107 χρόνια έχουν περάσει από τη δημιουργία των Δεσποινίδων της Αβινιόν. Ο 25χρονος τότε Ισπανός ζωγράφος, σε ένα στούντιο της Μονμάρτρης, δημιουργούσε το μεγαλύτερο για τους περισσότερους αριστούργημα της Μοντέρνας Τέχνης. 

   Με μια πρώτη ματιά στον μεγάλο πίνακα, διαστάσεων (244εκ. X 233,7εκ.), διακρίνουμε 5 γυμνές γυναίκες σε ένα παράξενο χώρο, άσχημες και απωθητικές. Κοιτάζοντας από τα αριστερά στα δεξιά, μια όρθια γυμνή γυναίκα μοιάζει να ανοίγει μια κουρτίνα, αν υποθέσουμε ότι το χέρι είναι δικό της καθώς φαίνεται εξαρθρωμένο. Έχει έντονα χαρακτηριστικά και το πρόσωπό της μοιάζει με τα Αιγυπτιακά. Πρόσωπο προφίλ και μάτι μετωπικό. Στα πόδια της, μπλε πινελιές περιγράφουν τους ροζ ζεστούς τόνους του δέρματος.

  Οι Δεσποινίδες σε κοντινό πλάνοΔίπλα της βρίσκονται 2 ακόμα γυμνές γυναίκες, με σεντόνια στους γοφούς τους, έχουν πάρει ελκυστικές πόζες θυμίζοντάς μας τις γυναικείες μορφές που είχε ζωγραφίσει ο Ingres. Φαίνονται θλιμμένες, τρομαγμένες με οργή μέσα στα μάτια τους. Στα δεξιά άλλες 2 γυναίκες, εξωπραγματικές, με πρόσωπα σαν μάσκες. Σε αντίθεση με το αριστερό μέρος, στο δεξιό κυριαρχούν γαλάζιες κουρτίνες που μια τερατώδης μορφή τις ανοίγει και εισβάλει στο χώρο. Μορφή με διαγραμμισμένες σκούρες πινελιές, αντιθέσεις με πράσινο και κόκκινο και με το ένα μάτι κατάμαυρο και το άλλο σε ¾. Η καθιστή γυναίκα είναι και αυτή παραμορφωμένη. Το κεφάλι της κοιτάει προς το θεατή, ενώ το σώμα της είναι γυρισμένο 180 μοίρες. Τα μάτια της είναι μη ρεαλιστικά, σαν να μας κοιτά ένα άλλο ζωντανό ον. Μπροστά από τις Δεσποινίδες βρίσκεται μια νεκρή φύση που μοιάζει όντως «νεκρή», παγωμένη. Συνολικά λοιπόν διακρίνουμε 3 ομάδες γυναικών: η γυναίκα στα αριστερά που ανοίγει την κουρτίνα, οι 2 γυναίκες στο κέντρο με τις ελκυστικές πόζες και οι 2 γυναίκες στα δεξιά, με ακόμα πιο άγρια χαρακτηριστικά.

  Γιατί όμως ο Picasso έκανε τις γυναίκες αυτές τόσο άσχημες προκαλώντας μας έντονα συναισθήματα; Γιατί δεν απέδωσε στο γυμνό την αίσθηση της σεξουαλικότητας όπως έκαναν ζωγράφοι πριν από αυτόν;

  Ο Picasso σαφώς και είχε την ικανότητα και δυνατότητα να ζωγραφίσει τις μορφές όπως για παράδειγμα τις γυναικείες φιγούρες στο τούρκικο λουτρό του Ingres όμως όπως θα δούμε παρακάτω επέλεξε μια άλλου είδους απεικόνιση για πολλούς λόγους. Θα λέγαμε ότι το έργο αποτελεί ένα συνονθύλευμα της ροζ και μπλε περιόδου που πέρασε ο καλλιτέχνης πριν τις Δεσποινίδες με τη χρήση των παραπάνω χρωμάτων και με την συμπάθεια που έτρεφε ο ίδιος για τα άτομα του περιθωρίου.

  Έτσι ο συγκεκριμένος πίνακας απεικονίζει 5 ιερόδουλες σε έναν οίκο ανοχής. Ο Picasso συνήθιζε να αποκαλεί τον πίνακα «Το μπορντέλο μου».

προσχέδιο με δύο άντρες επιπλέον  Η αφρικάνικη γλυπτική, τα ιβηρικά γλυπτά, η ζωγραφική του Cezanne, οι γυναίκες από το Αλγέρι του Delacroix, η 5η Σφραγίδα της Αποκαλύψεως του El Greco  υπήρξαν οι κυριότερες επιρροές για τον Picasso. Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν είναι ένα έργο, που ακόμα και σήμερα εντυπωσιάζει με την τολμηρότητά του και εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς γιατί στην εποχή του προκάλεσε πραγματικό σάλο, φέρνοντας σε αμηχανία ακόμα και τους πιο θερμούς υποστηρικτές του Picassο. Είναι ένα έργο που ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 1907. Ο Picasso  κατέληξε στην τελική μορφή των Δεσποινίδων μετά από πολλές αλλαγές και μεγάλο αριθμό προσχεδίων (809 περίπου). Ο πίνακας σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στην Νέα Υόρκη. O τίτλος του έργου προέρχεται από έναν κακόφημο δρόμο της Βαρκελώνης όπου μεγάλωσε ο Picasso. Το έργο είχε και κάποιες αλληγορικές προεκτάσεις που προέκυπταν, κυρίως, από τις μορφές ενός σπουδαστή με μία νεκροκεφαλή ή ένα βιβλίο στα χέρια κι ενός ναύτη που κάθονταν ανάμεσα στις γυμνές Δεσποινίδες. Στην ουσία οι 2 άντρες είναι 2 Picasso. Ο ναύτης προσεγγίζει τη γυναίκα σωματικά και ο Ιατρός νοητικά, δηλαδή με τους τρόπους που προσέγγιζε ο καλλιτέχνης τις γυναίκες αλλά και κάθε άντρας. Σύντομα όμως αφαιρέθηκαν οι δυο αντρικές μορφές και συνεπώς το όποιο συμβολικό περιεχόμενο.

 πρόσωπο προφίλ, μάτια μετωπικά  Η τελική εικόνα του έργου οφείλεται στην επιρροή του καλλιτέχνη κυρίως από τα ιβηρικά γλυπτά και την αφρικάνικη τέχνη. Ο Picasso υποστήριζε ότι αγνοούσε την ύπαρξη της αφρικάνικης τέχνης πριν την ολοκλήρωση των Δεσποινίδων, αλλά ξέρουμε ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Ισχυριζόταν ότι όχι μόνο δεν είχε δει τέχνη αυτού του είδους πριν ζωγραφίσει τις Δεσποινίδες, αλλά ακόμη ότι η περίφημη επίσκεψή του στο Εθνολογικό Μουσείο του Τροκαντερό έγινε μετά την ολοκλήρωση του έργου. Ωστόσο η αφρικάνικες μάσκες ενίσχυσαν την τάση του Picasso να ακολουθήσει τα νέα καλλιτεχνικά μονοπάτια που ανοίχτηκαν μπροστά του από τη στιγμή που ανακάλυψε τα ιβηρικά αγαλματίδια το 1906. Οι αφρικάνικες μάσκες οδήγησαν τον Picasso σε μια εικονική αναπαράσταση των προεκτάσεων του δίπολου Έρωτα και Θανάτου: ομορφιά και ασχήμια, σεξ και θάνατος όπως και σε μια εννοιολογική προσέγγιση και τον έπεισαν ότι η γλώσσα της νέας τέχνης προέκυπτε από το βαθύτερο νόημα της γεωμετρίας. Ένα πρόσθετο στοιχείο από την επίσκεψή του στο μουσείο είναι η «βίαιη χροιά» που αποκτούν τα πρόσωπα και τα σώματα μέσα από τη διαγράμμιση. Επίσης ο καλλιτέχνης ανακαλύπτει ότι στην ουσία άλλοι πολιτισμοί έκαναν Τέχνη όχι για να απεικονίσουν κάτι ωραίο αλλά για να ξορκίσουν στοιχεία που δεν μπορούσαν να κατανοήσουν. Συγχρόνως είχαν άλλους τρόπους θεραπείας που πραγματοποιούνταν σε ένα τελετουργικό πλαίσιο.

  Ωστόσο όμως ακόμα αναρωτιόμαστε γιατί να τον επηρεάσουν οι μάσκες που ανακάλυψε στο Τροκαντερό την Άνοιξη του 1907;

  Αξίζει να σημειωθεί ότι εκείνη την περίοδο οι ιερόδουλες και οι Αφρικανές θεωρούνταν εξίσου «βρώμικες», στοιχείο που ο Picasso προσθέτει στον πίνακα με ένα περίεργο τρόπο. Παίρνει την κλασική ομορφιά των μύθων, των στερεοτύπων και την ενσωματώνει στα περίεργα σώματα και αποκρουστικά πρόσωπα των γυναικών. Βλέπουμε γυναικεία σώματα με γνωστές πόζες, με φυσιολογικά ζωντανά ροζ χρώματα σε αντίθεση με τα μη φυσιολογικά πρόσωπα, με τις βίαιες πινελιές, τα περίεργα σκοτεινά μάτια που θυμίζουν δαίμονες.

  Έτσι ο Picasso χρησιμοποιεί τις μάσκες στον πίνακά του για να ξορκίσει όλα αυτά που δεν καταλαβαίνει και για να διώξει το φόβο του για τα αφροδίσια νοσήματα που ήταν σε έξαρση εκείνη την περίοδο και ο ίδιος νόμιζε πως είχε κολλήσει. O Picasso παρουσίασε το σεξ καθαρά ως εμπόριο, οι ιερόδουλές του είναι απόμακρες και ελαφρώς βαριεστημένες, ενδιαφέρονται μόνο για τα χρήματα.

  Το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη για την τέχνη του κινηματογράφου και της φωτογραφίας, τον βοήθησαν επίσης να διευρύνει το οπτικό του πεδίο. Φωτογραφίες του Etienne-Jules Marey, του Eadweard Muybridge καθώς και οι ταινίες του  George Melies επηρέασαν βαθιά την οπτική αντίληψη του Picasso. Ο Ισπανός ζωγράφος είχε δει τις ταινίες του Melies  στο σινεμά της οδού ντε Ντουέ. Ο Marey μελετούσε μια συνέχεια γεγονότων στο ίδιο φωτογραφικό καρέ και ο Muybridge δημιουργούσε σειρές φωτογραφιών με πολύ μικρή χρονική απόσταση μεταξύ τους.  Οι φωτογραφίες του Marey επηρέασαν τον Picasso στην απόδοση των μορφών του και στην υλοποίηση του κυβικού ταυτόχρονου. Από την άλλη οι φωτογραφίες του Muybridge προσέφεραν στον ζωγράφο την ιδέα μιας «κινηματογραφικής σεκάνς», δηλαδή πέντε γυναίκες με «πλοκή» την αυξανόμενη γεωμετρικοποίηση. Ο Picasso προσπαθούσε να τοποθετήσει τις αλληλουχίες από τα καρέ των φωτογραφιών με ένα νέο δικό του τρόπο. Επιχειρούσε να δώσει κίνηση στις γεωμετρικοποιημένες δεσποινίδες της Αβινιόν. 

  Όσον αφορά την υποδοχή των Δεσποινίδων από το κοινό, σίγουρα δεν ήταν η αναμενόμενη για τον Picasso. Όλοι μιλούσαν για την αποκρουστικότητα των προσώπων. Περιφρονητικά σχόλια  από κριτικούς τέχνης, συγγραφείς, ζωγράφους, γλύπτες. Ο Picasso εξαντλημένος, εγκαταλειμμένος και απομονωμένος στο εργαστήριό του πάνω από μισό χρόνο, δεν έβρισκε κανέναν να του δώσει λίγο κουράγιο.

   Το 1910 οι δεσποινίδες παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό.

  Ο ζωγράφος φίλος του Matisse, θύμωσε τόσο πολύ όταν πρωτοείδε τον πίνακα που απειλούσε πως θα εκδικηθεί τον Picasso! Είναι φανερό πως ο Matisse θύμωσε τόσο διότι κατάλαβε πως ο φίλος του τον είχε ξεπεράσει.

  Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ζωγράφος δεν μπορούσε να βρει αγοραστή και ότι ο πίνακας δεν εκτέθηκε πουθενά μέχρι το 1916. Η αξία του αναγνωρίστηκε μετά τη δεκαετία του 1920.

 Βιβλιογραφία


 E. H. Gombrich, Το χρονικό της τέχνης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, β΄ ελληνική έκδοση

 Αϊνστάιν – Πικάσο. Ο χώρος ο χρόνος και η ομορφιά, Άρθουρ Μίλερ (Arthur Miller), Εκδόσεις Τραυλός, 2002

 Οι δεσποινίδες της Αβινιόν του Pablo Picasso εκατό χρόνια μετά, Εκδόσεις Παπαζήση, 2010

Προηγούμενο άρθροΜαθήματα προετοιμασίας υποψηφίων για τις εισαγωγικές εξετάσεις του Υπουργείου Πολιτισμού
Επόμενο άρθρο«Εγώ και η αδελφή μου», της Λίνας Σωτηροπούλου