Σίσσυ Παπαθανασίου: “Ο πόνος είναι εφαλτήριο της τέχνης”

Η Σίσσυ Παπαθανασίου σπούδασε νομικά, θέατρο και κινηματογράφο στην Ελλάδα, ενώ συνέχισε τις σπουδές της στην κοινωνική ανθρωπολογία, την ιστορία πολιτισμών και το θέατρο στο Παρίσι στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales και στο Institut d’ Etudes Theatrales της Σορβόννης. Σκηνοθετεί και μεταφράζει θεατρικά έργα, ενώ παράλληλα παρουσιάζει και επιμελείται την έκδοση λογοτεχνικών κειμένων και εκδόσεων τέχνης. Επιπλέον, είναι εισηγήτρια σε σεμινάρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για την πολιτιστική διαχείριση, το θέατρο και τη θεατρική γραφή.

Μας μιλά στο Artic.gr για τον Φιλοκτήτη του Γιάννη Ρίτσου, μονόλογο που φιλοξενείται στο «Βρυσάκι» και του οποίου υπογράφει την σκηνοθετική επιμέλεια. Εξομολογείται την συνθετότητα της δραματοποίησης του ποιητικού υλικού, την αισθητική που ακολούθησε σκηνοθετικά, στηριζόμενη σε μεγάλες θεωρητικές παραδόσεις, καθώς και τις βασικές της θέσεις για την λειτουργικότητα του θεάτρου. Η σκηνοθετική της επιμέλεια στον Φιλοκτήτη φέρει ερμηνευτικά κλειδιά που βοηθούν τον ακροατή να κατανοήσει τόσο την διαχρονικότητα του μυθολογικού υποστρώματος του έργου όσο και την συνθετότητα του ποιητικού και πυκνού μοντερνιστικού λόγου.

Στέλλα: – Πόσο δύσκολη ήταν η σκηνοθετική επεξεργασία του μονολόγου, που βασίζεται σε έναν ήρωα που είναι φορέας ταυτόχρονα μιας αρχαιοελληνικής μυθολογικής παράδοσης και ενός μοντέρνου ποιητικού υποκειμένου;

Σίσσυ Παπαθανασίου: – Το μυθολογικό υλικό μας δείχνει το δρόμο και το κείμενο του Ρίτσου μας κατευθύνει με τον πλέον γλαφυρό τρόπο  στην επανακάλυψη του ίδιου του μύθου. Σε κάθε περίπτωση, κάθε κείμενο, κάθε φορά θέτει καινούρια προβλήματα και διατυπώνει τους όρους πρόσληψης και αναπαράστασής του. Το ποίημα ως τώρα έχει διαβαστεί σε σχέση με την ιστορία και την πολιτική αναγκαιότητα. Εχει υποστηριχθεί επίσης, ότι μπορεί να θεωρηθεί ως αυτοβιογραφική ιστορία μοναξιάς και αναστοχασμού («Γιατί ήρθαμε, γιατί πολεμήσαμε, γιατί και πού επιστρέφουμε;»).

Στέλλα: – Πώς ήταν η συνεργασία σας με τον Ένκε Φεζολλάρι και πώς τον καθοδηγήσατε σκηνοθετικά να χειριστεί τον απαιτητικό δραματικό μονόλογο του Ρίτσου;

Σίσσυ Παπαθανασίου: – Με τον Ένκε συνεργαζόμαστε πολλά χρόνια. Εχουμε χτίσει έναν γόνιμο κώδικα επικοινωνίας. Η κατεύθυνση που δόθηκε από την αρχή των προβών ήταν: χρησιμοποιούμε τους ιδιαίτερους αφηγηματικούς κώδικες του Γιάννη Ρίτσου, προσδιορίζουμε τους δραματικούς πυρήνες του κειμένου και, μέσω μιας καθαρής αφήγησης,  απευθυνόμαστε κατευθείαν στο κοινό.

Στέλλα: – Τι συμβολίζει ο Νεοπτόλεμος και τι η σχεδόν εμμονοληπτική σιωπή του Φιλοκτήτη στο έργο;

Σίσσυ Παπαθανασίου: – Η σιωπή είναι το εσωτερικό όριο της συζήτησης, κατά τον Μπένγιαμιν. Αντιμετωπίσαμε τον Φιλοκτήτη και τον Νεοπτόλεμο ως δυάδα. Επομένως, μιλάμε για συν-ανάγνωση και με αυτή την έννοια,  ο λόγος του Νεοπτόλεμου στο έργο δεν εκλαμβάνεται ως μονόλογος.

Στέλλα: – Ακολουθείτε σκηνοθετικά μια συγκεκριμένη αισθητική θεωρία ή διαμορφώνετε κάθε φορά τον σκηνοθετικό σχεδιασμό σας ανάλογα με τα ερμηνευτικά κλειδιά του έργου;

Σίσσυ Παπαθανασίου: – Είναι παιδιά πολλών ανθρώπων οι σκηνοθετικές μας προτάσεις, για να παραφράσουμε τον ποιητή.

Στέλλα: – Βασική κινητήριος δύναμη στον σοφόκλειο Φιλοκτήτη είναι ο πόνος. Ποια είναι η λειτουργία του στον μονόλογο του Ρίτσου;

Σίσσυ Παπαθανασίου: – Υπόστρωμα της ζωής είναι ο πόνος. Εφαλτήριο της τέχνης είναι ο πόνος, σύμφωνα με τους γερμανούς ρομαντικούς, και όχι μόνο… Εδώ ο πόνος είναι κύριο στοιχείο.

Στέλλα: – Η ευαισθησία του Νεοπτόλεμου ταιριάζει με το ομηρικό πρότυπο του ήρωα ή υπακούει στην ποιητική συνείδηση του μοντερνισμού;

Σίσσυ Παπαθανασίου: – Η υποδοχή του μοντερνισμού χαρακτηρίστηκε κυρίως από το μετέωρο βηματισμό της. Ο Νεοπτόλεμος και ο Φιλοκτήτης καλούνται να απαντήσουν σε ένα δίλημα και από την απάντησή τους αυτή κρίνεται η έκβαση του πολέμου. Είναι λοιπόν, ήρωες τρόπον τινά μετέωροι. Από αυτήν την άποψη, τα αποτύπωματά τους μπορεί να ταυτοποιηθούν στο πλαίσιο των προσταγμάτων του μοντερνισμού.

Στέλλα: – Η ποίηση του Ρίτσου έχει πάντοτε μια έντονη πολιτική διάσταση. Είναι κατά την γνώμη σας αναγκαίος ο πολιτικός χαρακτήρας στο θέατρο;

Σίσσυ Παπαθανασίου: – Πιστεύω ότι το θέατρο είναι πάντα πολιτικό. Είναι o προνομιακός τόπος σύνδεσης προσωπικού-πολιτικού. Φέρει μέσα στην αντίληψη του πολιτικού την ίδια την πραγματικότητα των προσωπικών σχέσεων και vice-versa. Και αυτό είτε μιλά για θέματα που έχουμε συνηθίσει να εντάσσουμε στη σφαίρα της bona fide πολιτικής / του δημόσιου, είτε για  θέματα που άπτονται του ιδιωτικού / προσωπικά, πολιτικά-προσωπικά.