Μία εκτενή -με δύσκολο ίσως το ενδεχόμενο να ήταν αλλιώς, δεδομένης της ποιητικής, θεατρικής και μουσικής «πραγμάτευσης» της Κικής Δημουλά- συνέντευξη παραχώρησε στο Artic.gr η σκηνοθέτιδα Σοφία Καμαγιάννη. Το στοίχημα της δημιουργικής και αρμονικής καλλιτεχνικής συναίρεσης διαφορετικών στοιχείων ενέχει σημαντικό ρίσκο και επ’ αυτού διαφωτίζει η σκηνοθέτιδα το εγχείρημά της με τον τίτλο «Πέρασα…» («…από κήπους/ στάθηκα σε σιντριβάνια/…»).
Η Σοφία Καμαγιάννη βρίσκεται πίσω από την σύλληψη, την μουσική, την σκηνοθεσία της παράστασης, αλλά βρίσκεται και πάνω στην σκηνή ως μουσικός (πιάνο) μεταξύ άλλων μουσικών, μιας ηθοποιού και άλλης μιας ηθοποιού που τραγουδά. Αν θα κερδίσει αυτό το θεατρικό, γιατί όχι και ποιητικό, στοίχημα με την Κική Δημουλά που δεν είναι αμέτοχη η ίδια σ’ αυτήν την παράσταση, δεν μένει παρά να το διαπιστώσει το κοινό τόσο της Αθήνας όσο και της Θεσσαλονίκης στο Θέατρο Τζένη Καρέζη και στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης αντίστοιχα.
Μαρία: – Έχετε δημιουργήσει ένα σύνθετο θέαμα με βάση την ποίηση της σημαντικής Ελληνίδας ποιήτριας Κικής Δημουλά. Ποια είναι η δουλειά σας –η οποία «μετρά» χρόνια- πάνω στο ποιητικό έργο της και τί είδατε σ’ αυτό, ώστε να σας κεντρίσει να το διαπραγματευτείτε καλλιτεχνικά;
Σοφία Καμαγιάννη: – Η ποίησή της με άγγιξε από την αρχή συναισθηματικά, πέρα από την αισθητική απόλαυση της υπέροχης και πολύ προσωπικής γλώσσας της. Η πρώτη μου καλλιτεχνική προσέγγιση, χωρίς να υπάρχει κάποιος σκοπός απώτερος, ήταν να κάνω κάτι με την φωνή της. Το ιδιαίτερο ηχόχρωμά της και ο καταπληκτικός τρόπος που η ίδια διαβάζει τα ποιήματά της αποτέλεσαν την βασική πηγή ηχητικής-μουσικής έμπνευσης για ‘μένα, ήταν η αρχή του ταξιδιού. Αυτό έγινε με την ηλεκτρονική επεξεργασία της φωνής της στο ποίημά της «Το διαζευκτικόν ή» που συμπεριλήφθηκε και στην δισκογραφική μου δουλειά «Στων άστρων την άλω».
Η πολύ θετική αντίδρασή της σε αυτήν την προσέγγιση μου έδωσε ώθηση να προχωρήσω σε αυτόν τον δρόμο. Από ‘κει και πέρα όλα τα υπόλοιπα χτίστηκαν με τον χρόνο. Έφτιαξα κάποια τραγούδια και, όταν πια αποφάσισα ότι θέλω να κάνω ένα ολόκληρο σκηνικό έργο, προχώρησα και σε άλλες μελωδικές-ηχητικές-ρυθμικές προσεγγίσεις του λόγου της, διερευνώντας τί θα μπορούσε να ταίριαζε καλύτερα και πόσοι διαφορετικοί δρόμοι θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν το εγχείρημα.
Μαρία: – Από ποια στοιχεία συντίθεται η παράσταση «Πέρασα…» και σε τί «σειρά» αποφασίσατε να τα τοποθετήσετε ως προς την μεταξύ τους διαπλοκή;
Σοφία Καμαγιάννη: – Το κείμενό μας είναι ο δυνατός λόγος της Δημουλά, με τις εξαιρετικές ποιότητές του, και η κινητήριος δύναμη είναι η μουσική προσέγγιση με πολλούς διαφορετικούς μουσικούς-ηχητικούς τρόπους. Αυτό αφορά και στην πρόζα. Μέσα σε μία περίπου ώρα βυθιζόμαστε σε έναν μουσικοποιητικό κόσμο όπου τίποτα δεν είναι γραμμικό, υπάρχουν συνεχή άλματα από τον «μέσα ουρανό μιας μνήμης…».
Για να επιτευχθεί αυτό σκηνικά έχουμε τις εικόνες (από το βίντεο, αλλά και τις ζωντανές) και τις επιλεγμένες δράσεις όλων των συμμετεχόντων, των μουσικών συμπεριλαμβανομένων. H βάση για να λειτουργήσουν όλα αυτά είναι το σκηνικό και ο διακριτός διαχωρισμός των δύο κόσμων, αυτός της πιο ρεαλιστικής πραγματικότητας από την μία -ο οποίος τονίζει και την μοναξιά της ηρωίδας- και ο φαντασιακός κόσμος της μουσικής από την άλλη.
Μαρία: – Με ποιο γνώμονα συνδέσατε τα παραπάνω στοιχεία, δηλαδή, με την προσδοκία να αναδείξετε και να μεταδώσετε στους θεατές της παράστασης τί; Όσο είναι δυνατόν να περιγραφεί/αναλυθεί αυτό…
Σοφία Καμαγιάννη: – Η βασική αρχή σύνδεσης είναι ότι η φόρμα της παράστασης είναι ποιητική, δηλαδή το μέρος και το όλον έχουν το ίδιο σκεπτικό. Πηγαίνοντας πίσω, μέσα στη σύλληψη του έργου και την επιλογή των ποιημάτων, υπάρχουν και δικά μου εσωτερικά κομμάτια που ήθελα να καταθέσω. Η απώλεια, η μοναξιά, οι ποιότητες της αποκαλυπτικής εσωτερικής σιωπής είναι κομμάτια του έργου που τονίζονται περισσότερο. Η απώλεια, μάλιστα, έχει και μια ξεκάθαρη σκηνική αποτύπωση, η οποία διαπερνά όλο το έργο.
Ζωντανή και ηχογραφημένη ποίηση, πρόζα, μουσική, ηχοτοπία αποτελούν την σύνθεση της Σοφίας Καμαγιάννη «Πέρασα…»
Η ίδια η ποιήτρια έχει μιλήσει για την σχέση του ασήμαντου με το σημαντικό, την εξάρτηση του μικρού από το μεγάλο. Αυτή η διαλεκτική σχέση διαπερνά όλες μας τις καθημερινές λειτουργίες και αυτό με απασχόλησε και στο έργο. Επίσης, οι δικές μου κοινωνικές ανησυχίες περνούν μέσα από ποιήματά της. Υπάρχουν κάποιες στιγμές που αυτός ο εσωτερικός κόσμος της ηρωίδας ανοίγει στον κόσμο έτσι όπως είναι, με τα σημερινά του προβλήματα. Δεν θα μπορούσα βέβαια να παραλείψω και το χιούμορ και την ειρωνεία της, είναι και αυτό, πιστεύω, διακριτό και αφορά περισσότερο τις τελευταίες συλλογές της. Η φόρμα αυτών των ποιημάτων (πιο μικρά, «σφιχτά») είναι πολύ βοηθητική. Μέσα στις επιλογές μου υπάρχει και θέση απέναντι στα πράγματα και στον κόσμο, όπως π.χ. το «Εκρηκτικό πόρισμα» ή τα «Εύρετρα».
Θα έλεγα, πάντως, πως μετά από όλες τις διαδρομές η τάση του έργου είναι προς τα πάνω, αποδοχή και βλέμμα μπροστά. Αυτό θα ήθελα να εισπραχθεί, όπως, επίσης, να καταφέρει η παράσταση να έχει μια ενέργεια η οποία θα διαπεράσει τους ανθρώπους που θα έρθουν να τη δουν, ώστε να αφεθούν στις αισθήσεις τους και σε ό, τι αυτές μπορεί να τους προκαλέσουν εκείνη την ώρα, αλλά και μετά, αφομοιώνοντας τα νοήματά της. Και, μακάρι, να έρθουν και νέοι άνθρωποι από απλή περιέργεια, και να παρακινηθούν να διαβάσουν ποίηση…
Μαρία: – Πείτε μου μερικά λόγια για τα ηχοτοπία και το ρόλο της ηλεκτροακουστικής μουσικής με την οποία επιλέξατε να «δέσατε» την ποίηση της Κικής Δημουλά, σε μια πρωτότυπη ως τώρα κίνηση.
Σοφία Καμαγιάννη: – Στην καθημερινότητά μας, σε όποιο περιβάλλον βρισκόμαστε, είμαστε πάντα ανάμεσα σε ήχους, συνήθως πολλούς ταυτόχρονα. Επειδή το μυαλό μας είναι αλλού, ουσιαστικά δεν τους «ακούμε», αν και η ακοή τους συλλαμβάνει. Ένα ηχοτοπίο καθημερινότητας ή φύσης μέσα από ένα ηχείο δείχνει την πρόθεση του συνθέτη να εστιάσουμε σε αυτό, έχει επιλέξει με το δικό του αυτί προς τα πού να οδηγήσει τον ακροατή. Είναι σαν την φωτογραφία, με την οποία είμαστε πιο εξοικειωμένοι. Η ματιά του φωτογράφου είναι αυτή που μας αποκαλύπτει αυτό που όλοι «βλέπουμε» με την όραση, χωρίς όμως να έχουμε εστιάσει εμείς πριν.
Από ‘κει και πέρα στον ήχο, όπως στην φωτογραφία, είναι αισθητική επιλογή, ανάλογα με την περίπτωση, εάν αυτή η ηχογράφηση θα μείνει απλή καταγραφή ή θα μπουν πάνω της εφέ επεξεργασίας. Ειδικά για την χρήση φωνών σε πάντρεμα με ήχους η τεχνολογία μας βοηθά να πάμε κατευθείαν σε βαθύτερες σφαίρες από την μία και από την άλλη, διεγείρονται η φαντασία και οι αισθήσεις με έναν διαφορετικό τρόπο.
Μαρία: – Με τί έκταση και εύρος από την ποίησή της ασχολείστε στο «Πέρασα…» και για ποιο λόγο; Εννοώ ότι η Κική Δημουλά έχει ένα μεγάλο ποιητικό corpus, αλλά και πεζογραφικό έργο, που καλύπτει διάφορες περιόδους και ψυχοσυναισθηματικά στιγμιότυπα.
Σοφία Καμαγιάννη: – Δεν έχω επικεντρωθεί σε κάποια συγκεκριμένη περίοδο, η παράσταση έχει ποιήματα από όλες τις εποχές της και, άρα, από διάφορες συλλογές. Επίσης, έχω χρησιμοποιήσει και δύο πεζά αποσπάσματα από την συλλογή της Εκτός σχεδίου. Έχω δουλέψει με κάποια ολόκληρα ποιήματα, με κάποια αποσπάσματα και, τέλος, με κάποιες σκόρπιες φράσεις, από αυτές τις πολύ δυνατές της που είναι σαν συνθήματα -τις ακούς μια φορά και σου μένουν για πάντα. Κεντρική σκέψη μου είναι ο χρόνος. Καμία ηλικία δεν είναι στατική, αλλά εμπεριέχει το πριν και το μετά, παρελθόν και μέλλον. Οι λόγοι αρχικά ήταν απροσδιόριστοι, π.χ. η μεγάλη αγάπη μου σε ένα ποίημα ή η μουσική μου έμπνευση από ένα ποίημα. Όταν το υλικό άρχισε να παίρνει την μορφή ενός έργου εκεί προστέθηκαν και πολλές άλλες παράμετροι, μουσικοί και δραματουργικοί, και η στόχευση όπως περιέγραψα παραπάνω.
Μαρία: – Μιλήστε μου για το ρόλο των υπολοίπων επί σκηνής συντελεστών, ηθοποιών και μουσικών.
Σοφία Καμαγιάννη: – Επί σκηνής υπάρχουν, λοιπόν, οι δύο κόσμοι σκηνικά, φωτιστικά, μουσικά. Η «ανάγκη για χειροπιαστά πράγματα…» αποτυπώνεται μέσω της πρόζας στην α’ ηθοποιό (Γιώτα Φέστα) που βιώνει την ρεαλιστική πραγματικότητα με ανοιχτούς πάντα αισθητήρες. Η β’ ηθοποιός (Θεοδοσία Σαββάκη) και ερμηνεύτρια των τραγουδιών κινείται σε έναν πιο φαντασιακό κόσμο, όπου το τραγούδι και οι μουσικές μετασχηματίζουν το νόημα του ποιητικού λόγου. Μαζί της σ’ αυτόν τον κόσμο βρισκόμαστε και εμείς οι μουσικοί. Η ηχογραφημένη και ηλεκτρονικά επεξεργασμένη φωνή της ποιήτριας ως ένα άλλο κομμάτι του εαυτού της ηρωίδας μας μεταφέρει σε έναν κόσμο εξωλογικό, ονειρικό, ασυνείδητο. Αυτόν δεν τον βλέπουμε ποτέ, μόνο τον ακούμε, αλλά έχει εξίσου σημαντικό ρόλο στην παράσταση.
Η αλληλεπίδραση των τριών αυτών πλευρών της ηρωίδας, οι οποίες είναι σε συνεχή σύνδεση, είναι ο άξονας του έργου. Είχα την τύχη να δουλέψω με δύο σπουδαίες ηθοποιούς, η κάθε μία από την πλευρά της υπηρέτησε με πολύ πάθος και ενθουσιασμό τα χαρακτηριστικά της δικής της διαδρομής, προσφέροντας στο τελικό παζλ μια ξεκάθαρη ποιότητα στο «χωριστά» και στο «μαζί».
Το εγχείρημα ήταν δύσκολο και πολύ απαιτητικό, ο χρόνος αφομοίωσης της ροής και του «τί είναι όλο αυτό το έργο» σίγουρα τους ήταν ένα βάσανο, αλλά αυτό ήταν πολλές φορές και αφορμή για ερμηνευτικά άλματα και δημιουργικές κατακτήσεις. Οι μουσικοί, εκτός της πολύ αισθαντικής ερμηνείας τους, είναι και αποκάλυψη μέσα στην παράσταση, διότι δεν είναι στατικοί, μετακινούνται (ήταν και μέρος… της αρχικής συμφωνίας μας αυτό). Το έκαναν με πολλή χαρά, αυτό ήταν ένα στοίχημα που κερδήθηκε. Σε αυτήν την σκηνική αποτύπωση είχα πλάι μου δύο ταλαντούχους συντελεστές που βοήθησαν πολύ, την Όλγα Ντέντα στο σκηνικό και τον Ερμή Μαλκότση στην κίνηση.
Μαρία: – Τέλος, ποια η συνεργασία και η θέση της ίδιας της ποιήτριας προσωπικά αναφορικά με την παράσταση σας;
Σοφία Καμαγιάννη: – Με την ποιήτρια δουλέψαμε μαζί -με την φωνή της- σε μεγάλα, αραιά χρονικά διαστήματα μετά την πρώτη απόπειρα με «Το διαζευκτικόν ή», όπως είπα πιο πάνω. Όλη αυτή η διαδικασία ήταν πολύ γόνιμη, περάσαμε πολύ ωραία, ακόμα και με χαλαρές στιγμές γέλιου, αφού της ζητούσα να διαβάζει αποσπάσματα με διαφορετικούς τρόπους, πιο «θεατρικούς». Της μίλησα κάποια στιγμή και για το έργο, αλλά χωρίς πολλές λεπτομέρειες και ήταν πολύ θετική.
Εκτός από κάτι τραγούδια που έχει ακούσει, όλο το υπόλοιπο έργο θα είναι έκπληξη για εκείνη. Δεν ήθελα και να την επιβαρύνω ή να την απασχολήσω, διότι λόγοι υγείας την έχουν περιορίσει τελευταία. Έτσι, την θέση της ως προς το αποτέλεσμα θα την ξέρουμε αμέσως μετά την πρεμιέρα!
Trailer
Πέρασα (Σύλληψη, μουσική, σκηνοθεσία: Σοφία Καμαγιάννη): Πληροφορίες παράστασης
