Ο κινηματογράφος προϋπήρξε της κινηματογραφικής αίθουσας. Η πρώτη δημόσια προβολή των αδελφών Lumiere πραγματοποιήθηκε σ’ ένα καφέ στο Παρίσι. Αξιοσημείωτο είναι δε πως ακόμα και στις μέρες μας, κινηματογραφικές ομάδες διοργανώνουν προβολές σε αντίστοιχους χώρους, με έντονο το στοιχείο της κοινωνικοποίησης.
Ο διαχρονικά κοινωνικός ρόλος του θερινού κινηματογράφου για παράδειγμα, εντεταγμένου στο αστικό τοπίο, αποτελεί υπό αυτές τις προϋποθέσεις, από μόνος του, έναν τύπο διευρυμένου θεάματος.
Αναιρώντας την κινηματογραφική αίθουσα
Η έξοδος του κινηματογράφου από την αίθουσα προϋποθέτει μια στάση έντονα πολιτική. Η ανάγκη έκφρασης και ιδεολογικής συνέπειας ωθεί λοιπόν πολλές ομάδες ν’ αναπτύξουν αντίστοιχους τρόπους παραγωγής και παρουσίασης του κινηματογραφικού έργου. Η επιλογή παρ’ όλα αυτά ενός δημόσιου (πλατείες, πάρκα), κοινόχρηστου (ταράτσες), ή ιδιωτικού χώρου (κατοικίες, χώροι τέχνης, εγκαταλελειμμένα κτίρια, χώροι διασκέδασης), ενέχει πιθανές απώλειες στην ποιότητα θέασης και ακρόασης, οι οποίες αντισταθμίζονται με την έκλυση και διάχυση ενός νέου κινηματογραφικού συναισθήματος, που δεν προέρχεται από την εικόνα καθαυτή, αλλά από την ίδια την οικειοποίηση των θεατών με το χώρο, αλλά και μεταξύ τους. Δεν είναι τυχαία εξάλλου η σε σχήμα χωνιού διάταξη του αρχαιοελληνικού κοίλου, η οποία, σαν υπερμεγέθης αγκαλιά διαμόρφωνε συνειδήσεις και διαμορφωνόταν από τη συλλογική συνείδηση. Κατά την προβολή μιας ταινίας σε ανοιχτό χώρο δεν υπάρχει η απαραίτητη οπτικοακουστική μόνωση. Το οπτικό υλικό αναμειγνύεται με το χωρικό και ηχητικό περιβάλλον της πόλης, στοιχεία του οποίου ενσωματώνονται στην κινηματογραφική εικόνα. Η μυρωδιά για παράδειγμα του γιασεμιού συνδυάζεται στο μυαλό μας με την προβολή της συγκεκριμένης ταινίας. Πόλη και κινηματογράφος συνδέονται μ’ ένα αόρατο νήμα. Εφήμερες κινηματογραφικές αίθουσες εμφανίζονται και εξαφανίζονται αναπάντεχα στον ιστό της πόλης, μένοντας μόνο στη μνήμη του θεατή που τις επισκέφθηκε, ενώ αμέσως μετά επανακτούν την παλαιά τους χρήση. Αποκτούν δηλαδή μια αίσθηση εφήμερου.
Σημαντικές προσωπικότητες από το χώρο της Τέχνης συνετέλεσαν με τις πρωτοποριακές τους ιδέες, στη διεύρυνση του κινηματογραφικού οράματος. Όπως για παράδειγμα ο Ούγγρος Laszlo Moholy-Nagy, (1895-1946), ο οποίος και σχετίστηκε με τη σχολή του Bauhaus, όπου και δίδαξε. Προτείνει λοιπόν ένα σχέδιο πολυκινηματογράφου, το Simultankino ή Polykino, το οποίο δεν πραγματοποιείται ποτέ και στο οποίο αμφισβητεί την παντοδυναμία της οθόνης, οραματιζόμενος ένα πλέγμα πολλαπλών προβολών σε ημισφαιρική οθόνη. Αντίστοιχα, ο αυστριακός εικαστικός και αρχιτέκτονας Frederick Kiesler (1890-1965) κατασκευάζει στα μέσα της δεκαετίας του ’20 στη Νέα Υόρκη, έναν κινηματογράφο “κινηματογραφική μηχανή”, το Screen-o-scope. Η οθόνη αντικαθίσταται από ένα γιγαντιαίο ατσάλινο “κινηματογραφικό μάτι”, με αναπροσαρμοζόμενες πλευρές, που ανοιγοκλείνουν όπως το διάφραγμα της κινηματογραφικής μηχανής. Σε άλλη περίπτωση πάλι, ο περιβάλλων χώρος, ενδέχεται να αποτελέσει συνέχεια του κινηματογραφικού. Σε κάποια προβολή του πρόσφατου Χολιγουντιανού “Τιτανικού”, οι θεατές κάθονταν σε βάρκες, σε ένα ψυχρό περιβάλλον και ντεκόρ από ψεύτικα παγόβουνα, με στόχο την περαιτέρω συναισθηματική ταύτιση του κοινού, με τους ήρωες του έργου.
Άξιο μνείας είναι και το παράδειγμα του GeneYoungblood, το βιβλίο του οποίου (ExpandedCinema, 1970) αποτελεί μια ολόκληρη κοσμοθεωρία από μόνο του. Ο Youngblood θεωρεί την εποχή μας μεταιχμιακή, λέγοντας ότι ζούμε το τέλος του παραδοσιακού σινεμά και την έναρξη μιας εποχής ανταλλαγής των εικόνων, από άτομο σε άτομο, προβλέποντας κατά κάποιο τρόπο την ψηφιακή επανάσταση, συνέπεια της οποίας θα είναι και αλλαγές όσον αφορά την ανθρώπινη ευφυΐα, την Ηθική, τη δημιουργικότητα, την οικογένεια. Ο συγγραφέας περιγράφει ακόμα την τηλεόραση ως το software του πλανήτη, που δρα ως Yπερεγώ και μας καταδεικνύει την παγκόσμια πραγματικότητα. Ορίζει επιπλέον ως τεχνόσφαιρα, την συμβίωση ανθρώπου και μέσου (μηχανής), ενώ, όντας αισιόδοξος για την πορεία της Τέχνης, αναλύει πώς ο συνδυασμός τεχνικών μέσων, προβολών, φωτός και πραγματικότητας είναι σε θέση να δημιουργήσουν ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο και πειστικό εικονικό περιβάλλον. Ο προφητικός Youngblood μιλάει ακόμα, μεταξύ άλλων, για παγκόσμια συνειδητότητα, κυβερνητικό και ολογραφικό σινεμά, ενώ συνδέει τον κινηματογράφο με τις νευρολογικές επιστήμες, την οπτική, τη συναισθησία κ.λπ.
Πλέον συνειδητοποιούμε πως οποιοσδήποτε χώρος είναι εν δυνάμει κινηματογραφικός (όπως επίσης και θεατρικός). Η εξέλιξη της τεχνολογίας δίνει τη δυνατότητα εύκολης πρόσβασης τόσο σε ελαφρύ εξοπλισμό προβολής, όσο και σε οπτικό υλικό, αναλογικό ή ψηφιοποιημένο. Τίθεται ωστόσο το ζήτημα κατά πόσο το κινηματογραφικό γεγονός μπορεί σήμερα να έρθει σε ρήξη και να εξελίξει το οπτικό ιδίωμα, αναιρώντας εντέλει την κινηματογραφική αίθουσα.
