Ο Matthew Barney και το Cremaster cycle. Κινηματογραφικές διαστάσεις

Ο Matthew Barney και το Cremaster cycle. Κινηματογραφικές διαστάσεις
Οι πέντε ταινίες που συνθέτουν το Cremaster cycle (Cremaster 1-5), του καλλιτέχνη Matthew Barney, είναι ένας αυτοτελής κόσμος με πλούσιες αναφορές στην κινηματογραφική παράδοση. Το πρώτο μέρος του τίτλου που τις ενοποιεί και παράλληλα τις διαχωρίζει (με τη σχετική αριθμητική προσθήκη) αναφέρεται στον κρεμαστήρα μυ, που ευθύνεται για την ανύψωση των όρχεων, σε συνθήκες για παράδειγμα σεξουαλικής διέγερσης ή κρύου, με σκοπό την απορρόφηση θερμότητας. Το δεύτερο σκέλος θα μπορούσε να υπονοεί αυτό που ο Barney ονομάζει τον «ζωτικό κύκλο μιας ιδέας» [Smee]. Συνοπτικά, το Cremaster cycle είναι η σύνθετη εξιστόρηση των σταδίων της σεξουαλικής διαφοροποίησης κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη· η μετάβαση από την κατάσταση της ισορροπίας, στη σύγχυση που επιφέρει ο καθορισμός του φύλου. Παρουσιάζω, λοιπόν, κατά αύξουσα αριθμητική σειρά, το κινηματογραφικό γλυπτό που αποθαρρύνει τις λογικές συνδέσεις και αντιστέκεται στην (αφηγηματική) γραμμικότητα ‒ακόμα και κατά την παραγωγή του (σειρά υλοποίησης: 4, 1, 5, 2, 3)‒, επιχειρώντας τον εντοπισμό μιας σχετικής συνέχειας εντός της πλεγματικής του δομής.

Το μιούζικαλ και Goodyear

Το Cremaster 1 (1996), διάρκειας 40 λεπτών, λαμβάνει χώρα στο Bronco Stadium, του Boise (πόλη καταγωγής του Barney) και η υποτυπώδης πλοκή του περιλαμβάνει ένα πλήθος χορευτριών και δύο αερόστατα της Goodyear. Στο αποστειρωμένο εσωτερικό του καθενός εμφανίζονται τέσσερις αεροσυνοδοί και ένα λευκό τραπέζι, πάνω στο οποίο υπάρχει ένα κεντρικό γλυπτό που περιβάλλεται από σταφύλια. Κάτω από εκεί είναι κρυμμένη η Goodyear, η λευκή κούκλα με τον ψυχρό και απρόσιτο ερωτισμό, η οποία καταφέρνει, κάνοντας μια (αιδοιική) σχισμή στο τραπεζομάντηλο, να αποκτήσει πρόσβαση στα σταφύλια. Καθώς παίζει με τις ρώγες τους (εικόνα 1, πάνω), ορίζει την κίνηση των χορευτριών που βρίσκονται στο γήπεδο (εικόνα 1, κάτω). Οι σύνθετοι σχηματισμοί των τελευταίων ανακαλούν τις εντυπωσιακές γεωμετρικές συνθέσεις του διάσημου χορογράφου και σκηνοθέτη μιούζικαλ, Busby Berkeley, με τρόπο που υποσκάπτει την ευδιάθετη λογική του κινηματογραφικού είδους: οι χορεύτριες του Barney ενεργοποιούνται από το πλησίασμα της κάμερας και η κίνησή τους είναι τυπική όπως και τα μηχανικά, σχεδόν, καταναγκαστικά τους χαμογελά. Μαζί τους εμφανίζεται στο γήπεδο, στην τελική σκηνή, η Goodyear, κρατώντας στα χέρια της τα δύο αερόστατα. Με μοναδικό στοιχείο διαφοροποίησης το χρώμα των σταφυλιών (λευκά και μαύρα, αντίστοιχα), τα δύο αερόστατα μοιάζουν να αποτελούν δύο εξίσου πιθανές (ακόμα) φυλετικές κατευθύνσεις· δύο μήτρες που φιλοξενούν το έμβρυο τις πρώτες εβδομάδες της ανάπτυξής του. Στο Cremaster 1 είμαστε σε ισορροπία.

Ένα γουέστερν (;)

Το Cremaster 2 (1999), διάρκειας 79 λεπτών, έχει πρωταγωνιστές τον εγκληματία Gary Gilmore (τον ρόλο αναλαμβάνει ο ίδιος ο Barney) και τον θαυματοποιό Harry Houdini (πρόγονος του Gilmore). Στην πρώτη σεκάνς, ο πατέρας και η μητέρα του Gilmore συμμετέχουν, παρουσία μιας μυστηριώδους γυναικείας μορφής, σε μια συμβολική τελετή που επισφραγίζει την ένωσή τους με κερί (εικόνα 2, πάνω). Παράλληλα, εμφανίζεται η σεξουαλική συνεύρεση ενός (απρόσωπου) ζευγαριού, μέσα σε ένα περιβάλλον που συντίθεται από κερήθρες και μέλισσες (εικόνα 2, κάτω). Οι τελευταίες, όπως και το κερί, αποτελούν μοτίβα της ταινίας που συνεχώς θέτουν το ζήτημα της (ανα)παραγωγής και ενισχύουν (ιδιαίτερα ο ήχος των σμηνών) το ανησυχητικό αίσθημά της. Σε αυτό το πλαίσιο, και πριν την πρώτη εμφάνιση του Gilmore σε ένα βενζινάδικο, η μοιραία του κατάληξη (του επιβλήθηκε η θανατική ποινή) προοικονομείται από τη δυσοίωνη μουσική συνεργασία των μελισσών με τον ντράμερ των Slayer και τον τραγουδιστή των Morbid Angel (ακούγεται μόνο η φωνή του άντρα, εφόσον αυτός φαίνεται καλυμμένος από μέλισσες). Όταν ο Gilmore εμφανίζεται εγκλωβισμένος μέσα σε ένα αμάξι, θυμίζει την εμβρυακή κατάσταση της Goodyear στο Cremaster 1. Η ομοιότητα ενισχύεται από την αποκάλυψη ενός δεύτερου, και πάλι όμοιου, αυτοκινήτου (διαφέρει μόνο ως προς το χρώμα), που λειτουργεί ως η συμβολική παρουσία της αγαπημένης του Gilmore, Nicole Baker. Ο πρωταγωνιστής, όπως είναι προδιαγεγραμμένο, δολοφονεί τον υπάλληλο του βενζινάδικου και οδηγείται σε δίκη, όπου καταδικάζεται σε θάνατο. Η σκηνή της εκτέλεσής του διαδραματίζεται σε ένα άχρονα λευκό περιβάλλον, όπου παρελαύνουν καουμπόηδες· οι γεωμετρικοί τους σχηματισμοί ανακαλούν ξανά το Cremaster 1. Φορώντας τη στολή του φυλακισμένου, εμπλουτισμένη με στοιχεία της ένδυσης ενός καουμπόη, ο Gilmore ανεβαίνει πάνω σε έναν ταύρο και οδηγείται σε έναν επιδιωκόμενο θάνατο. Η ταινία ολοκληρώνεται με τη (μοιραία) γνωριμία του Houdini με τη Baby Fay La Foe, τη γιαγιά του Gilmore. Στο Cremaster 2, η περίοδος της σεξουαλικής διαμόρφωσης έχει μόλις ξεκινήσει και η επιθυμία αναζητά την ισορροπία του Cremaster 1.

Οι γκάνγκστερ και η Chrysler

To μεγαλύτερο σε διάρκεια (189 λεπτά) Cremaster 3 (2002) έχει ως βασικό του θέμα την κατασκευή του κτιρίου Chrysler. Οι δύο πρωταγωνιστές, ο Αρχιτέκτονας και ο Μαθητευόμενος («Entered Apprentice»: πρώτο επίπεδο της μασονικής μύησης [στον ρόλο, o Barney: εικόνα 3, πάνω]) αναπτύσσουν μια ανταγωνιστική σχέση, αναβιώνοντας τον τεκτονικό μύθο του Hiram Abiff, του αρχιτέκτονα του ναού του Σολομώντος, που δολοφονήθηκε από τρεις άντρες που προσπάθησαν να του αποσπάσουν τη λέξη των Διδασκάλων. Η ταινία ξεκινά με την εξιστόρηση ενός κέλτικου μύθου, στον οποίο και επιστρέφει στο τέλος: ένα (ιρλανδικό) ξωτικό αμφισβητεί τη δύναμη ενός (σκωτσέζου) γίγαντα, καλώντας τον σε μάχη. Ενώ κατασκευάζει, με μεγάλους λίθους, ένα θαλάσσιο μονοπάτι, για να προσεγγίσει τον αντίπαλό του, ακούει τον επιβλητικό ήχο των βημάτων του και συνειδητοποιεί το λάθος του. Με τη βοήθεια της συζύγου του ετοιμάζει ένα σχέδιο και η αφήγηση διακόπτεται τη στιγμή της άφιξης του γίγαντα. Στη συνέχεια της ταινίας εμφανίζεται το αποσυντιθέμενο σώμα μιας νεκρής γυναίκας που προσπαθεί να βγει από τον τάφο της και η οποία (σύμφωνα με την επίσημη σύνοψη) είναι ο αθάνατος πρωταγωνιστής του Cremaster 2, Gary Gilmore. Το σώμα της μεταφέρεται από πέντε νεαρούς στο κτίριο Chrysler και τοποθετείται σε ένα αυτοκίνητο της ίδιας εταιρείας (εικόνα 3, κάτω).

Παράλληλα, ο Μαθητευόμενος προσπαθεί να σαμποτάρει τις εργασίες του κτιρίου, ρίχνοντας τσιμέντο στη δεξαμενή καυσίμων πέντε αυτοκινήτων, που θα λειτουργήσουν, στην επερχόμενη μάχη, ως πολιορκητικός κριός. Ο ίδιος εισέρχεται σε έναν από τους ανελκυστήρες και ρίχνει τσιμέντο στην καμπίνα του, για να δημιουργήσει το τέλειο καλούπι, για μια συμμετρική λίθο (τεκτονικό σύμβολο της ηθικής εντιμότητας). Με αυτή του την πράξη σαμποτάρει την κατασκευή του κτιρίου, καταπατώντας παράλληλα την τριμερή (τεκτονική) τελετουργία της ανύψωσης. Για την απάτη του, ο Μαθητευόμενος τιμωρείται από μία ομάδα αντρών, που του σπάνε τα δόντια, αλλά και από τον Αρχιτέκτονα που, σε ένα εφιαλτικό οδοντιατρείο (πρώτο στάδιο μύησης· εικόνα 4, πάνω), βάζει στο στόμα του (ως οδοντοστοιχία) ότι απέμεινε από το ένα από τα αρχικά αυτοκίνητα, μετά τη σύγκρουσή τους. Τελικά, ο Μαθητευόμενος καταφέρνει να αποδράσει και να κατευθυνθεί προς την κορυφή του κτιρίου (εικόνα 4, κάτω), όπου δολοφονεί τον Αρχιτέκτονα και, στη συνέχεια, δολοφονείται από το ίδιο το κτίριο· αμφότεροι, οι άντρες τιμωρούνται για την αλαζονεία τους, ενώ το κτίριο παραμένει ανολοκλήρωτο. Η ταινία τελειώνει με την επιστροφή στον κέλτικο μύθο: το ξωτικό μεταμφιέζεται σε μωρό και, αποσπώντας την προσοχή του γίγαντα, καταφέρνει να κόψει το ορειχάλκινο δάχτυλό του, που είναι η πηγή της δύναμής του. Κατά την αποχώρηση του γίγαντα, το ξωτικό του πετάει μια πέτρα που πέφτει στο νερό και σχηματίζει το έμβλημα του Cremaster 4.

Κάνω μια τελευταία αναφορά στην εμβόλιμη ενότητα της ταινίας («The order»), που κινηματογραφείται στο εσωτερικό του Guggenheim Museum: ο Μαθητευόμενος (Matthew Barney· εικόνα 5, πάνω) προσπαθεί να αναρριχηθεί στα πέντε επίπεδα του μουσείου (εικόνα 5, κάτω), καθένα από τα οποία εκπροσωπεί και μία ταινία του Cremaster cycle. Στο πρώτο επίπεδο εμφανίζονται χορεύτριες, όπως και στο Cremaster 1, στο δεύτερο, λαμβάνουν χώρα οι συναυλίες δύο μουσικών συγκροτημάτων (βλ. σχετικό επεισόδιο στο Cremaster 2), στο τρίτο επίπεδο εμφανίζεται και πάλι η αθλήτρια Aimee Mullins (στο Cremaster 3 βρίσκεται σε ένα δωμάτιο και κόβει πατάτες [παραπάνω, δεν αναφέρομαι στη σκηνή]), στο τέταρτο επίπεδο υπάρχει μια γιγαντιαία γκάιντα/γλυπτό, ενώ στο πέμπτο ο καλλιτέχνης Richard Serra ρίχνει λιωμένη βαζελίνη σε έναν τοίχο. Ο Μαθητευόμενος πρέπει να ξεπεράσει τα διαφορετικά εμπόδια για να ανέβει τα επίπεδα του σπειροειδούς αρχιτεκτονήματος, πραγματοποιώντας έτσι μια διαδρομή ανάλογη τόσο των μασονικών τελετών μύησης, όσο και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Ο αγώνας

Το Cremaster 4 (1995), διάρκειας 42 λεπτών, διαδραματίζεται στη νήσο Μαν, όπου λαμβάνουν χώρα οι αγώνες μοτοσυκλέτας, International Isle of Man TT. Η αφήγηση δομείται ξανά σε παράλληλα επίπεδα δράσης: στο πρώτο, μια κίτρινη και μια μπλε μοτοσυκλέτα ετοιμάζονται να αγωνιστούν και, στο δεύτερο, ένας σάτυρος, ο Υποψήφιος (Barney· εικόνα 6, πάνω), μέσα σε ένα λευκό δωμάτιο, εξετάζει τα κομμένα κέρατα του. Ενώ ο Υποψήφιος χορεύει κλακέτες, ο αγώνας ξεκινά και οι δύο μοτοσυκλέτες κατευθύνονται αντιθετικά, η μία προς την άλλη (μια συμβολική αναπαράσταση της ανοδικής ή καθοδικής πορείας των γονάδων –σχηματισμός ωαρίων και όρχεων, αντίστοιχα‒ που θα καθορίσει το φύλο του Υποψηφίου). Οι τρεις ανδροπρεπείς νεράιδες που παρευρίσκονται σε όλα τα επίπεδα, αναλαμβάνουν τόσο την προετοιμασία των χορευτικών παπουτσιών του Υποψηφίου, όσο και ρόλο μηχανικών, για τις δύο μοτοσυκλέτες (εμφανίζονται με μπλε και κίτρινες στολές, αντίστοιχα· εικόνα 6, κάτω). Κατά τη διάρκεια του χορού, ο Υποψήφιος τρυπάει το έδαφος και πέφτει μέσα στο θαλασσινό νερό· από εκεί, μέσα από μια σήραγγα, κατευθύνεται στο σημείο συνάντησης των δύο μοτοσυκλετών. Η ταινία ολοκληρώνεται με ένα πλάνο, που στο πρώτο επίπεδο έχει δύο ανοιχτά πόδια (προφανώς του Υποψηφίου) με ημι-διαμορφωμένα γεννητικά όργανα, από τα οποία κρέμονται καλώδια, που τραβούν οι μοτοσικλετιστές, στο δεύτερο επίπεδο. Απομένει, για το Cremaster 5, η ολοκλήρωση της μορφοποίησης των οργάνων.

Λυρικότητα

Στο Cremaster 5 (1997), διάρκειας 55 λεπτών, βρισκόμαστε στη Βουδαπέστη. Πρωταγωνιστές είναι η Βασίλισσα (Ursula Andress· εικόνα 7, πάνω), ο Μάγος και ο Γίγαντας (αμφότεροι, ο Matthew Barney). Στην εισαγωγική σκηνή η Βασίλισσα, με τους δύο ακολούθους της, ετοιμάζεται να παρακολουθήσει την παράσταση στο Hungarian State Opera House· κάθεται στον θρόνο της και οι ακόλουθοί της δένουν, με γαλάζιες κορδέλες, επτά περιστέρια γύρω της. Όταν η ίδια σηκώνεται, τα περιστέρια βυθίζονται  μέσα στις τρύπες που βρίσκονται γύρω από το θρόνο της, και μεταφέρονται σε έναν δεύτερο χώρο, στα λουτρά. Η κουρτίνα στην όπερα ανοίγει και η Βασίλισσα ξεκινά να τραγουδά· παράλληλα ανακαλεί εικόνες του Μάγου, που ιππεύει ένα μαύρο άλογο και ετοιμάζεται να πηδήξει από τη γέφυρα Lanchid, επιθυμώντας την υπέρβαση της θνητότητάς του. Στα λουτρά, κάποια ξωτικόμορφα πλάσματα, δένουν τις κορδέλες των περιστεριών στα γεννητικά όργανα του Γίγαντα (εικόνα 7, κάτω), και όταν αυτά πετούν ολοκληρώνουν την κάθοδο των όρχεων. Την ίδια στιγμή, ο Μάγος πηδά από τη γέφυρα και η Βασίλισσα ετοιμάζεται, με την άρια της, να τον ακολουθήσει στον θάνατο· χάνει τις αισθήσεις της και ένα υγρό κυλάει από το στόμα της, που πέφτει στο νερό χωρισμένο σε δύο σταγόνες. Δύο άρτιοι υγροί κύκλοι παράγονται στην επιφάνεια, επιτρέποντας την ανοιχτή πρόσληψη του τέλους. Ο θεατής μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στην «αιώνια ανανέωση ή την ηχώ ενός συστήματος που έχει παρέλθει» [«The cremaster cycle»].

Διαδικτυογραφία
«The cremaster cycle by Matthew Barney», http://www.cremaster.net/.
Smee Sebastian, «The wizard of odd», http://www.telegraph.co.uk/culture/art/3584387/The-wizard-of-odd.html.
Bozzola R. Lucia, «Matthew Barney: Full biography», http://movies.nytimes.com/person/237238/Matthew-Barney/biography.

Matthew Barney (συνέντευξη)