Ο Πύργος του Eiffel στο Παρίσι της Γαλλίας ήταν –ήδη από τις πρώτες μέρες της ολοκλήρωσής του- και παραμένει ένα από τα διασημότερα κτίρια στον κόσμο. Κατασκευάστηκε το 1889 στα πλαίσια μίας παγκόσμιας έκθεσης που πραγματοποιήθηκε με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την γαλλική επανάσταση. Το πεδίο της έκθεσης ήταν το Champ-de-Mars, ένα μεγάλο πάρκο στο έβδομο διαμέρισμα του Παρισιού. Είναι σχεδόν γραμμικό και βρίσκεται ανάμεσα στην όχθη του Σηκουάνα και την Στρατιωτική Σχολή ( École Militaire ) με την οποία σχετίζεται άμεσα, αφού χρησιμοποιούνταν ως κήπος δραστηριοτήτων για τους μαθητές. Ο Πύργος του Eiffel κατασκευάστηκε στο βορειοδυτικό άκρο του Champ-de-Mars, στο σύνορό του δηλαδή με τον ποταμό, ως είσοδος της έκθεσης.
Η ομάδα που δημιούργησε τον Πύργο αποτελούνταν από τον Gustave Eiffel, ιδιοκτήτη μίας κατασκευαστικής εταιρείας, τους Maurice Koechlin και Emile Nouguier, μηχανικούς, και τον Stephen Sauvestre ο οποίος ήταν αρχιτέκτονας. Μία φήμη που έχει επιβιώσει στην ιστορία είναι πως την πρώτη ιδέα για τον Πύργο διατύπωσε ο συνεργάτης του Eiffel, Maurice Koechlin, και όχι ο ίδιος. Οι δύο τους είχαν συνεργαστεί για την κατασκευή του μεταλλικού σκελετού του Αγάλματος της Ελευθερίας.
Ο Eiffel επιθυμούσε και πραγματοποίησε την ενίσχυση του αρχικού, σχετικά απλοϊκού, σχεδίου του Koechlin με πιο περίτεχνα στοιχεία. Ο αρχιτέκτονας της ομάδας προσελήφθη ώστε να ασχοληθεί με την μορφή του Πύργου, με απώτερο σκοπό να μην δείχνει μια τεράστια «τρομακτική» μεταλλική μεγακατασκευή. Επιδιώχθηκε δηλαδή μια μνημειακότητα κοντά στα ανθρώπινα μέτρα –όσο ήταν αυτό δυνατό στην περίπτωση ενός πύργου ύψους 300 μέτρων και κάτοψης 125 x125 τετραγωνικών μέτρων. Από τα προτεινόμενα στοιχεία το σημαντικότερο είναι τα χαρακτηριστικά τόξα ανάμεσα στα 4 ανοίγματα των πυλώνων της κατασκευής, καθένας από τους οποίους είναι προσανατολισμένος σ’ ένα από τα 4 σημεία του ορίζοντα.
ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Ο Πύργος του Eiffel κατασκευάστηκε μέσα σε 2 χρόνια και 2 μήνες, διάρκεια ρεκόρ για τα δεδομένα της εποχής και το μέγεθός του. Για την κατασκευή του μελετήθηκαν και κατασκευάστηκαν περίπου 18.000 σιδερένια κομμάτια με ακρίβεια χιλιοστού. Σε πρώτη φάση, τα κομμάτια αυτά ενώνονταν -με μία πρόχειρη σύνδεση με μπουλόνια- σχηματίζοντας νέα πιο περίπλοκα στοιχεία. Τα τελευταία συναρμολογούνταν μεταξύ τους in situ, όπου και όλες οι πρόχειρες συνδέσεις αντικαθιστούνταν με μόνιμες θερμικές συνδέσεις -μια αρκετά καλή για την εποχή της τεχνική. Για την κάθε μία τέτοια σύνδεση απαιτούνταν 4 εργάτες. Ο Πύργος του Eiffel έχει περίπου 2,5 εκατομμύρια καρφιά, το 1/3 των οποίων τοποθετήθηκε επί τόπου. Τέλος, είχε γίνει μία εκτεταμένη μελέτη για την αντοχή στις ανεμοπιέσεις.
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ
Η Διεθνής Έκθεση του 1889, διήρκεσε από τον Μάιο ως τον Νοέμβριο, και εκτεινόταν πέρα από το Champ-de-Mars, στους κήπους του Trocadéro (jardins du Trocadéro) στην απέναντι όχθη αλλά και παράλληλα στο ποταμό ως τους κήπους του Μεγάρου των Απομάχων (Invalides esplanade). Η Έκθεση αντικατόπτριζε δύο πτυχές της Γαλλίας, που για κάποιους δεν μοιάζουν να συμπορεύονται. Από την μία η εκατονταετής πλέον μεταεπαναστατική κοινωνία και από την άλλη ότι έχει να κάνει με το στρατιωτικό πρόσωπο της χώρας, που, ανεξαρτήτως πολιτικών συνθηκών παραμένει αποικιοκρατική. Σε γενικές γραμμές πρόκειται για μία ωδή στα επιτεύγματα της Γαλλίας-συμπεριλαμβανομένης και της τεχνολογικής προόδου. Στην έκθεση είχαν ενεργό συμμετοχή και οι Ηνωμένες Πολιτείες, χώρες της Ευρώπης, της Αφρικής και γαλλικές αποικίες. Η προσοχή στράφηκε σε τομείς όπως η εκπαίδευση, αλλά και σε ιδιαίτερες κοινωνικές ομάδες όπως η εργατική τάξη! Ταυτόχρονα, μεγάλη απήχηση είχε η πολεμική έκθεση στους κήπους του Μεγάρου των Απομάχων. Το Παρίσι λοιπόν θα δημιουργήσει ένα δεύτερο νησί μέσα του, στο οποίο εξυμνούνται η ελευθερία, η ισότητα και η αλληλεγγύη, το δικαίωμα στην καθολική διάδοση της γνώσης και η πάλη για καθολικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά ταυτόχρονα και ο στρατιωτικός πλούτος που κρατά γερά τα δεσμά με τις αποικίες, και προσπαθεί να αποκαταστήσει την αίγλη της Γαλλίας μετά από έναν πρόσφατα χαμένο πόλεμο.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΥΓΚΥΡΙΕΣ
Μέσα στην εκατονταετία που ακολούθησε την Επανάσταση, η Γαλλία βίωσε έντονες πολιτικές συνθήκες. Τρείς Δημοκρατίες και δύο Μοναρχίες εναλλάχτηκαν στην εξουσία του κράτους, ενώ δεν έλειψαν μεγάλες συγκρούσεις, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό. Την περίοδο διεξαγωγής την Διεθνούς Έκθεσης, η Γαλλία κυβερνούνταν από την Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία, η οποία προέκυψε κατόπιν ισχυρών λαϊκών πιέσεων μετά την ήττα στον Γαλλοπρωσικό πόλεμο τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1870. Παρόλο που υπήρχαν προσπάθειες εκ νέου εφαρμογής της γνωστής «γαλλικής συνταγής» ,την μετατροπή δηλαδή των δημοκρατιών σε μοναρχίες, κάτι τέτοιο δεν έγινε εφικτό λόγω της ενεργούς ανάμειξης του λαού στα πολιτικά. Δικαιολογείται έτσι και η διπλή φύση του χαρακτήρα της Έκθεσης. Όσον αφορά τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες,η Γαλλία έχει ανέβει στο «τρένο της εκβιομηχάνισης» πριν ακόμα και από την Επανάσταση του 1789. Τα προϊόντα της ανάπτυξης αυτής είναι συνεχώς αυξανόμενα: μεγάλη αστική πληθυσμιακή αύξηση με ταυτόχρονη ανάδειξη νέων κοινωνικών ομάδων,σιδηρόδρομος στο Παρίσι, καθώς και σημεία καμπής στην οικονομία όπως το χρηματιστήριο και το τραπεζικό σύστημα.
ΜΙΚΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ
Σημείο τομής στην διαμόρφωση του Παρισιού το οποίο «υποδέχτηκε» τον Πύργο του Eiffel, ήταν οι παρεμβάσεις του Rabuteau, νομάρχη υπό τον Βασιλιά Λουδοβίκο-Φίλιππο της πρώτης Μοναρχίας και τον βαρόνο Haussmann, νομάρχη Παρισιού της δεύτερης Μοναρχίας υπό τον Ναπολέοντα Γ’. Ο πρώτος, περίπου κατά την τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα, πραγματοποίησε διανοίξεις νέων λεωφόρων, δενδροφυτευσεις, πεζοδρόμια και έργα υποδομής όπως γέφυρες και σιδηροδρομικούς σταθμούς. Παρεμβάσεις έγιναν και σε σημαντικές παριζιάνικες πλατείες όπως η Place de la Concorde και η Place de l’Etoile, οι οποίες τους έδωσαν την μορφή που έχουν ως και σήμερα.
Ο Haussmann, είκοσι χρόνια μετά, έρχεται να αλλάξει το τοπίο του Παρισιού πολύ πιο ριζικά. Ο Βαρωνος, ήταν συμμέτοχος σε μία εξουσία που κατόπιν μίας λαϊκής επανάστασης το 1848, εκλέχθηκε δημοκρατικά, ενώ μερικά χρόνια αργότερα μετατράπηκε σε Μοναρχία. Οι ενέργειές του λοιπόν, δεν μπορούν παρά να αποτελέσουν μέρος μιας συνολικότερης προσπάθειας μόνιμης εγκαθίδρυσης ενός απολυταρχικού καθεστώτος, και εξάλειψης κάθε μέσου που διευκόλυνε την ανατροπή του. Για παράδειγμα ο «καθαρισμός» του χώρου γύρω από μεγάλα δημόσια κτήρια και μνημεία, αλλά και η υποβλητική αρχιτεκτονική που διέπνεε τα νέα κτίρια (κυρίως ολόκληρες όψεις νέων λεωφόρων) υποδείκνυε κινήσεις επιβολής με μέσο την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία. Ταυτόχρονα, είχαμε δημιουργία πολλών νέων αρτηριών, με αρκετά μεγάλο πλάτος, για χάρη των οποίων έγιναν κατεδαφίσεις χιλιάδων σπιτιών ενώ ο παλιός αστικός ιστός δεν ελήφθη υπ’ όψην ούτε στο ελάχιστο. Έτσι, οι κατασταλτικές αλλά και οι προληπτικές δυνάμεις εξουσίας της Μοναρχίας μπορούσαν να ελέγχουν καλύτερα την πόλη. Μέσω των μεγάλων αυτών δρόμων ο αστικός ιστός επιμεριζόταν σε υποπεριοχές που ήταν πολύ ευκολότερο να τεθούν σε κλοιό σε «περίπτωση ανάγκης». Δεν μπορεί να μην τονιστεί, βέβαια, και η τεράστια συμβολή των πεπραγμένων του Νομάρχη του Παρισιού στην βελτίωση των συνθηκών υγιεινής, με εκτεταμένης κλίμακας έργα ύδρευσης και αποχέτευσης.
Τα παραπάνω, και σε συνδυασμό με άλλα εξωραϊστικά μέτρα, που είχαν κυρίως να κάνουν με μία νέα αντίληψη περί της σύγχρονης πόλης, αποτέλεσαν θεραπεία-πρότυπο για έναν αστικό ιστό αμήχανο μπροστά στην εισβολή της βιομηχανίας και τις απρόσμενες συνέπειές της. Πρίν τις παρεμβάσεις των Rabuteau και Haussmann, στο Παρίσι επικρατούσε πόλωση: γειτονιές με ανυπόφερτη συσσώρευση πληθυσμού –κυρίως νέοι εργάτες- και επικίνδυνες συνθήκες υγιεινής που συχνά έδιναν χώρο σε εξάπλωση επιδημιών από την μία, ενώ από την άλλη μεγάλα περιμετρικά κατάφυτα βουλεβάρια, μεγάλες πλατείες και αγορές. Ανάμεσά στα τελευταία δεν έπαυαν να βρίσκονται προνομιούχες περιοχές κατοικίας. Παρ ’όλ ’αυτά, δεν μπορούμε να πούμε πως επιτεύχθηκε άμβλυνση των ανισοτήτων. Αντίθετα, τα κατώτερα στρώματα εκδιώχθηκαν από το κέντρο της πόλης και μοιάζει σαν όλη η προσπάθεια να είχε ως αντικείμενο το όφελος των μεσαίων και υψηλών τάξεων, καθώς και την παγίωση του Παρισιού ως μία σύγχρονη πόλη υπό την σκέπη της Εξουσίας του Ναπολέοντα Γ’.
ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ
Σε μία πόλη που υπόκειται σε νέο σχεδιασμό, και οργανώνεται σύμφωνα με ορισμένες αξίες, ο Πύργος του Eiffel έρχεται να ταράξει τα νερά. Όπως προαναφέρθηκε, μερικά χρόνια πριν την κατασκευή του, το Παρίσι υπέστη αλλαγές που του προσέδωσαν μία όψη μεγαλόπρεπη, μία αίσθηση άνεσης χώρου και μία κλασσικίζουσα αισθητική. Μέσα στο τοπίο αυτό, τοποθετείται μία τέτοιας κλίμακας κατασκευή, εξ’ολοκλήρου μεταλλική, υλικό που σε καμία περίπτωση δεν συνηθιζόταν να πρωταγωνιστεί. Στην λίστα των τοποσήμων του Παρισιού, παλάτια, μουσεία, ναοί, πύλες και άλλα έρχεται να προστεθεί ένας ικριωματικός πύργος 300 μέτρων ύψος. Οι αντιδράσεις ήταν θυελλώδεις αφού η κοινή γνώμη αντιλαμβανόταν το νέο αυτό δόμημα ώς μια τερατώδη κατασκευή, που παρέπεμπε σε φουγάρο εργοστασίου, αποτελώντας ιεροσυλία για την γαλλική τέχνη και ιστορία. Τριακόσιοι επιφανείς Παριζιάνοι καλλιτέχνες και διανοούμενοι υπέγραψαν ένα διαμαρτυρικό μανιφέστο το οποίο και δημοσίευσαν όταν άρχιζε να κατασκευάζεται ο Πύργος.
ΧΡΗΣΕΙΣ
Ο Πύργος του Eiffel, λόγω του μεγάλου του ύψους, χρησίμευσε ιδιαίτερα σε θέματα τεχνολογίας και επιστήμης. Γρήγορα αναγνωρίστηκε η αξία του ως σταθμός ραδιοκυμάτων. Ανά τα χρόνια πολλοί φυσικοί – ερευνητές χρησιμοποίησαν τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η κατασκευή αυτή για την διεξαγωγή πειραμάτων.
Το 1889, ένα μετεωρολογικό εργαστήριο εκμεταλλεύεται το πρωτοφανές προσιτό ύψος του Πύργου, για να τοποθετήσει στην κορυφή του ορισμένα όργανα μέτρησης κλιματικών μεγεθών.
Κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Γάλλοι κατάφεραν μέσα από τον ραδιοσταθμό του Πύργου να υποκλέψουν πληροφορίες των αντιπάλων εισβάλλοντας στο ασύρματο σύστημα επικοινωνίας.
Το 1911, ο Γερμανός Φυσικός Theodor Wulf χρησιμοποίησε ένα ειδικό όργανο μέτρησης ακτινοβολίας, παίρνοντας τιμές από την κορυφή και την βάση του Πύργου, ερευνώντας τις λεγόμενες κοσμικές ακτίνες.
Σήμερα, στην κορυφή του έχουν εγκατασταθεί περισσότερες από 100 ραδιοτηλεοπτικοί αντέννες.
ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗ
Αρχικά ο Πύργος του Eiffel κτίστηκε ως μια προσωρινή κατασκευή εν όψει της Διεθνούς Έκθεσης, και έπειτα θα αποσυναρμολογούνταν μέχρι το 1909 ώστε το υλικό του να επαναχρησιμοποιηθεί. Ο Eiffel όμως, στον οποίο άνηκε ο Πύργος για τα πρώτα 20 χρόνια μέχρι να περάσει στα χέρια της γαλλικής κυβέρνησης, προσπάθησε να αποδείξει την αξία της κατασκευής του ώστε να αρθεί η απόφαση της επικείμενης κατεδάφισης. Το 1898 τοποθέτησε την πρώτη αντέννα στην κορυφή του Πύργου, ξεκινώντας με αυτήν κύκλο πειραμάτων ανταλλαγής ασύρματων μηνυμάτων, κάτι που έπεισε τελικά τους αρμόδιους. Για δεύτερη και τελευταία φορά ο Πύργος του Eiffel έφτασε πολύ κοντά στην κατεδάφιση όταν στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου κατόπιν εντολής του Χίτλερ, η οποία βέβαια δεν εκτελέστηκε ποτέ.
ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Παρ’όλο που στην εποχή του ο Πύργος του Eiffel φάνταζε για πολλούς ώς ένα «μεταλλικό τέρας», δεν μπορεί να αμφισβητηθεί η επιρροή που άσκησε άμεσα ή έμμεσα στην αρχιτεκτονική παραγωγη. Ξέκινώντας αρχικά από τον ίδιο τον τόπο του, χωρίς αμφιβολία άλλαξε την όλη κλίμακα της πόλης. Χάρισε ουσιαστικά την περίφημη 5η όψη του Παρισιού, μία οπτική γωνία που δεν υπήρχε ποτέ πριν. Έτσι όλα τα μεγάλα πάρκα, το ποτάμι και τα κτίρια απέκτησαν έναν νέο τρόπο αντίληψης.
Ήδη από την εποχή του, αλλά κυρίως στις αρχές του 20ου αιώνα, άρχισε να διαδίδεται η χρήση του μετάλλου ως δομικό υλικό. Αρχικά ο μεταλλικός σκελετός μπορεί να επικαλύπτονταν με άλλα υλικά, αλλά μέσα στην ροή του χρόνου, το μέταλλο πρωταγωνίστησε και εμφανές. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να ισχυριστούμε πως ο Πύργος του Eiffel επηρέασε μονοσήμαντα την αρχιτεκτονική, αλλά αδιαμφισβήτητα κατέστησε αποδεκτή την γοητεία μιας μεταλλικής κατασκευής, και την δυνατότητά της να αποτελεί μνημείο και όχι μόνο ένα τεχνικό έργο, όπως συνηθιζόταν.
Ένα τέτοιου βεληνεκούς δόμημα δεν μπορεί παρά να έχει αποτελέσει αντικείμενο αντιγραφής, σε παγκόσμιο επίπεδο. Τέτοια παραδείγματα είναι:
– Watkin’s Tower, στο Wembley του Λονδίνου (ξεκίνησε να κτίζεται το 1891, μερικά χρόνια μετά τον πύργο του Eiffel), πύργος παρατήρησης με προσδοκώμενο ύψος τα 358 μ ( 58 μέτρα ψηλότερος από τον πύργο του Eiffel) αφου τελικά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
-AWA Tower στο Sydney (κτίστηκε το 1939 με ύψος τα 112 μέτρα), πύργος τηλεπικοινωνιών κτισμένος πάνω σε ένα 15όροφο κτίριο γραφείων,
-Tokyo Tower στο Τόκιο (κατασκευάστηκε το 1958 με ύψος 333 μέτρα), πύργος τηλεπικοινωνιών και παρατήρησης,
-Long Ta στο Harbin της Κίνας (κτίστηκε το 2000 με ύψος 335 μέτρα), πύργος τηλεπικοινωνιών και παρατήρησης, ο δεύτερος ψηλότερος ικριωματικός πύργος στον κόσμο (336 μέτρα ύψος).
ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΥΡΓΟ ΤΟΥ EIFFEL
-Το 1889, στα εγκαίνιά του Πύργου, ο Eiffel ανέβηκε τα 1710 σκαλιά, ως το 3ο και ψηλότερο επίπεδο για να κρεμάσει την γαλλική σημαία.
-Το 1889, το περιοδικό FIGARO εγκαθιστά ένα τυπογραφείο στο 2ο επίπεδο του πύργου, και τυπώνει περιορισμένο αριθμό αντιτύπων απο εκεί.
-Στα εγκαίνιά του ο Πύργος είχε ένα καφεκόκκινο χρώμα, ενώ μία δεκαετία αργότερα βάφτηκε κίτρινος. Πέρασε από πολλές αποχρώσεις του καφέ ώσπου να παγιωθεί το σημερινό του χρώμα, το 1968. Κάθε 7ετία, χρειάζονται 60 τόνοι μπογιάς για ένα ολικό βάψιμο, στο οποίο το χρώμα γίνεται όλο και πιό ανοιχτό καθ’ ύψος του πύργου.
-Έως και το 1930, ήταν διεθνώς το ψηλότερο κτίριο, οπότε και κτίζεται το Chrysler Building στην Νέα Υόρκη. O Eiffel, 27 χρόνια αργότερα τοποθετεί στην κορυφή του Πύργου του μια αντέννα με την οποία το ξεπερνά και πάλι. Βέβαια, το 1931 κτίζεται το Empire State Building, έτσι ο Πύργος του Eiffel παραγκωνίζεται ανεπιστρεπτί.
-Το 1925 και για κάποιο διάστημα, ο Πύργος έφερε μία πάνω του μία τεράστια διαφήμιση. Μερικά εκατομμύρια λαμπιόνια σχημάτιζαν κατακόρυφα το όνομα της γαλλικής αυτοκινητοβιομηχανίας Citroën.
ΠΗΓΕΣ
Βιβλίο “Τα 7 βιβλία της Πολεοδομίας” , Δ. Καρύδης
http://next.paris.fr
http://www.discoverfrance.net
http://www.parisenimages.fr
http://www.history.com/topics/eiffel-tower
http://www.toureiffel.paris
http://www.loc.gov
http://www.bie-paris.org
