Ο Shigeru Ban, έχοντας χαρακτηριστεί ένας από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες του αιώνα, δημιουργεί ερωτήματα. Τι είναι αυτό που τον ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους αρχιτέκτονες της γενιάς του. Ευαισθητοποιημένος σε θέματα φυσικών καταστροφών και οικολογίας, έχει στρέψει την αρχιτεκτονική των κτιρίων του γύρω από την αντοχή τους σε σεισμικές δυνάμεις. Κτίρια, λοιπόν, από ανακυκλώσιμο χαρτί, ενισχυμένα δομικά υλικά αλλά με μοντέρνα αισθητική και με μικρά αποσπάσματα ιαπωνικής παράδοσης.

Ο Shigeru Ban σε μια ομιλία του.
Ομιλία του αρχιτέκτονα Shigeru Ban, στο TEDxTokyo

 

Λίγα για τον Shigeru Ban..

Γεννήθηκε το 1957 στο Τόκιο της Ιαπωνίας και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Καλών Τεχνών του Τόκιο πριν εισέλθει στο Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής στην νότια Καλιφόρνια. Είχε την ευκαιρία συνεργασίας με τον John Hejduk, μέλους του New York Five, μιας ομάδας Αμερικάνων αρχιτεκτόνων με σημαντική επιρροή στο κίνημα του μοντερνισμού στον δυτικό κόσμο. Ο ίδιος, αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της αρχιτεκτονικής έκφρασης του Shigeru Ban και τον σύστησε στην έννοια της «τρισδιάστατης ποίησης» και της αρχιτεκτονικής υπεροχής της απλότητας των γεωμετρικών μορφών. Νωρίς στην καριέρα του ανέπτυξε την δική του ιδιαίτερη προσέγγιση στα υλικά κατασκευής και την ένταξη τους στο κτίριο.

Ο John Hejduk, μέλος του New York Five.
Ο μέντορας του Shigeru Ban, John Hejduk, τον επηρέασε έντονα στην αρχιτεκτονική του έκφραση.

 

Αρχιτεκτονική Έκφραση..

Ο Shigeru Ban επηρεάζεται έντονα από τρεις βασικούς παράγοντες στην σχεδίαση. Αρχικά, μεγαλώνοντας και σπουδάζοντας στην Ιαπωνία, έχει επηρεαστεί έντονα από τον ιαπωνικό αρχιτεκτονικό πολιτισμό. Μέσα σε μοντέρνες κατοικίες, εντάσσει το «shoji» και το «tatami». Το «shoji» είναι η πόρτα, το παράθυρο ή το διαχωριστικό χώρου και το «tatami» είναι το πάτωμα αντίστοιχα, τα οποία αμφότερα βρίσκονται σε παραδοσιακές ιαπωνικές κατοικίες. Η ιδέα της συρόμενης πόρτας «shoji» χρησιμοποιείται για την εξοικονόμηση χώρου σε μικρότερα δωμάτια. Το «tatami» λειτουργεί ως ένα ενιαίο πάτωμα, χρησιμοποιώντας το ίδιο υλικό σε ολόκληρη την κατοικία και αποτελεί ιαπωνική τακτική για την επίτευξη συνέχειας στα δωμάτια.

Ωστόσο, η διαμονή στην πιο σεισμογενή χώρα του πλανήτη του πρόσφερε κάτι παραπάνω από πολιτισμική ευαισθησία. Η οικολογική του συνείδηση έδωσε στο έργο του σκοπό. O Shigeru Ban έχει κτίσει άπλετες κατοικίες για σεισμόπληκτους. Ένα μεγάλο μέρος της μόρφωσης του, βασίζεται σε δυτικές σχολές αρχιτεκτονικής. Δίπλα στον ορθολογισμό του Hejduk, έμαθε τις βασικές αρχές του μοντερνισμού και κατάφερε να ενώσει τις διαφορές μεταξύ Ανατολής-Δύσης. Ίσως το πιο ιδιαίτερο στοιχείο στις κατασκευές του, είναι η προσπάθεια της αφάνειας των κατασκευαστικών στοιχείων («invisible structure»). Αντιθέτως, προσπαθεί να εντάξει τα δομικά υλικά στήριξης στην ίδια την κατασκευή.

Το «shoji» και το «tatami» 
Παραδοσιακές ιαπωνικές τεχνικές, όπως το «shoji» και το «tatami» , παρατηρούνται σε έργα του Shigeru Ban.
Furniture House 1, Yamanashi, Ιαπωνία, 1995

Πρόκειται για μια ιδιαίτερη κατοικία στην οποία τα έπιπλα παίζουν καθοριστικό ρόλο στην στήριξη του οικήματος. Αποτελείται από τριάντα τρία προκατασκευασμένα σύνολα, ντουλάπες και ράφια, με ύψος περίπου δυόμιση μέτρων, φτάνοντας μέχρι την οροφή. Τα 116 τετραγωνικά του κτιρίου στέκονται χάρη στην χρήση των συνόλων, τα οποία λειτουργούν ως τοίχοι, κολώνες και διαχωριστικά χώρου εκτός από έπιπλα αποθήκευσης. Ο Shigeru Ban είχε ζήσει τον καταστροφικό σεισμό στο Κόμπε της Ιαπωνίας το 1995 λόγω των επίπλων που κατέρρεαν. Ως αντίδραση, θωράκισε τα έπιπλα του σπιτιού και δημιούργησε μια εξαιρετικά ανθεκτική και σταθερή κατασκευή.

Το Furniture House, του αρχιτέκτονα Shigeru Ban.
Στο Furniture House, τα έπιπλα, ντουλάπες και ράφια, λειτουργούν ως ο φέροντας οργανισμός του ίδιου του κτιρίου.
Paper House, Yamanashi, Ιαπωνία, 1995

Η διαμόρφωση σχήματος S αποτελείται από 110 χάρτινους σωλήνες, οι οποίοι ορίζουν τον εσωτερικό και εξωτερικό χώρο. Πρώτη φορά εγκρίθηκε από την κυβέρνηση η κατασκευή κτιρίου κατοικίας με βασικό δομικό υλικό το χαρτί. Οι χάρτινοι σωλήνες, αρκετά ανθεκτικοί, ανακυκλώσιμοι, οικονομικά υποφερτοί είναι δυνατόν να αντιστέκονται στο νερό και ως βιομηχανικό υλικό ενώ είναι δυνατόν να γίνει πυρίμαχο.

Κατοικία από χάρτινους σωλήνες.
Shigeru Ban, ο καινοτόμος αρχιτέκτονας που δημιουργεί κατοικίες και καταφύγια από χάρτινους σωλήνες.
Χάρτινοι Σωλήνες ως δομικό υλικό

 Πάντα υπήρχε ανάγκη για ανακυκλώσιμα υλικά στον κατασκευαστικό κλάδο. Οι κατασκευές σωλήνων από χαρτόνι του Shigeru Ban έχουν σχεδιαστεί με αυστηρή δομική μηχανική προσέγγιση. Περιλαμβάνει ειδικές επεξεργασίες των σωλήνων για την παρεμπόδιση της διείσδυσης της υγρασίας, δοκιμή των δομικών στοιχείων, καθώς και δομική ανάλυση και σχεδιασμό προκειμένου να εξασφαλιστεί η κατάλληλη σταθερότητα, ασφάλεια και λειτουργικότητα. Για το έργο του αυτό, ο Shigeru Ban έχει συνεργαστεί με μηχανικούς, μεγάλες διεθνείς κατασκευαστικές εταιρείες και μεγάλα πανεπιστήμια στην Ευρώπη και την Ιαπωνία.

Δεδομένου ότι η εργασία με ένα υλικό όπως ο σωλήνας χαρτιού ήταν ένα πείραμα, χρησιμοποιήθηκε ένας πολύ βασικός σχεδιασμός στον οποίο ενσωματώθηκε ο κυβόλιθος ως ένα πολύ σταθερό στοιχείο. Οι περαιτέρω αρθρώσεις και ο διαχωρισμός τους είχαν ως αποτέλεσμα ένα απλοποιημένο δομικό πλαίσιο. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής ακολουθήθηκε μια σειρά από βήματα όπως η κοπή, η διάτρηση, η λείανση κλπ των χαρτοσωλήνων. Χρησιμοποιήθηκαν βύσματα από ίνες μεσαίας πυκνότητας προκειμένου να συνδεθούν τα μέλη του σωλήνα χαρτιού. Ο κύριος λόγος πίσω από τη χρήση των ινών ως συνδετικών μονάδων οφειλόταν στο ελαφρύ βάρος, το φθηνό κόστος και, κυρίως, στη συνεκτικότητα του με τους σωλήνες. Παρόλα αυτά, όντας πολύ μικρό σε βάρος το δομικό πλαίσιο χρειάστηκε κάποιου είδους πλευρικής στήριξης για να αντισταθεί στις δυνάμεις του αέρα. Ως εκ τούτου, η στήριξη έγινε χρησιμοποιώντας χαλύβδινα καλώδια διαμέτρου 2 mm.

Μεγάλο μέρος του ενδιαφέροντος για το σχεδιασμό δομών από χάρτινους σωλήνες έγκειται στη ανακυκλωσιμότητα του και στην καινοτομία της χρήσης υλικών που γενικά θεωρούνται ως αδύναμα και όχι ιδιαίτερα ανθεκτικά. Αν σχεδιαστούν κατάλληλα, οι χάρτινοι σωλήνες μπορούν να γίνουν από τις πιο αξιόλογες λύσεις σχεδιασμού σε σεισμογενής περιοχές.

Επεξεργασία των χάρτινων σωλήνων.
Τα διάφορα στάδια επεξεργασίας των χάρτινων σωλήνων, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως δομικά υλικά.
Pompidou Center, Metz, Γαλλία, 2010

Μια λιγότερο εναλλακτική κατασκευή αλλά συγχρόνως αρχιτεκτονικά αξιοθαύμαστη είναι το μουσείο μοντέρνας τέχνης το οποίο διαιρείται σε 3 εκθεσιακούς χώρους, θέατρο και μια αίθουσα ακροάσεων. Μοναδική είναι η οροφή, εμπνευσμένη από ένα κινέζικο καπέλο που ο Shigeru Ban βρήκε στο Παρίσι. Τόσο αισθητικά όσο και κατασκευαστικά, αποτελεί δύσκολο επιχείρημα μέχρι σήμερα.

Το Centre Pompidou-Metz στην Γαλλία.
Το Pompidou Center ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη οροφή του, εμπνευσμένη από παραδοσιακό κινέζικο καπέλο.
Προσωρινά καταφύγια σε όλο το κόσμο

Το παραπάνω κτίριο ωστόσο, ήταν αυτό το οποίο προβλημάτισε τον Shigeru Ban. Πώς τα δημιουργήματα της κυβέρνησης για τους πλούσιους και προνομιούχους εξυπηρετούν την άμεση κοινωνία; «Earthquakes don’t kill people, buildings that fall kill people». Η συγκέντρωση των αρχιτεκτόνων στην εξυπηρέτηση των πλουσίων οδήγησε στην απουσία τους σε καταστάσεις ανάγκης. Δημιουργεί, λοιπόν, καταφύγια με ευτελή, οικονομικά υλικά χωρίς σπατάλη.

Καταφύγια στην Ιαπωνία, 2011
Προσωρινά καταφύγια ,μετά τον σεισμό της Ιαπωνίας, από χάρτινους σωλήνες.
Προσωρινή εκκλησία, Νέα Ζηλανδία, 2013
Προσωρινή καθεδρική εκκλησία, μετά τον σεισμό στην Νέα Ζηλανδία, από χάρτινους σωλήνες, διάφορων μεγεθών.

To βραβείο Πρίτσκερ, το Νόμπελ της αρχιτεκτονικής, το οποίο κέρδισε το 2014 δεν είναι η μόνη έμπρακτη απόδειξη ότι ο Ban αποτελεί μια δυνατή παρουσία στον κόσμο της αρχιτεκτονικής. Η πρωτοποριακή ποιότητα στην αρχιτεκτονική σκέψη και το κατασκευαστικό όφελος του έργου του κατάφερε να τον αναδείξει σε παγκόσμιο επίπεδο.

Βιβλιογραφία


Διαβάστε περισσότερα Αρχιτεκτονικά άρθρα εδώ 
Προηγούμενο άρθροΤραγουδάμε για τη Μαρίζα Μετούση στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο
Επόμενο άρθροΟι ταινίες που διαγωνίζονται στο 71o Φεστιβάλ των Καννών 2018