«Όποιος σώζει μια ζωή, σώζει τον κόσμο ολόκληρο». «Η Λίστα του Σίντλερ», το ασπρόμαυρο φιλμ του 1993, σκηνοθετημένο από τον Αμερικανό (με εβραϊκές ρίζες) Στίβεν Σπίλμπεργκ ξεχωρίζει, από τη μία, για τις σκληρές σκηνές του που παρουσιάζουν την απάνθρωπη φύση του πολέμου, αλλά και για την ανθρωπιά που μπορεί να γεννηθεί σε ένα και μόνο άτομο και να αλλάξει τον κόσμο.
Η Λίστα του Σίντλερ – η υπόθεση
Το φιλμ είναι βασισμένο στην πραγματική ιστορία του Όσκαρ Σίντλερ, ενός Γερμανού βιομηχάνου από τη Μοραβία, ο οποίος, κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, προσεταιριζόμενος τους Ναζί αγόρασε, στην Πολωνία, ένα εργοστάσιο για την παραγωγή εφοδίων του στρατού. Στο εργοστάσιο εργάζονταν μόνο Εβραίοι καθώς αποτελούσαν φθηνά εργατικά χέρια. Αν και η αρχική επιδίωξη του Σίντλερ ήταν να αποκτήσει χρήματα από το εργοστάσιο, στην πορεία, έσωσε την ζωή περίπου 1.300 Εβραίων, παρουσιάζοντας τους ως απαραίτητους για το Γ’ Ράιχ ειδικευμένους εργάτες.
Η Λίστα του Σίντλερ – η ταινία
Αφορμή για τη δημιουργία της ταινίας αποτέλεσε το επιτυχημένο βιβλίο του Αυστραλού Τόμας Κενέλι “Schindler’s Ark” που γράφτηκε το 1982 και κέρδισε το Βραβείο Μπούκερ την ίδια χρονιά. Ο συγγραφέας αποφάσισε να γράψει το βιβλίο όταν γνώρισε από κοντά ένα ζευγάρι που είχε επιζήσει του Ολοκαυτώματος ακριβώς επειδή τα ονόματά τους υπήρχαν στην περίφημη λίστα του Όσκαρ Σίντλερ. Μάλιστα, το ζευγάρι είχε στην διάθεσή του αρκετά ντοκουμέντα από την συγκεκριμένη περίοδο όπως φωτογραφίες, μαρτυρίες άλλων επιζώντων, αντίγραφα τηλεγραφημάτων των SS, ακόμα και την ίδια την λίστα.
Όπως αναφέρει ο Κένελι το 2007, σε ένα άρθρο του στην βρετανική εφημερίδα “The Guardian”, το ζευγάρι είχε δώσει τα ντοκουμέντα σε δημοσιογράφους και παραγωγούς και στις αρχές του 1960, όταν ακόμα ο Όσκαρ Σίντλερ ζούσε, ένας παραγωγός της κινηματογραφικής εταιρείας MGM θέλησε να μεταφέρει την ιστορία στην μεγάλη οθόνη.
Το 1982, ο παραγωγός της MCA Σίντνει Σέινμπεργκ έδωσε το βιβλίο του Κένελι στον Στίβεν Σπίλμπεργκ. Όμως, ο τελευταίος δεν ήταν έτοιμος να γυρίσει μια ταινία με το συγκεκριμένο θέμα. Είναι γνωστό ότι ο Σπίλμπεργκ, αν και προερχόταν από εβραϊκή οικογένεια, δυσκολεύτηκε πολύ να συμφιλιωθεί με την καταγωγή του. Έτσι, έκανε την πρόταση για την ταινία στον Μάρτιν Σκορσέζε και στον Σίντνεϊ Πόλακ. Τελικά, ο Σπίλμπεργκ, που ήταν περισσότερος γνωστός για ταινίες όπως «Τα Σαγόνια του Καρχαρία», «Ε.Τ. ο Εξωγήινος» και «Τζουράσικ Παρκ» ανέλαβε να δημιουργήσει ένα φιλμ που, όπως έχει δηλώσει, ήξερε ότι θα ήταν διαφορετικό από όσα είχε κάνει μέχρι τότε, ήξερε πως θα του άλλαζε τη ζωή.
Η διασκευή του βιβλίου για την μεγάλη οθόνη διήρκησε δέκα χρόνια και δεν ήταν διόλου εύκολη υπόθεση. Παράλληλα με τη συγγραφή του σεναρίου, ο Σπίλμπεργκ έκανε την δική του έρευνα. Μίλησε με επιζώντες του Ολοκαυτώματος, επισκέφτηκε την Πολωνία για να δει από κοντά τα μέρη που είχαν λάβει χώρα τα γεγονότα και μίλησε με ανθρώπους που επέστρεψαν στην Πολωνία μετά το τέλος του πολέμου.
Τα γυρίσματα της ταινίας ολοκληρώθηκαν σε 72 μέρες. Έγιναν στους ίδιους χώρους που συνέβησαν τα πραγματικά γεγονότα. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν, μεταξύ άλλων, το εσωτερικό και το εξωτερικό του διαμερίσματος του Όσκαρ Σίντλερ και το εξωτερικό του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Τα γυρίσματα αποτέλεσαν για τον Σπίλμπεργκ, για το συνεργείο του και για τους κύριους και βοηθητικούς ηθοποιούς μια αρκετά δύσκολη περίοδο. Ο σκηνοθέτης έχει δηλώσει ότι η οικογένειά του, που ήταν μαζί του κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, τον βοήθησε να ανταπεξέλθει ψυχολογικά στο έργο που είχε αναλάβει.
Αρχικά, ο Σπίλμπεργκ ήθελε να γυρίσει την ταινία αποκλειστικά στην γερμανική και την πολωνική γλώσσα, αλλά τελικά προτίμησε να συμπεριλάβει μόνο ορισμένους διαλόγους σε αυτές τις δυο γλώσσες ώστε να μην επικεντρωθεί το κοινό στους υπότιτλους.
Η ταινία ήταν υποψήφια για 12 Όσκαρ. Κέρδισε επτά, ανάμεσα στα οποία αυτά της καλύτερης ταινίας, της σκηνοθεσίας, της φωτογραφίας και της μουσικής. Υποψήφιοι για τα Όσκαρ Α’ και Β’ ανδρικού ρόλου αντίστοιχα ήταν οι Λίαμ Νίσον και Ρέιφ Φάινς.
Την μουσική της ταινίας έγραψε ο Τζον Γουίλιαμς, που είχε συνεργαστεί με τον Σπίλμπεργκ και σε είκοσι πέντε προηγούμενες ταινίες του όπως στο «Ε.Τ. ο Εξωγήινος» και στα «Σαγόνια του Καρχαρία». Βιολί στο σάουντρακ της ταινίας έπαιξε ο Ισραηλό-Αμερικανός μουσικός Ιτζάκ Πέρλμαν.
Για τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Όσκαρ Σίντλερ ενδιαφέρθηκαν αρκετοί καταξιωμένοι ηθοποιοί, όπως ο Γουόρεν Μπίτι, ο Μελ Γκίμπσον και ο Κέβιν Κόστνερ. Ο Σπίλμπεργκ, όμως, ήθελε ένα ηθοποιό λιγότερο γνωστό στο ευρύ κοινό ώστε να μην έχει συνδεθεί το όνομά του με συγκεκριμένες ταινίες. Είχε δει τον Ιρλανδό Λίαμ Νίσον στο Μπρόντγουει και του έδωσε τον ρόλο ακριβώς επειδή δεν ήταν τόσο καταξιωμένος εκείνη την περίοδο. Για τις ανάγκες του ρόλου, ο Νίσον υιοθέτησε την γερμανική προφορά στην ομιλία του ενώ αλλαγές έγιναν στην εξωτερική του εμφάνιση ώστε να μοιάζει με τον μεγαλόσωμο Όσκαρ Σίντλερ. «Ήταν ένα από τα πιο όμορφα σενάρια που έχω διαβάσει ποτέ στην ζωή μου», έχει δηλώσει ο Νίσον για τον ρόλο που απογείωσε την σταδιοδρομία του.
O Αγγλο-Ινδός Σερ Μπεν Κίνγκσλει έπαιξε τον ρόλο του Εβραίου Ιζάκ Στερν, του λογιστή και «δεξιού» χεριού του Όσκαρ Σίντλερ. Ο Κίνγκσλει είχε διαβάσει το βιβλίο του Κένελι τυχαία ακριβώς μια εβδομάδα πριν του γίνει πρόταση να διαβάσει το σενάριο της ταινίας. Η εμπειρία της δημιουργίας της ταινίας επηρέασε τόσο πολύ τον ηθοποιό που μετά το τέλος των γυρισμάτων χρειάστηκε αρκετό χρόνο για να «συνέλθει».
O Άγγλος Ρέιφ Φάινς χρειάστηκε να πάρει περίπου δέκα κιλά για υποδυθεί τον αδίστακτο υπολοχαγό των Ες Ες Άμον Γκετ. Μάλιστα, μπήκε τόσο πολύ στο «πετσί» του ρόλου που έκανε τους επιζώντες από την λίστα του Σίντλερ, που τον είδαν από κοντά, πραγματικά να τρέμουν, όπως ακριβώς όταν έβλεπαν μπροστά τους τον αληθινό Γκετ.
Ασπρόμαυρη με έγχρωμες πινελιές
Ο Σπίλμπεργκ πήρε την απόφαση να γυρίσει την ταινία σε ασπρόμαυρο φιλμ γιατί ασπρόμαυρα ήταν και τα ντοκιμαντέρ που είχε παρακολουθήσει για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ελάχιστες είναι οι σκηνές στις οποίες χρησιμοποιείται χρώμα. Οι πιο χαρακτηριστικές αφορούν ένα μικρό κοριτσάκι με κόκκινο παλτό. Το κοριτσάκι περιτριγυρίζει ολομόναχο στους δρόμους, προσπαθώντας να βρει ένα μέρος να κρυφτεί όταν γύρω του επικρατεί χάος από την άφιξη των Ναζί. Ο Όσκαρ Σίντλερ βλέπει την μικρούλα από απόσταση και συγκινείται καθώς το μικρό κορίτσι, που συμβολίζει την αθωότητα και την αγνότητα, αντιπροσωπεύει όλα τα αθώα θύματα του πολέμου.
Η Πολωνή ηθοποιός Ολίβια Νταπρόβσκα κλήθηκε να υποδυθεί το κορίτσι-σύμβολο της ταινίας. Σε μια συνέντευξή της στην βρετανική εφημερίδα “The Times” το 2013, η 23χρονη, τότε, Νταμπόβσκα δήλωσε ότι δεν άκουσε τις συμβουλές του σκηνοθέτη να δει την ταινία όταν θα γινόταν 18 χρονών και την είδε στα 11. «Ήταν τρομακτικό. Δεν καταλάβαινα πολλά πράγματα, αλλά ήμουν σίγουρη ότι δεν ήθελα να δω (την ταινία) ποτέ ξανά στην ζωή μου», δήλωσε χαρακτηριστικά. Πάντως, μεγαλώνοντας, άρχισε να νιώθει περήφανη που αποτέλεσε μέρος ενός σημαντικού έργου. Για την ιστορία, ένα κορίτσι με κόκκινο παλτό υπήρξε πραγματικά στην Κρακοβία κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Το ίδρυμα του Στίβεν Σπίλμπεργκ για το Ολοκαύτωμα
Μετά την ολοκλήρωση της ταινίας, το 1994, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ δημιούργησε το ίδρυμα Shoah με στόχο να συγκεντρώσει, σε μορφή βίντεο, ιστορίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος. Σήμερα, το αρχείο περιέχει 51.000 μαρτυρίες, σε 34 διαφορετικές γλώσσες, προερχόμενες από 58 χώρες. Από το 2013, καταγράφονται και οι μαρτυρίες επιζώντων από άλλες γενοκτονίες όπως της Αρμενίας ή της Ρουάντας (1994). Επισκεφτείτε το ίδρυμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση sfi.usc.edu/vha.
