Ποια ζωή αξίζει και πώς μπορείς να τήνε πεις ωραία, δίχως έναν άξιο θάνατο;
Στρατής Τσίρκας “Νουρεντίν Μπόμπα”
Πόσο άξια είναι η ζωή του ανθρώπου όταν δεν αγωνίζεται; Για το δίκαιο, την ισότητα και την ελευθερία;
Είναι ωραία η ζωή του ανθρώπου που απλά υπομένει;
Κλείνουμε το στόμα, δένουμε τα χέρια και δεν αντιδρούμε στον φασισμό της εποχής μας, αφήνοντας τη βαρβαρότητα του καπιταλισμού να μας κυριεύσει. Το έργο του Στρατή Τσίρκα, σαν να έχει γραφτεί στις μέρες μας, διδάσκει.
Η «Χαμένη Άνοιξη» του 2014
[…] Θέλουν τη Ελλάδα πόρνη να τους ανοίγει τα σκέλια στην ποδιά της Ακρόπολης να προμηθεύει μισοτιμής το ρίγος της αμαρτίας στις μαραγκιασμένες από τον πουριτανισμό ψυχές τους.
Μας θέλουν γκαρσόνια ταβερνιάρηδες μαστροπούς βαρκάρηδες επιβήτορες καμπαρετζήδες μπουζουξήδες χασισέμπορους αχ αμαν αμαν και συρτάκι αμε και Ζόρμπα δη Γκρηκ κι αυτοί ν’αρμέγουν τον τόπο το κρασί το λάδι τα πορτοκάλια τις ντομάτες τα ροδάκινα το βαμπάκι τα μάρμαρα το βωξίτη το λιγνίτη τα μεταλλεύματα και τον ιδρώτα του κόσμου.
Κοίτα που καταντήσαμε κάθε πολιτικός και κόκκινο φαναράκι στην πόρτα του και τ’όνομά του φωτισμένο σε ταμπελίτσα πλάι στο κουδούνι. Λουιζ Κλάρα Ρόζα Ντολόρες.
[…] Παραμερίστε διαφορές με Παπατζήδες ή Σβωλοτσιριμώκους, παράπονα και μνησικακίες για Λίβανους και Δεκέμβρηδες και λοιπά. Όλοι μαζί, όλοι μαζί, να σώσουμε τον τόπο, γιατί η Γερμανίδα λύσσαξε και θα τον ξεπατώσει….
[…] Σε άλλες χώρες που οι πολίτες ξέρουν τα δικαιώματά τους θα είχε αλλάξει από καιρό τέτοια κατάσταση. εδώ τα εδραιωμένα συμφέροντα, η μονοωλιακή εκμετάλλευση, τα «κλειστά επαγγέλματα» , το συνάλλαγμα που σπαταλιέται σε πολυτέλειες και αργομισθίες… Τετρακόσια χρόνια σκύβαμε το κεφάλι όταν σήκωνε τη φωνή κι ο τελευταίος αγάς. Ενάμιση αιώνα τώρα ελεύθερο κράτος κι ακόμη μας δυναστεύουν αγάδες κάθε λογής, από τον εισπράχτορα του λεωφορείου ως το διοοικητή της Εθνικής, απ” τον Βαν Φλητ ως τους εξοχότατους της Πιουριφάι και Λαμπουίς, τους ανθύπατους της νέας Ρώμης στο κρατίδιο των Γραικύλων…
[…]Φοβάμαι πως δε θα την αποφύγουμε τη δικτατορία.
_ Γιατί τώρα τι έχουμε; ρώτησε ο Βάρναλης. Έχουμε δικτατορία των δωσίλογων με φερετζέ. Την παρουσιάζουμε για «αληθινή δημοκρατία». Και η δουλειά τους – δηλαδή η προδοσία του λαού – γίνεται. Καμαρώστε καθεστώς: πατημένο σύνταγμα, κυβέρνηση της μειοψηφίας, χιτλερική νομοθεσία, αστυνομοκρατία, παρακρατικοί δολοφόνοι, γερμανοντυμένοι «πατριώτες» και τα λοιπά…
Αυτά είναι τα λόγια του Στρατή Τσίρκα από το μυθιστόρημα «Χαμένη Άνοιξη» που εκδόθηκε το 1976 από τις εκδόσεις «Κέρδος». Ο Τσίρκας μιλά για το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα που υπήρχε στην Ελλάδα πριν τη χούντα του 1967. Η ηθική και η πολιτική του κατεύθυνση υπαγορεύουν και τη συγγραφική του στάση. Ο Στρατής Τσίρκας είναι ένας εξαιρετικός τεχνίτης του λόγου και το έργο του είναι διαχρονικό.
Πόσο γνώριμα μας μοιάζουν σήμερα όλα αυτά; Η ιστορία επαναλαμβάνεται και εμείς δεν σεβόμαστε τόσους ήρωες που χάθηκαν σε πολέμους, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης από τα βασανιστήρια, τις αρρώστιες και την πείνα. Όλοι αυτοί πολέμησαν για να ειρήνη, την ελευθερία και το πολιτισμό. Εμείς αδιαφορούμε για το αύριο ή απλά σιωπούμε.
Τραγουδώ την Αίγυπτο
“Τι οχληρό βιβλίο, θα πουν, μυρίζει χώμα
κ΄ ιδρώτα και σβουνιές και χνώτα”
κι ακόμα:
“Δε βρίσκει
κανείς αυτού παρά κραυγές και μοιρολόγια…
Χαθήκαν οι ομορφιές των Φαραώ κ΄ οι οβελίσκοι,
τα δειλινά οι χουρμαδιές κ΄ οι Πυραμίδες;”
Ναι. Τραγουδώ την Αίγυπτο. Αυτήν,
που δε σας δείχνει ο Κουκ, αυτήν,
που σκουντουφλάτε χρόνια δίχως να τη δείτε.
Και τραγουδώ την Αίγυπτο
γιατί με τρέφει και με σκέπει σα μητέρα
γιατί πονάει σα μητέρα
και γιατί ελπίζει σα μητέρα.
Από την πρώτη ποιητική συλλογή Φελλάχοι (1937)
Ο Στρατής Τσίρκας παρακολουθεί τα γεγονότα, γράφει για τους καταπιεσμένους, την καθημερινή ζωή του απλού ανθρώπου, του προλετάριου, του ιθαγενή κι όλο αυτό στο πολυεθνικό σταυροδρόμι της Μ. Ανατολής. Συμμετέχει στον αγώνα των ανθρώπων και στο πόνο τους, χαρίζοντάς τους ένα μοιρολόι που υμνεί μέσα σε αυτό μιαν άλλη Αίγυπτο από αυτή που φαίνεται. Αυτή την μητέρα – Αίγυπτο που πονά για τα υποταγμένα παιδιά της μα πάντα ελπίζει!
Ο Στρατής Τσίρκας άφησε ανεξίτηλα ίχνη από τον αγώνα του μέσα στο έργο που μας άφησε. Ας μελετήσουμε λοιπόν το έργο και τη ζωή του και ας παραδειγματιστούμε από την «ανθρωπιά του».
Οι τεχνικές του Τσίρκα
Ο Τσίρκας είναι ρεαλιστής, η τεχνική του είναι αυστηρή στη διάρθρωση. Η αφήγησή του είναι θερμή και συγκινημένη. Το δραματικό στοιχείο είναι έντονο και το ύφος του κοφτό και γρήγορο αλλά γεμάτο ερωτήσεις.
Ο Τσίρκας δεν δουλεύει με χαρακτήρες, αλλά με όγκους γεγονότων» σημειώνει ο επίσης νεοελληνιστής, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Σίντνεϊ, Βρασίδας Καραλής, στο περιοδικό Διαβάζω, 1987 «Ό,τι δίνει στις Ακυβέρνητες Πολιτείες μια βαθιά εντύπωση φαντασίας είναι η πλατιά χρήση της ιστορίας όχι απλά ως σκηνικού υπόβαθρου, αλλά ως άρνηση της ιδεολογίας. Οι ήρωες ξεφεύγοντας από τις διανοητικές μαγγανείες της ιδεολογίας, εντάσσονται σε ένα ιστορικό περιβάλλον που το διαμορφώνουν και τους καθορίζει. ..Ο Τσίρκας δίνει το τέλος του ιδεολογικού ανθρώπου, το τέλος των ολοκληρωτικών γλωσσών, το τέλος της νοοτροπίας που ήθελε τον άνθρωπο να έχει μια συμπαγή και συνολική αντίληψη του κόσμου… προτείνει μια αστική αντίληψη για το άτομο, που βασίζεται σε επιμέρους μυθολογίες και όχι σε έναν κεντρικό μύθο…. κάτι που είχε διαισθανθεί με τρόμο η αριστερή κριτική και που αποτελεί το επαναστατικό στοιχείο του έργου».
Η ζωή και το έργο του
Ο Στρατής Τσίρκας εντάσσεται στο χρονικό πεδίο της μεσοπολεμικής και μεταπολεμικής λογοτεχνίας και έχει τιμηθεί με το Α’ Κρατικό βραβείο Λογοτεχνίας. Το 1973 ανακηρύχθηκε στη Γαλλία ο σημαντικότερος ξένος μυθιστοριογράφος που διέδωσε τον μοντερνισμό στη νεοελληνική πεζογραφία.
Το πραγματικό όνομα του είναι Γιάννης Χατζηανδρέας καθώς το Στρατής Τσίρκας είναι φιλολογικό ψευδώνυμο.
Γεννήθηκε στο Κάιρο το 1911. Η καταγωγή του είναι από την Ίμβρο αλλά η οικογένεια Χατζηαντρέα μετανάστευσε στην Αίγυπτο για να μην υπηρετήσει ο πατέρας του ως στρατιώτης σε τουρκική επικράτεια. Μετά τους σεισμούς του 1881 μεταφέρθηκε όλη η οικογένεια στη Χάιφα και με τον πόλεμο του 1897 κατέληξαν στην Αλεξάνδρεια. Ο Στρατής Τσίρκας φοίτησε στο εμπορικό τμήμα της Αμπετείου σχολής στην Αίγυπτο, εργάστηκε ως υπάλληλος στην εθνική τράπεζα της Αιγύπτου και αργότερα στην βαμβακοβιομηχανία. Το 1927 δημοσιεύει για πρώτη φορά στα περιοδικά «Οικογένεια» και «Μπουκέτο» μεταφράσεις κειμένων των Heinrich Heine, Alfred de Musset,, Friedrich Schiller καθώς και το πρώτο του πεζό με τίτλο «Φεγγάρι».
Το 1930 παρουσίασε το πρώτο ποίημά του στην Αλεξανδρινή Τέχνη. Το ίδιο έτος γνωρίστηκε με τον Κ.Π. Καβάφη, εντάχθηκε στην αριστερά και ανέπτυξε συνδικαλιστική δράση στην Άνω Αίγυπτο.
Το 1937 παντρεύεται την Αντιγόνη Κερασσώτη, κόρη εκλεκτού γιατρού της παροικίας. Όμως, ακόμη και αυτό το γαμήλιο ταξίδι θα είναι μια πολιτική εμπειρία. Το νεαρό ζευγάρι περνά από τη μεταξική Ελλάδα, την Ιταλία του Μουσολίνι, την αιματοβαμμένη από τον δικτάτορα Ντόλφους Βιέννη, την Τσεχοσλοβακία, τη Γαλλία του Λαϊκού Μετώπου. Την ομορφιά των τόπων επισκιάζει το φάσμα του πολέμου, ενώ μαίνεται ο ισπανικός Εμφύλιος, που θα στοιχειώσει τον συγγραφέα. Στο Παρίσι λαμβάνει μέρος αντιφασιστικό συνέδριο συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας Εναντίον του Φασισμού. Εκεί μαζί με τον Langston Hughes συντάσσει τον «Ορκο» στον δολοφονημένο Γκαρθία Λόρκα, που απαγγέλλεται από τον Αραγκόν και υπογράφεται από σαράντα ποιητές.
Στις 27 Ιανουαρίου του 1980, ο σπουδαίος συγγραφέας, ποιητής, κριτικός, αρθρογράφος και μεταφραστής Στρατής Τσίρκας έφυγε από τη ζωή.
Περιοδικό Έλλην
“Βρίσκομαι στην Αλεξάνδρεια το 1942 και μαζί με φίλους βγάζουμε το αντιφασιστικό περιοδικό «Ελλην».
Η κατάσταση των πολεμικών μετώπων είναι πολύ δύσκολη και αποφασίσαμε να προσπαθήσουμε με κάποιον τρόπο να φτάσουμε στον Ευφράτη, να περάσουμε στον Καύκασο και τη Σοβιετική Ένωση και να γλιτώσουμε από τα χέρια των χιτλερικών.
Φτάσαμε στην Παλαιστίνη χωρίς χαρτιά, χωρίς τίποτε. Η μόνη ταυτότητα που είχα ήταν μια κάρτα διαρκείας του τραμ με μια φωτογραφία μικρή απάνω. Μ’ αυτό το χαρτί πέρασα τα σύνορα. Εκεί, λοιπόν, στην Παλαιστίνη, δεν μπορούσαμε να εμφανιστούμε σε κανένα ξενοδοχείο επίσημο, από αυτά που ζητάνε διαβατήρια.
Κάναμε επαφή με αριστερούς εβραίους, οι οποίοι μας έστειλαν σε μια πανσιόν όπου η κυρία που την διηύθυνε ήταν τόσο αριστοκράτισσα, ώστε νόμιζε πως ήταν ντροπή να ζητάς ταυτότητα, ότι έπρεπε να πιστεύεις τον κάθε άνθρωπο».
Στις 25 Μαρτίου του 1942 εκδίδεται το περιοδικό Έλλην το σημαντικότερο αντιφασιστικό περιοδικό της Μέσης Ανατολής. Εκδότης είναι ο Α. Κασιγόνης, ενώ τη συντακτική ομάδα της πρώτης περιόδου απαρτίζουν οι Στρατής Ζερμπίνης, Λάμπης Ράππας, Στρατής Τσίρκας. Ο Τσίρκας χρησιμοποιεί επίσης το ψευδώνυμο Λούκης Αράπης.
Αρχισυντάκτης του «Έλληνα» ήταν ο Θεοδόσης Πιερίδης επικεφαλής της καθοδηγητικής ομάδας των κομμουνιστών. Η προετοιμασία, έκδοση και κυκλοφορία του «Έλληνα» αποτέλεσε σημαντικό βήμα συσπείρωσης γύρω από την κομμουνιστική ομάδα. Αποτέλεσε ταυτόχρονα σχολείο συνεργασίας, οργάνωσης και ομαδικής δουλειάς εκείνων, κυρίως νέων, που με ενθουσιασμό προσχωρούσαν τότε στην κομμουνιστική ιδεολογία. Παράλληλα με το περιοδικό, ιδρύθηκε και το εκδοτικό «Ορίζοντες», που κυκλοφόρησε μια σειρά διαλεχτά βιβλία. Έδρα του περιοδικού και του εκδοτικού ήταν η Αλεξάνδρεια.
Ο «Έλλην» κυκλοφορούσε σε 2.500 αντίτυπα, στην Αίγυπτο, στην Παλαιστίνη, στη Συρία και το Σουδάν, στην αρχή κάθε δεκαπενθήμερο και αργότερα μηνιαία. Όταν ο Θ. Πιερίδης απελάθηκε, η έκδοση του «Έλληνα» συνεχίστηκε με αρχισυντάκτη τον Κώστα Κουτρή. Λίγο αργότερα, τον ίδιο χρόνο, η έκδοση του «Έλληνα» σταμάτησε, όταν του αφαιρέθηκε η άδεια κυκλοφορίας (1948).
Εργογραφία
Ποίηση
Φελλάχοι (1937)
Το Λυρικό Ταξίδι (1938)
Προτελευταίος αποχαιρετισμός (1936)
Ισπανικό Ορατόριο (1936)
Διήγημα
Αλλόκοτοι άνθρωποι (1944)
Ο Απρίλης είναι πιο σκληρός (1947)
Ο ύπνος του θεριστή (1954)
Νουρεντίν Μπόμπα και άλλα διηγήματα (1957)
Στον κάβο κι άλλα διηγήματα (1966)
Μυθιστόρημα
Ακυβέρνητες πολιτείες (τριλογία Η λέσχη (1960)
Αριάγνη (1962)
Η νυχτερίδα (1965)
Η χαμένη άνοιξη (1976)
Μελέτες
Ο Καβάφης και η εποχή του (1958)
Ο πολιτικός Καβάφης (1971)
Μεταφράσεις
Ανν Φιλίπ, Όσο κρατάει ένας στεναγμός. Θεμέλιο, Αθήνα 1965
Αισώπιοι Μύθοι. Χρυσές Εκδόσεις, Αθήνα 1968
Antoin de Saint Exupery, Ο μικρός πρίγκηπας. Ηριδανός, Αθήνα 1968
Μαλκόλμ Λόρυ, Το μονοπάτι της βρύσης. Κέδρος, Αθήνα 1968
Πιερ Ζαν Ζουβ, Στα βαθιά χρόνια. Κέδρος, Αθήνα 1968
Ο θαυμαστός κόσμος των αδερφών Γκριμμ. Οι Φίλοι του Παιδιού, Αθήνα 1969
Τσεζάρε Παβέζε, Κοπέλες μόνες. Κέδρος, Αθήνα 1969
Σταντάλ, Οι Τσέντσι – 1599. Κέδρος, Αθήνα 1969
Εράσμου, Μωρίας Εγκώμιον. Ηριδανός, Αθήνα 1970
Peter Levi, Ο τόνος της φωνής του Σεφέρη. Ίκαρος, Αθήνα 1970
Εμμανουέλ Ρομπλές, Μια ιταλική άνοιξη. Κέδρος, Αθήνα 1972
Ανν Φιλίπ, Ένα καλοκαίρι κοντά στη θάλασσα. Κέδρος, Αθήνα 1978
Πηγές
Βιβλία και άρθρα
Προκοπάκη Χρύσα, Στα ίχνη του Στρατή Τσίρκα. Σχεδίασμα χρονολογίου, Κέδρος, Αθήνα 1985.
Περιοδικά
Διαβάζω, τχ. 171/1987.
Ίντερνετ
Wikipedia.gr
ekebi.gr
