Το 2012, η αγγλική εφημερίδα The Guardian έκανε ένα αφιέρωμα στην 33χρονη Shamsia Hassani, την πρώτη Αφγανή καλλιτέχνιδα graffiti. Γεννημένη στο Ιράν, η Hassani, καλλιτέχνης, μέχρι πριν λίγες μέρες αποτελούσε μέλος του διδακτικού προσωπικού του Πανεπιστημίου της Καμπούλ, του τμήματος Καλών Τεχνών. Σήμερα, μετά την επέλαση των Ταλιμπάν και την κατάληψη της κυβέρνησης του Αφγανιστάν, το μέλλον προβλέπεται δυσοίωνο.
Shamsia Hassani: η Αφγανή street artist
H Shamsia Hassani, γεννήθηκε στο Ιράν, από Αφγανούς γονείς, πρόσφυγες λόγω του πολέμου που μαινόταν στο Αφγανιστάν. Το 2005, επέστρεψε στην Καμπούλ και σπούδασε Καλές Τέχνες και Ζωγραφική. Λίγο αργότερα, απέκτησε την έδρα της αναπληρώτριας καθηγήτριας Σχεδίου και Ανατομικής Σχεδίασης στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ. Παράλληλα, δημιούργησε την Berang Arts, μια καλλιτεχνική κολεκτίβα που ασχολείται με τις σύγχρονες Τέχνες.
Η Hassani, ασχολήθηκε πιο επισταμένα με την τέχνη του graffiti μετά τη συμμετοχή στο καλλιτεχνικό εργαστήριο του Βρετανού καλλιτέχνη Chu το 2010 στην Καμπούλ. Μέχρι τότε, η δημόσια έκφραση οποιασδήποτε μορφής τέχνης, και πόσο μάλλον του graffiti, ήταν απαγορευτική. Όχι γιατί ήταν παράνομο, αλλά λόγω του ότι υπήρχαν μέλη της αστυνομίας και των αρχών που μπορεί να τη θεωρούσαν αντιισλαμική και πόσο μάλλον όταν εκφραζόταν από γυναίκα. Σταδιακά, αυτό άρχισε να αλλάζει γιατί το graffiti είναι μια μορφή τέχνης ελεύθερα διαθέσιμη και προσβάσιμη στο κοινό. Ταυτόχρονα μπορεί να μεταδώσει ένα ισχυρό μήνυμα/ιδέα μέσω των σχεδίων και των χρωμάτων χωρίς να βασίζεται στις λέξεις.
Στο Αφγανιστάν, τα ποσοστά αναλφαβητισμού βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα, οι χώροι που αφορούν την τέχνη είναι ελάχιστοι, όμως υπάρχει αφθονία σε ερείπια και άδειους τοίχους. Και ενώ στα δυτικά της χώρας η μορφή αυτής της τέχνης θεωρούνταν παράνομη λόγω της επικράτησης των Ταλιμπάν, στην πρωτεύουσα, η Hassani, διδάσκει στο Πανεπιστήμιο και άφησε το στίγμα της ακόμα και στα ερείπια του Ρωσικού Πολιτιστικού Κέντρου.
Χρωματίζοντας τον πόλεμο
Η Hassani, δημιουργεί πολύχρωμα graffiti, σε μια προσπάθεια να σπάσει το μαύρο χρώμα του πολέμου. Η τέχνη της, περιβάλλεται γύρω από τα δικαιώματα των γυναικών, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν καθημερινά αλλά και τη βαναυσότητα και τις τραγωδίες που έχουν βιώσει διαχρονικά. Για το λόγο αυτό, οι γυναίκες έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Συνηθίζει να τις παρουσιάζει σχεδιασμένες με μπλε σιλουέτες, φορώντας μπούργκα ή hijab. Άλλες φορές χρησιμοποιεί έντονα χρώματα στην αμφίεσή τους.
Ανατρέπει τα στερεότυπα παρουσιάζοντάς τες δυναμικές, φορώντας χρωματιστά ρούχα, σαν να αιωρούνται, με τα μαλλιά τους να ανεμίζουν. Στόχος της είναι να αναδείξει τα δικαιώματα και την αξία της γυναίκας στην αφγανική κοινωνία, παραμερίζοντας τους περιοριστικούς θρησκευτικούς νόμους και στερεότυπα.
Shamsia Hassani: Επιστροφή στο ζόφο
Η επάνοδος των Ταλιμπάν, είκοσι χρόνια μετά, απειλεί όλα όσα έχουν καταφέρει να διεκδικήσουν και να αποκτήσουν οι γυναίκες. Οι ικμάδες ανεξαρτησίας και ισότητας καταρρέουν μέρα με τη μέρα. Οι απαγορεύσεις έχουν αρχίσει να εντείνονται. Συγκεκριμένα αφορούν την απαγόρευση της εκπαίδευσης των κοριτσιών, την πρόσβαση σε εργασία, και την κατάλυση προσωπικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Λίγο μετά την εισβολή και την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, η Hassani, ανάρτησε στον προσωπικό της λογαριασμό στο Instagram, τη φωτογραφία ενός έργου της σε μια προσπάθεια να επικοινωνήσει όσα ήθελε να πει όπως ξέρει, χωρίς λέξεις.
Η φωτογραφία απεικονίζει μια γυναίκα με γαλάζια ενδυμασία και κόκκινο μαντήλι στο κεφάλι. Τα μάτια της είναι δακρυσμένα. Στα χέρια της κρατάει μια μαύρη γλάστρα με το φυτό δανδελίων (dandelion) τείνοντάς την προς έναν Ταλιμπάν. Σε μια ανάρτηση που ακολούθησε, διαδραματίζεται η ίδια σκηνή. Τα ίδια πρόσωπα με τις μόνες διαφορές το χρώμα στο μαντήλι της κοπέλας. H κοπέλα γονατισμένη κλαίγοντας στο έδαφος και η γλάστρα με το φυτό, στο χώμα. Ο τίτλος του έργου της, Death to darkness. Οι λέξεις που επέλεξε να συνοδεύσουν το έργο της είναι αρνητικά φορτισμένες, όπως σκοτάδι, ήττα, απελπισία, απόγνωση, συντριβή.
Το graffiti, «ένας φιλικός τρόπος να παλέψεις»
Η τέχνη της επικεντρώθηκε στη ζωγραφική γυναικών με σύγχρονα στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα δεν αρκέστηκε στο να αφαιρέσει το hijab ή την μπούργκα από τα σχέδια της αλλά να τα εκσυγχρονίσει. Σκοπός της, να δείξει ότι η ελευθερία δεν είναι η αποτίναξη των συμβόλων που αποτελούν στοιχεία της κουλτούρας της, αλλά η επικράτηση της ειρήνης, κάτι που αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Ταυτόχρονα, το graffiti, ως μέσο έκφρασης, έχει τη δύναμη να διδάξει και τέχνη στους ανθρώπους, ειδικά σε αυτούς που δεν είχαν τη δυνατότητα να ξανά δουν, λόγω συνθηκών. Είναι πολυδιάστατη και ιδανική στο να κοινωνήσει πολλά μηνύματα. Στο μεταξύ, η Hassani συνεχίζει να παράγει νέα έργα, διασφαλίζοντας έτσι, ότι η φωνή η δική της και των γυναικών του Αφγανιστάν, θα συνεχίσει να ακούγεται με την ελπίδα για ένα ευοίωνο αύριο.
Shamsia Hassani, η γυναίκα καλλιτέχνης graffiti, στην Καμπούλ.
Διαβάστε περισσότερα για τα Εικαστικά εδώ
