δεν παύει· απλά παραμερίζεται στιγμιαίως για την απαραίτητη δήλωση συγκρατημένου θαυμασμού. Εκεί παρατηρούμε, μέσα από ένα μνημειώδες πινγκ πονγκ καυστικών ατακών των πρωταγωνιστών, να ξεχύνεται το ασυγκράτητο δηκτικό χιούμορ του Wilder.
Δόξα και ματαιοδοξία
Μια εκκεντρική συνεργασία ξεκινά με διαφορετική αφετηρία, αλλά κοινό τερματισμό. Ο μεν Joe βρίσκει ως επιμελητής του σεναρίου της ακόμη ψωνισμένης Norma την τέλεια ευκαιρία για γρήγορο και ξεκούραστο χρήμα. Η δε Norma, που γοητεύεται εξαρχής από το νεανία, βλέπει στο πρόσωπό του τον άνθρωπο που θα βοηθήσει στην επανεμφάνισή της. Όχι επάνοδο· «Τη σιχαίνεται αυτή τη λέξη!». Του προσφέρει τα πάντα· σπίτι, χρήματα, ακριβά ρούχα στερώντας του, όμως, κάθε έννοια προσωπικού χώρου. Περικυκλώνεται συνέχεια από την ίδια και τον μπάτλερ της χάνοντας την ελευθερία της κίνησης. Εγκλωβισμένος σε ένα σπίτι έχει ως μόνη του διασκέδαση νύχτες σινεμά με πρωταγωνίστρια τη Norma.
Η ασφυκτική ατμόσφαιρα αρχίζει να πνίγει τον καιροσκόπο Joe. Βαρέθηκε να βλέπει τους «συγκατοίκους», κουράστηκε να κάνει παρέα με ξεχασμένα «κέρινα ομοιώματα». Θέλει να βρεθεί και να μιλήσει με συνομηλίκους. Θέλει να μυρίσει και να γευτεί τα νιάτα. Δεν συνειδητοποιεί ακόμη ότι μπλέχτηκε ήδη στο περίεργο παιχνίδι διεκδίκησης. Μετά την ερωτική εξομολόγηση και την απόπειρα αυτοκτονίας της προστάτιδας του υποκύπτει. Ίσως αισθάνεται λύπηση· ίσως και ευγνωμοσύνη. Άλλωστε η Norma είναι η μόνη, όπως παραδέχεται και ο ίδιος, που του φέρθηκε με καλοσύνη στην απάνθρωπη αυτή πόλη. Υποκύπτει λοιπόν στον πιεστικό έρωτά της και γίνεται τελικώς το αγόρι-παιχνίδι της.
Μετά τη σεξουαλική κατάκτηση, το μόνο που απομένει για τη Norma είναι η πολυπόθητη ταινία της. Μπλεγμένη μέσα στη φαντασία της, που ενισχύθηκε από κατά συνθήκη ψεύδη των τρίτων, αφήνει ελεύθερη τη ματαιοδοξία της. Όχι ότι την είχε ποτέ περιορισμένη. Άλλωστε η επιλογή της να επιστρέψει στο σινεμά υποδυόμενη ίσως τη μεγαλύτερη πλανεύτρα, τη «Σαλώμη», περίτρανα αποδεικνύει τη μη αποδοχή της πραγματικότητας. Ενώ υπήρξε κάποτε μια σπουδαία ηθοποιός- ίσως η καλύτερη- δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πλέον η νιότη έχει φθίνει. Η ίδια όμως κάνει ό,τι περνάει από το χέρι της, με ανάλογη βοήθεια από την αισθητική κοσμητική, για να εμποδίσει το χρόνο.
Η σταρ του παλαιού σινεμά
Λαμβάνοντας την άρνηση των Mae West, Mary Pickford και Greta Garbo για το ρόλο της Norma Desmond ο Wilder βρέθηκε σε τέλμα. Χρειάστηκε η πνευματώδης επέμβαση του George Cukor για να τεθεί το όνομα της πάντα τεράστιας Gloria Swanson στο τραπέζι. Η Λεωφόρος της Δύσης ενθουσιάζει την ηθοποιό αλλά προσβάλλεται από το αίτημα να περάσει από οντισιόν. Μετά τη φιλική απειλή του Cukor ότι «θα την πυροβολήσει αν δεν το κάνει», κάνει το δοκιμαστικό, και κερδίζει τον σημαντικότερο ρόλο της ζωής της.
Έντονη ηθοποιός με χαρακτηριστική φυσιογνωμία και συγκρατημένη προκλητικότητα ξεδιπλώνει την εμβληματική Desmond με σεβασμό. Αντιλαμβάνεται άλλωστε το ρόλο στο ακέραιο. Είναι και η ίδια, όπως και η Desmond, θρυλική σταρ του βωβού κινηματογράφου. Μόνο που η ίδια δεν είχε κανένα πρόβλημα με την αλλαγή στα δεδομένα. Μπορεί να μην την ευχαρίστησε που την προσπέρασε η παρέλαση, αλλά το αποδέχθηκε και προσαρμόστηκε. Στράφηκε στην τηλεόραση κάνοντας καινούρια καριέρα μέχρι φυσικά να έρθει στο δρόμο της η Λεωφόρος της Δύσης.
Σε όλη την ταινία η υποκριτική της εκπαίδευση είναι εμφανής. Με όλο το σώμα να συμμετέχει στην ερμηνεία μιλάει με τα μάτια, υπερβάλλει με τα χέρια. Ο χώρος δεν την εγκλωβίζει. Η εικόνα της γεμίζει αβίαστα την οθόνη, χωρίς όμως να υπερκαλύπτει τους συμπρωταγωνιστές της. Η έκπληξη βέβαια έρχεται με το διάλογο. Σαν να μιλούσε πάντα, δίνει άλλη διάσταση στις λέξεις, ίσως επειδή τις αντιμετωπίζει με πρωτόγνωρη υπακοή.
Ενώ μας παρουσιάζει μια γυναίκα πνευματικά ασταθή και ταραγμένη, μας γεννά αισθήματα συμπάθειας. Φροντίζει να μη μας ενοχλεί η ματαιοδοξία και η ασυγκράτητη αλαζονεία της. Απλά επιθυμεί να βρεθεί ξανά στο προσκήνιο και να ζωντανέψει τη λάμψη της. Ακόμη και μετά το φόνο αισθανόμαστε μια συμπόνοια για την περιθωριοποιημένη Norma. Τουλάχιστον στο τέλος έχει την ευκαιρία, στο μυαλό της έστω, να ζήσει την κινηματογραφική κάμερα να ανοίγει τελικώς για αυτήν.
Το νέο αίμα
Οι δημιουργοί βρήκαν τελικώς τον πρωταγωνιστή που έψαχναν στο όμορφο πρόσωπο του William Holden. Πρόκειται για ηθοποιό που πάλευε να αναγνωριστεί, απλά δεν του είχε δοθεί ποτέ σημαντικός ρόλος για καταξίωση. Με το ρόλο του Joe Gillis μπόρεσε επιτέλους να αποδείξει την ερμηνευτική του βαρύτητα. Με την απλή και μεστή ερμηνεία του ο Holden γίνεται ο ιδανικός ηθοποιός της κινούμενης εικόνας σύμφωνα με τον σκηνοθέτη Wilder. Ναι είναι ωραίος, ναι είναι αρσενικός, αλλά δεν κεντράρει μόνο εκεί. Ενώ επικεντρώνεται αρχικά στην επιφάνεια του ρόλου του (ελαφρώς απατεωνίσκος, καιροσκόπος, βολεψάκιας), δίνει δειλά αλλά σταθερά το μέγεθος της ψυχής του Gillis.
Στην αρχή πράγματι προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την πνευματική αστάθεια της Norma, καταλήγει όμως να την αγαπάει. Όχι ερωτικά, ίσως σαν μια ξεθωριασμένη μητρική φιγούρα.
Άλλη ποθεί και λαχταρά, τη νεαρή Betty. Η αγάπη του είναι μάλιστα τόση που επιλέγει να την αφήσει να φύγει. Πρέπει να σώσει την αθώα φύση της που πίστεψε ότι θα εξέλειπε δίπλα του. Από τη Betty λοιπόν χάνει την καρδιά, από τη Norma χάνει τη ζωή. Το περίεργο είναι όμως ότι κακία δεν της κρατάει. Εξακολουθεί μετά θάνατον να την πονάει και να τη νοιάζεται. Φοβάται τί θα πει ο κόσμος γι’ αυτήν και πώς θα τη θυμούνται.
Η Nancy Olson υποδύεται τη φιλόδοξη επιμελήτρια σεναρίων Betty. Είναι το ακριβώς αντίθετο από τη ματαιόδοξη Norma. Ήρεμη, γλυκιά, πράα. Προσπάθησε αρχικά να γίνει ηθοποιός, αλλά όταν της γνωστοποιήθηκε η έλλειψη ταλέντου, απλά στράφηκε σε άλλη καριέρα. Εκεί στη νέα της δουλειά πρωτοβλέπει το Joe. Σίγουρα η πρώτη γνωριμία τους είναι μια αποτυχία, αλλά κάτι βλέπει σ’αυτόν. Με επιμονή και ανάλογη πίεση τον καταφέρνει να συνεργαστούν. Και μετά γεννιέται ο έρωτας. Ένας έρωτας απλός, όμορφος αλλά καταδικασμένος να μη στεριώσει.
Ο παλαίμαχος
Ο θεαματικός ρόλος του Max γράφτηκε έχοντας οι δημιουργοί τον Erich von Stroheim στο μυαλό. Απειλητική υποκριτική φιγούρα του παλαιού Χόλυγουντ, αλλά και εκκεντρικός σκηνοθέτης, ο von Stroheim δεν ενθουσιάστηκε καθόλου, όταν του έγινε η πρόταση να παίξει στη Λεωφόρο της Δύσης. Δεν του άρεσε η ταινία καθόλου, είχε όμως ανάγκη τα χρήματα. Οπότε ευτυχώς είπε το μεγάλο ναι. Γιατί η ερμηνεία του ως ξεπεσμένος μπάτλερ είναι παροιμιώδης. Αλαζονικός και τρομακτικός από τη μία, συναισθηματικά φυλακισμένος από την άλλη.
Η αρχική του άρνηση βέβαια είναι κατανοητή. Υπήρχαν πολλές ομοιότητες με τη ζωή του. Θεωρούσε τον εαυτό του στερημένο σκηνοθέτη, που λόγω των δημιουργικών διαφορών με τα στούντιο, παραγκωνίστηκε η καριέρα του. Έτσι και στην ταινία η σκηνοθετική του καριέρα έφθινε, αλλά αυτή τη φορά από προσωπική επιλογή. Αγαπούσε αφόρητα την πρώην γυναίκα του, τη Norma, που δέχθηκε τον μειωτικό ρόλο του υπηρέτη. Έμεινε πιστός δίπλα της προσέχοντας και προφυλάσσοντας την. Της έτρεφε την ανάγκη της για αποδοχή με ψεύτικα γράμματα αγάπης και θαυμασμού. Τουλάχιστον του δίνεται στο τέλος η ευκαιρία να την σκηνοθετήσει για τελευταία φορά πριν την χάσει.
Άγνωστες αλήθειες
Η Λεωφόρος της Δύσης αρχικά ξεκινούσε σε νεκροτομείο με τον πεθαμένο Joe να εξιστορεί σε «συναδέλφους» νεκρούς τι του συνέβη. Τα έντονα γέλια όμως του κοινού στις δοκιμαστικές προβολές ανάγκασαν τους δημιουργούς να κόψουν τη σκηνή. Φοβήθηκαν ότι θα χανόταν το νόημα και το ύφος της ταινίας.
Η περίφημη σκηνή της ανακάλυψης του πτώματος στην πισίνα ταλαιπώρησε τον λεπτολόγο Wilder. Για να επιτύχει την ιδανική λήψη, κατέφυγε σε λύση ανάγκης· απλά τοποθέτησε καθρέφτη στον πάτο της πισίνας και τράβηξε την αντανάκλαση.
Για το ρόλο του Joe Gillis ο ιδανικός στο μυαλό των δημιουργών ήταν ο Montgomery Clift. Πράγματι ο ηθοποιός εντάχθηκε στο καστ της ταινίας, όμως γρήγορα αποχώρησε. Η επίσημη δικαιολογία του ήταν ότι λόγω ομοιοτήτων με τον ρόλο του στην «Κληρονόμο» δεν ήθελε να αναλώνεται σε παρόμοιους ρόλους. Η αλήθεια παρ’ όλα αυτά ήταν λίγο διαφορετική. Η Libby Holman, επίσημη αγαπημένη του Clift, θεώρησε ότι λόγω της προσωπικής τους διαφοράς ηλικίας θα γίνονταν αντικείμενο χλευασμού. Ώριμα και ψύχραιμα του ζήτησε να διακόψει τη συνεργασία με την ταινία, διαφορετικά θα αυτοκτονούσε…
Τους φίλους της Norma, άλλως τα «κέρινα ομοιώματα» υποδύθηκαν πραγματικοί ηθοποιοί του βωβού κινηματογράφου, οι Buster Keaton, Anna Q. Nillson και H.B. Warner. Η Λεωφόρος της Δύσης εμπλουτίστηκε και από την εμφάνιση του μεγάλου σκηνοθέτη Cecil B. DeMille. Η συνύπαρξη στα πλατό με τη Swanson ήταν οικεία· είχαν συνεργασίες στο ένδοξο παρελθόν τους. Χρησιμοποίησαν μάλιστα στην ταινία και τις προσφωνήσεις που απέδιδαν και στην πραγματική ζωή ο ένας στον άλλον.
Η Λεωφόρος της Δύσης εξόργισε τον επικεφαλής της MGM Louis B. Mayer. Θεώρησε την ταινία πράξη προδοσίας, καθώς για τον ίδιο ο Wilder στράφηκε κατά του κόσμου του Χόλυγουντ. Δήλωσε μάλιστα ότι αν μπορούσε, θα αγόραζε την ταινία μόνο και μόνο για την «θάψει».
Trailer ταινίας
Λεωφόρος της Δύσης: Πληροφορίες ταινίας
- Όνομα: Λεωφόρος της Δύσης
- Σκηνοθεσία: Billy Wilder
- Σενάριο: Billy Wilder, Charles Brackett, D.M. Marshman Jr.
- Πρωταγωνιστές: Gloria Swanson, William Holden, Erich von Stroheim, Nancy Olson
- Έτος παραγωγής: 1950
- Χρώμα: Ασπρόμαυρο
- Στούντιο παραγωγής: Paramount Studios
- Διάρκεια: 110′
Πηγές
