Υπό έναν παρατεταμένο οίστρο προσωπικής αντίστασης στην πολυφαρμακία και τις σύγχρονες ιατρικές μεθόδους θεραπείας, ήρθε και συνέπεσε η πρώτη ατομική έκθεση «Pharmakon» της Πέγκυς Κλιάφα στην γκαλερί Καππάτος. Η κοινή ευαισθησία πάνω στο θέμα δεν ήταν το μόνο κίνητρο να παρακολουθήσω τη πρώτη δουλειά της ζωγράφου. Ο Καππάτος σπάνια «λαθεύει» όταν δίνει βήμα σε πρωτοεμφανιζόμενους καλλιτέχνες. Αντί για «μπουσούλημα» βλέπουμε σοβαρές προτάσεις και πλήρεις δουλειές.
Η Κλιάφα έδωσε δείγματα δουλειάς πάνω στην ίδια θεματική, στο δημόσιο χώρο το 2010 στο νοσοκομείο Σωτηρία και το 2011 στα πλαίσια του project «Τέχνη στις Βιτρίνες». Είναι μία συλλογή όλης της δουλειάς της από την φοίτηση στην ΑΣΚΤ, την αποφοίτηση και την εξέλιξη μεταγενέστερα. Από το πρώτο έργο είναι εμφανής η τάση της να σχολιάσει το θέμα της πολυφαρμακίας, της εμπορευματοποίησης της συμβατικής ιατρικής και την απόκλισή της από τον ανθρώπινο παράγοντα. Επίσης, τον ρόλο που παίζουν σήμερα οι όροι ίαση και θεραπεία και αν η επιλογή συγκεκριμένων ιατρικών μεθόδων υποδηλώνει μια γενικότερη στάση του ανθρώπου για τη ζωή και το σεβασμό της ίδιας του της ύπαρξης. Το θέμα σηκώνει καθαρά εννοιολογική προσέγγιση και η εικαστικός προσαρμόστηκε ιδανικά. Όταν θίγεις ένα τέτοιο θέμα πρέπει να μιλάς με επιχειρήματα. Στην προκειμένη περίπτωση, στην εικαστική γλώσσα το επιχείρημα είναι η συμπυκνωμένη, καθαρή πρόταση. Χωρίς προσμίξεις και εικαστικές φλυαρίες. Θέση μπορεί να είναι και η επαρκής ανάδειξη της ίδιας της πραγματικότητας ώστε το σχόλιο να προκύπτει αβίαστα και αυθόρμητα. Η Κλιάφα συγκέντρωσε όλα τα υλικά που είχε διαθέσιμα και έκανε το τελευταίο. Σάρκασε, ειρωνεύτηκε, προκάλεσε, εξέθεσε την ίδια την πραγματικότητα. Όπου χρειαζόταν επιστράτευσε παραστατική ζωγραφική, αλλού εγκαταστάσεις, γλυπτική, video. Όσο χρειαζόταν για να μην επικαλυφθεί η άποψή της με περιττά «γρέζια».
Ανάλυση έργων
Τα έργα ανήκουν νοητά σε τρεις ενότητες : «Θρησκεία – Μεταφυσική», «Φύση», και «Επιστήμη – Χημεία». Οι ενότητες αυτές καθορίζουν το ιστορικό, επιστημονικό και κοινωνιολογικό πλαίσιο της δουλειάς της. Ωστόσο, κάθε έργο έχει μία αυτόνομη υπόσταση, δεν ανήκει σε μια γραμμική σειρά και μπορεί να αναλυθεί ξεχωριστά. Στην ενότητα «Επιστήμη – Χημεία» ανήκει μια σειρά έργων κοινού μορφολογικού ύφους. Είναι τα «Armory» («Armory», «Armory sculpture», «Column» και «Shield»). Η καλλιτέχνης χρησιμοποίησε τα blister των χαπιών για να κατασκευάσει απλές δισδιάστατες και τρισδιάστατες γεωμετρικές φόρμες. Η ματιέρα που προκύπτει παραπέμπει στον απόλυτο μινιμαλισμό και το οπτικό γεγονός είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Είναι ίσως η μοναδική σειρά έργων της έκθεσης στην οποία η εννοιολογική διάσταση υποβιβάζεται εις όφελος του μοναδικού οπτικού γεγονότος που προκύπτει από τη φωτοσκίαση ανάμεσα στα τσαλακωμένα blister.
Στον παρακείμενο χώρο δεσπόζει η εγκατάσταση «Remedy or Poison». Κάθε μια από τις τρεις λέξεις σχηματίζεται έντεχνα σε ένα ξεχωριστό βιτρώ – απομίμηση από γνωστούς καθεδρικούς. Ο σκελετός κατασκευασμένος από MDF με επικάλυψη, αντί για γυαλί, πλαστικές διαφανείς συσκευασίες χαπιών. Το κεντρικό βιτρώ είναι αντιγραφή από τον καθεδρικό του Durham (Romanesque ρυθμός) και τα άλλα 2 από τον καθεδρικό της Κολωνίας, Dom (Γοτθικός ρυθμός). Ο διακριτικός φωτισμός παραπέμπει στην αίσθηση που προκύπτει στο εσωτερικό του ναού όταν δόση ηλιακού φωτός διαπερνά το επιζωγραφισμένο γυαλί. Η Κλιάφα επέλεξε εύστοχα να μιλήσει για την μεταφυσική διάσταση του φάρμακου, άρα και της ίασης, με τη θρησκεία. Η θρησκεία ως νοηματοδότηση ζωής και στάσης απέναντι στο θάνατο, εξομοίωνε απόλυτα την ιατρική και τις συνιστώσες που την καθορίζουν : τις δοξασίες, τη φιλοσοφία περί υγείας και ίασης, τη φύση των φαρμάκων, τη στάση απέναντι στην ανθρώπινη ψυχή και σώμα. Η ίδια αναφέρει : «Τα βιτρώ είναι παράθυρα, όπως το φάρμακο είναι ένα παράθυρο στον κόσμο από μόνο του, τόσο με την έννοια της διεξόδου από την αρρώστια και τον πόνο, όσο και με την έννοια μιας κοσμοθεωρίας». Η επιλογή των βιτρώ είναι ιδανική, δεν μπορώ πρόχειρα να βρω καλύτερο στοιχείο ή θρησκευτικό σύμβολο που θα έλεγε τόσα πολλά από μόνο του πάνω σε αυτό το θέμα με την κατάλληλη βέβαια προσθήκη των blister. Αντί να επιλέξει κάποιο ready made, αναλώθηκε σε αυτήν την κοστοβόρα και δύσκολη εγκατάσταση για να καταθέσει και την τεχνική της πλευρά. Χωρίς να αποτελεί μέρος της έκθεσης, είναι άξιο αναφοράς ένα ανάλογο βιτρώ που είχε εγκαταστήσει σε παράθυρο στο Νοσοκομείο Σωτηρία με τίτλο «Παράθυρο» στα πλαίσια μιας έκθεσης στον δημόσιο χώρο του νοσοκομείου. Η δυναμική του σε έναν κατ’ εξοχήν χώρο ιατρικής πράξης πολλαπλασιάστηκε όπως και ο διάλογος με το ανύποπτο κοινό. Στο ίδιο μήκος κύματος και το «Omphalio», μια αναπαράσταση του μωσαϊκού της μονής Σταματά στη Βοιωτία. Τα μοτίφ έχουν καλυφθεί από χάπια διαφόρων χρωμάτων και σχημάτων που παίρνουν τη θέση των ψηφίδων. Θυμήθηκα εδώ αυθόρμητα τη δουλειά του πρόωρα χαμένου Νίκου Αλεξίου πάνω στο δάπεδο της μονής Ιβήρων και τις διάφορες προσαρμογές που είχε κάνει για τη Biennale της Βενετίας (2007).
Τα υπόλοιπα έργα, λιγότερο ή περισσότερο, σχολιάζουν απροκάλυπτα την εξέλιξη της λέξης ίαση μέσω της αλόγιστης χρήσης της χημείας. Αρχικά, δύο μεγάλες ταπετσαρίες σε τοίχους της αίθουσας δίνουν ένα ειρωνικό στίγμα. Στην πρώτη «Nature is Innocent», ένα φύλλο ινδικής κάνναβης και το λουλούδι της οπιούχου παπαρούνας (παρασκευάζεται η ηρωίνη) τυπώθηκε σε ένα background από οδηγίες χρήσης και αντενδείξεων γνωστού αναλγητικού. Τι περισσότερο θα μπορούσε να εννοεί η καλλιτέχνης από το ότι τα δύο πιο «καταζητούμενα» παγκοσμίως φυτά είναι εντελώς αθώα στην ανεπεξέργαστη μορφή τους σε σχέση με το «προτεινόμενο» και ευρέως διαδεδομένο αναλγητικό. Ή έστω ότι ο εθισμός που προκαλείται κατά την χρήση όλων είναι σε συγκρίσιμα μεγέθη, ο μεν ορατός, ο άλλος ανύποπτος. Αντίστοιχα, η ταπετσαρία «Science is Innosent» έχει επιζωγραφισμένες σε ένα ροζ φόντο συσκευασίες γνωστών φαρμάκων, ιδιαίτερα γνωστά για την κατανάλωσή τους κατά την παιδική ηλικία. Η ανεπιτήδευτη αθωότητα ενός παιδικού ροζ τοίχου διανθίζεται με την αναπόσπαστη παρουσία φαρμάκων κάθε χρήσης. Σαν να είναι πάγιο γεγονός κατά τη διαδρομή αυτής της ηλικίας. Μια επίθεση χημείας, υποστηριζόμενη από την αμέριμνη και φυγόπονη ιατρικά Ελληνική οικογένεια. Δεν γνωρίζω αν μία επιστημονική προσέγγιση προκαλούσε μεγαλύτερη αφύπνιση σε κάποιους γονείς σε σχέση με την αυτοψία αυτού του έργου. Το σχόλιο της Κλιάφα ολοκληρώνεται με τη σειρά «pill candles» όπου είτε ζωγραφικά είτε φωτογραφικά παρουσιάζονται χάπια κλεισμένα σε περιτυλίγματα καραμέλας.
Σε μια άλλη ενότητα έργων, παρόμοια με το «Armory», ο μινιμαλισμός επανέρχεται αντιπαραβάλλοντας τις έννοιες μόνο με τη χρήση της ύλης και της φόρμας. Οι περισσότεροι έχουμε γνώση του μικρόκοσμου της ύλης και των σύνθετων γεωμετρικών σχημάτων που αυτή έχει. Ειδικά στη Βιολογία, πολλοί σχηματισμοί, βακτηρίων, μικροβίων, ιών κλπ σχηματίζουν πολύπλοκους και εντυπωσιακούς αισθητικά σχηματισμούς που ελάχιστα παραπέμπουν στον επικίνδυνο συνήθως βιολογικό τους ρόλο. Η καλλιτέχνης αποσπάει αυτό το γεγονός και το ενισχύει σχηματίζοντας τη μορφή των βακτηρίων με τα στρογγυλά αλουμινένια αποκόμματα συσκευασίας χαπιών. Πλέον τα δομικά στοιχεία των εισβολέων είναι τα ίδια τα φάρμακα. Οι επικείμενοι εξολοθρευτές τους μετατρέπονται σε άμεσους αρωγούς της ύπαρξής τους. Την σχέση επιστήμης – ιατρικής ολοκληρώνει ένα βίντεο. Ένα ανθρώπινο γλυπτό από αναβράζοντα δισκία εισάγεται σε μια μικρή διάφανη δεξαμενή με νερό και διαλύεται προκαλώντας μία πολλαπλή, αργή εξαΰλωση. Ο δομημένος από αναβράζοντα συμπληρώματα και παυσίπονα σύγχρονος αστός, αντί να γίνει πιο στιβαρός, υποκύπτει σταδιακά στην κατάπτωση του ανοσοποιητικού του συστήματος άρα και στην εξαΰλωση της υγείας του. Ένα εντυπωσιακό ολιγόλεπτο θέαμα σε ωραίο φωτισμό και ένα άμεσο σχόλιο χωρίς δυσνόητους υπαινιγμούς. Όμοιο γλυπτό βρίσκεται αυτούσιο σε παρακείμενο stand να θυμίζει την αρχική κατάσταση και να έρχεται σε σχέση με το video. Στην τελευταία ενότητα έργων, η Κλιάφα έχει κάνει μία σειρά «πορτραίτων» με παραστατική ζωγραφική που απεικονίζουν γνωστά σε όλους χάπια. Είναι κορνιζαρισμένα όλα σε υπερβολικές, «αναγεννησιακές» κορνίζες. Ως αλλοτινές παραγγελίες ευγενών με απόλυτη έμφαση στην ανάδειξη του κύρους και της ματαιοδοξίας. Χάπια πρωταγωνιστές της καθημερινότητας.
Έχοντας μία στοιχειώδη γνώση κάποιων έργων – σταθμών του Damien Hirst, η όλη δουλειά μπορεί εύλογα να θυμίσει πασίγνωστες προσεγγίσεις του Άγγλου καλλιτέχνη μερικά χρόνια πριν, τα : «Medicine Cabinets», τα «Pill Cabinets» (2007-2009), και το «Pharmacy Restaurant» (2004). Ήταν ουσιαστικά ο πρώτος που χειρίστηκε το χάπι και την συσκευασία τους ως εννοιολογικό μέσο τόσο αναλυτικά. Κανείς ωστόσο δεν μπορεί να καταθέσει κάτι στο σύγχρονο εικαστικό χάρτη χωρίς την ελάχιστη έστω σχέση με κάτι προγενέστερο, η θεματική και τα μέσα δεν είναι πλέον ανεξάντλητα. Το έργο της ζωγράφου είναι αυτόνομο και αύταρκες με σχόλια απόλυτα προσωπικά. Θα μπορούσε κάποιος να αναλωθεί στα στοιχεία που περικλείονται στο έργο της π.χ. op art, minimalism, conceptual art κλπ., ένα στοιχείο που τονίζουν πολλοί κριτικοί αλλά είναι πλέον τόσο παρωχημένο. Αν είχαν μπει έστω και ελάχιστα στη διαδικασία της δημιουργίας θα ένοιωθαν πόσο δευτερεύουσες είναι όλες αυτές οι φορμαλιστικές οριοθετήσεις και πόσο πιο «ανένταχτα» εξελίσσεται η παραγωγή ενός έργου. Η Κλιάφα δεν μπήκε σε καλούπια, χρησιμοποίησε ότι ήταν δυνατόν για να πει δυο πράγματα. Αν και είμαι θετικά προκατειλημμένος από την ιατρική φιλοσοφία που τη διέπει, είναι αντικειμενικά αντιληπτό ότι προσέφερε στο κοινό το παξιμάδι ιδανικά βρεγμένο ώστε να γευτεί με τον ορθό τρόπο τη δύσκολη αναλογία του σημαίνοντος και του σημαινόμενου. Χωρίς να πέσει στις παγίδες των δύο άκρων, της εκλαΐκευσης και του απρόσιτου. Μία καθαρή πρόταση προς τέρψιν όλων.
Βιογραφικό
Η Πέγκυ Κλιάφα γεννήθηκε το 1967 και ζει στην Αθήνα. Το 1990 αποφοίτησε από την Α.Σ.Ο.Ε.Ε. με πτυχίο στην Διοίκηση Επιχειρήσεων και ειδίκευση στο Marketing. Εργάστηκε πολλά χρόνια στην ειδικότητά της. Το 2012 αποφοίτησε από την ΑΣΚΤ Αθηνών, από το Γ’ Εργαστήριο Ζωγραφικής με διευθυντή τον Μάριο Σπηλιόπουλο και επιλεγόμενο μάθημα τη γλυπτική στο εργαστήριο του Νίκου Τρανού. Έργα της βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές. Συνοπτικά οι συμμετοχές της σε ομαδικές εκθέσεις : «Σχέδιο Σωτηρία», Νοσοκομείο Σωτηρία (2010), «Τέχνη στις Βιτρίνες» (2011), «Rooms 2012» (2012), έκθεση έργων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Γαλλικό Ινστιτούτο στα πλαίσια Συνεδρίου για τον Jacques Derrida (2013), «Η ύλη ως αφήγηση» CAMP (2013), «Paradiase Lost» (2013), «Symptom Projects 04» – «Η Διαφάνεια του Σεξ» – Άμφισσα (2013), Ομαδική στην γκαλερί Kappatos (2013).
