Ο Fyodor Dostoyevsky, ο παγκοσμίου εύρους γνωστός Ρώσος λογοτέχνης, γεννηθείς το 1821 και αποθανών το 1881, έχει καταφέρει μέσα από τα έργα του (μυθιστορήματα, διηγήματα ή ακόμα και δοκίμια), να αναλύσει βαθιά φιλοσοφικά, υπαρξιακά, θρησκευτικά και πολιτικά ζητήματα, κοιτάζοντας πάντα με εμβρίθεια και στοργή την ανθρώπινη ψυχή. Μέσα από τη δουλειά του, έχει συχνά αναγνωριστεί ως ένας από τους σπουδαιότερους ψυχολόγους και αναλυτές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πέραν, όμως, της φήμης του ως σπουδαίος συγγραφέας, έχει μείνει γνωστός στην ιστορία για δύο ακόμα λόγους:

Πρώτον, ήταν ένας από τους πιο θερμούς υποστηριχτές του σοσιαλισμού, πίστευε ακράδαντα στην πάταξη της διαφθοράς και της κοινωνικής ανισότητας και βρέθηκε ακόμα και εξόριστος στις φυλακές της Σιβηρίας εξαιτίας των πεποιθήσεών του. Η βαθιά ευαισθησία του, όμως, για τους μη προνομιούχους, τον έκανε να μην εγκαταλείψει ποτέ τις σοσιαλιστικές του ιδέες.

Το δεύτερο στοιχείο που τον καθιστά αναγνωρίσιμο στο ευρύ κοινό ήταν η εμπειρία του ως χαρτοπαίχτης και ο εθισμός του στον τζόγο. Σίγουρα, σύμφωνα με το βίο του, βλέπουμε ότι ο Dostoyevsky κατέκρινε την ολιγαρχία και τον άδικο καταμερισμό του πλούτου, καθεστώς που ευνοούσε τις ανώτερες τάξεις και άφηνε τις κατώτερες να εξαθλιώνονται στη φτώχεια και τη δυστυχία. Παρ’ όλα αυτά, η σχέση του με τη χαρτοπαιγνία του καθιστούσε αδύνατο να απορρίψει τη δύναμη του χρήματος πάνω στην κοινωνία και τον άνθρωπο.

Με βάση τα παραπάνω, είναι επόμενο να συμπεράνει κανείς πως ο Dostoyevsky είχε κάποιες κατασταλαγμένες απόψεις πάνω στο χρήμα και στην κυριαρχία αυτού πάνω στην επιρεπή σε πειρασμούς ανθρώπινη ψυχή. Έχει, λοιπόν, ενδιαφέρον να εξετάσουμε την αντιμετώπιση του ίδιου του Dostoyevsky προς τα χρήματα μέσα από το (ουσιαστικά αυτοβιογραφικό) έργο του, «Ο Παίχτης», το οποίο σχετίζεται άμεσα με το θέμα του τζόγου και της αδιάκοπης απόκτησης χρημάτων.

Ο Παίχτης – Fyodor Dostoyevsky

Ο παίχτης
Εξώφυλλο βιβλίου- Ο παίχτης

«Ο Παίχτης» (Игрок) γράφτηκε από τον Dostoyevsky το 1867 και αποτελεί ένα μικρό διήγημα, που όμως κρύβει μέσα του το δράμα και το σκότος μιας εθισμένης ψυχής. Πρόκειται για την ιστορία του Αλεξέι Ιβάνοβιτς, του ίδιου του Dostoyevsky θα παρατηρήσουν πολλοί, της κατάδυσής του στον κόσμο του τζόγου και της προσπάθειάς του να αναδυθεί από αυτόν.

Ο Αλεξέι εργάζεται στην υπηρεσία ενός στρατηγού ως δάσκαλος των παιδιών του και φαίνεται να προσπαθεί να ταρακουνήσει την κατασταλαγμένη τάξη πραγμάτων στη Ρωσία και να βρει περιεχόμενο σε μια κοινωνία που το χρήμα ξεπερνά τις αξίες και τα συναισθήματα και καταρρακώνει τις συνειδήσεις. Αντιθέτως, αυτό που πετυχαίνει είναι να φυλακιστεί σε μία διαρκή πτώση στον κόσμο του καζίνου και να υποκύψει σε έναν εθισμό στον τζόγο, γεγονός που θα του στερήσει κάτι πολύ ανώτερο από λεφτά. Η πρώτη του επαφή με τη ρουλέτα έγινε μετά από προτροπή της Πωλίνας Αλεξάντροβνα,  μιας γυναίκας που έχει άμεση ανάγκη από χρήματα και που, όμως, δεν έχει ιδέα σε τι αδιέξοδη μοίρα καταδίκασε τον βαθιά ερωτευμένο μαζί της Αλεξέι.

Στο βιβλίο «Ο Παίχτης», το ίδιο το χρήμα παρουσιάζεται ως η μεγαλύτερη ανθρώπινη αδυναμία, όπως επίσης η τάση των ανθρώπων να θέλουν να αποκτούν κέρδος και να μένουν διαρκώς ανικανοποίητοι από τα υλικά αγαθά. Στο έργο αυτό, ο κάθε χαρακτήρας εκπροσωπεί μια κατηγορία ανθρώπων σε σχέση με την αντιμετώπισή τους προς τον πλούτο.

Αλεξέι Ιβάνοβιτς

Η δυστυχία αυτού του ανθρώπου έγκειται στη σύγκρουση των δύο παθών που τον ορίζουν βασανιστικά και, παραδόξως, το χρήμα δε συγκαταλέγεται σε κανένα εκ των δύο, μα είναι άμεσα συνδεδεμένο με αμφότερα. Από τη μία βρίσκεται ο έρωτάς του για την Πωλίνα Αλεξάντροβνα, ο οποίος μπορεί να εκπληρωθεί μόνο με την κοινωνική ανάδειξη. Αυτή είναι και η κινητήριος δύναμη που τον οδηγεί στον άλλο του πόθο, τη ρουλέτα, εφόσον στην κοινωνία του έργου, τα χρήματα εξισώνονται με την αξία του ανθρώπου. Ένας ατελείωτος φαύλος κύκλος, λοιπόν, αφού ενώ το χρήμα αυτό καθ’ αυτό αφήνει παντελώς αδιάφορο τον Αλεξέι, είναι αυτό που τον καθιστά έρμαιο των συναισθημάτων του. Οι δύο του αδυναμίες τον τραβάνε καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, η κάθε μια προς την κατεύθυνσή της και τον ρίχνουν στην εξαχρείωση της κενότητας και της αδυναμίας του να ξεφύγει και να ελευθερωθεί.

Πωλίνα Αλεξάντροβνα

Πρόκειται για μια γυναίκα που (θέλει απελπισμένα να) είναι ανεξάρτητη σε όλα τα επίπεδα. Κατά την άποψή της, έχει πετύχει τη συναισθηματική και πνευματική ελευθερία, εκλογικεύοντας κάθε απόφαση στη ζωή της, ακόμα και τον έρωτα. Ο τομέας που της λείπει είναι η φυσική ελευθερία και το μέσο της για να την αποκτήσει είναι, φυσικά, το χρήμα. Το ερώτημα που τίθεται, όμως, είναι αν θα την απελευθερώσει πράγματι η οικονομική της ανεξαρτησία ή αν θα τη ρίξει στα δόντια επιτήδιων προικοθήρων, αναγκάζοντάς την να υποκύψει άδοξα και καθιστώντας την υποχείριο τους. Τελικά, ίσως να μην είναι μόνο η υλική κάλυψη των αναγκών αρκετή για να χαρακτηριστεί ένας άνθρωπος αυτόνομος, αλλά και η ικανότητα του να δείχνει πραγματική δύναμη χαρακτήρα και να ακολουθεί την καρδιά του.

Στρατηγός

Η πιο θλιβερή φυσιογνωμία του έργου. Ανήκει στο είδος των ανθρώπων στους οποίους ταιριάζει απόλυτα η φράση «Είναι τόσο φτωχός, που το μόνο που έχει είναι λεφτά» και, όπως αποδεικνύεται, δεν τα έχει ούτε αυτά. Όλα είναι μια πρόζα, μια εικόνα που προσπαθεί να περάσει προς τους έξω, μια απελπισμένη κραυγή να φανεί σημαντικός μέσα σε έναν κόσμο ματαιόδοξο. Το χρήμα, ή τουλάχιστον η ικανότητα να πείσει ότι το διαθέτει, είναι γι’ αυτόν το παν, του δίνει αυτοσεβασμό, τον ορίζει, είναι η θέση του, όλη του η ύπαρξη, αφού μόνο με αυτά είναι ικανός να αποκτήσει κάτι. Ακόμα και πλαστή αγάπη πιστεύει ότι μπορεί να αγοράσει, αφού η αληθινή καταρρακώνεται όταν φτάνει κανείς στο σημείο να ευχηθεί το θάνατο της μητέρας του για την απόκτηση μιας κληρονομιάς.

Αντωνία Βασιλίεβνα (γιαγιακούλα)

Ίσως αυτός ο χαρακτήρας να είναι ο πιο κυνικός του έργου. Οι περισσότεροι χαρακτήρες εποφθαλμιούν το θάνατό της «γιαγιακούλας» για χάρη της κληρονομιάς που πρόκειται να αφήσει πίσω της, ακόμα και τα παιδιά ή τα εγγόνια της και αυτή το ξέρει και, λες κι από πείσμα, δε θέλει να τους κάνει τη χάρη. Είναι μεγάλη σε ηλικία, ξέρει ότι τα χρήματα δε θα τα πάρει μαζί της, δεν έχουν τόσο μεγάλη αξία γι’ αυτή, μα, σα να θέλει να παίξει κακοπροέραιτα με τους συγγενείς της, τζογάρει διαρκώς την περιουσία της, παίζει ενάντια στις πιθανότητές της, τα χάνει, τα ξανακερδίζει, τους απειλεί πως θα τους αποκληρώσει, κι όλα αυτά ίσα για να τους τρομοκρατήσει, να τους εκδικηθεί για τη μικροψυχία τους και για την εξάρτησή τους από την απόκτηση χρημάτων.

Madmoiselle Blanch

Η δεσποινίδα Μπλάνς είναι μια αδίστακτη γυναίκα που θα κάνει τα πάντα για να αποκτήσει χρήματα. Αυτά είναι απλώς το μέσο για να έχει όσες πολυτέλειες επιθυμεί η καρδιά της, χορούς, τραπέζια, άμαξες, άλογα και δεξιώσεις. Ο στρατηγός, τρελά ερωτευμένος μαζί της, προτίθεται να της τα δώσει όλα αυτά, αν τα είχε. Η δεσποινίδα, όσο ελπίζει στην κληρονομιά της γιαγιάς, μένει μαζί του, μα όταν δει ότι αυτή η πιθανότητα απομακρύνεται, στρέφεται στον επόμενο υποψήφιο που είναι διατεθημένος να της προσφέρει όλη του την περιουσία, με αντάλαγμα την επιβλητική και γοητευτική παρουσία και τα όμορφα μάτια της. Η αφθονία που της προσφέρει το χρήμα είναι αναντικατάστατη γι’ αυτή την τυχοδιώκτρια.

Mister Astley

Ο Άγγλος κύριος Άστλευ είναι η προσωποποίηση του οικονομικού και συνετού μυαλού, αφού είναι ο μόνος ήρωας τον οποίο δεν παρασύρουν τα χρήματα και για τον οποίο δε σημαίνουν τίποτα παραπάνω από την απόκτηση σημαντικών αγαθών, απαραίτητων για την επιβίωση. Αυτό ίσως τον καθιστά βαρετό και συντηρητικό για τους υπόλοιπους ήρωες, των οποίων η ζωή στρέφεται γύρω από την απόκτηση χρημάτων, μα τελικά αποδεικνύεται ο πιο λογικός χαρακτήρας, που είναι διατεθειμένος να δώσει χρήματα στους φίλους του για να τους ενισχύσει και στηρίζει την προσπάθεια του Αλεξέι να απεξαρτηθεί από τον τζόγο, παρόλο που κι ο ίδιος δε βασίζεται σε αυτή την πιθανότητα.

Το χρήμα κυριαρχεί σε κάθε ζωή του έργου, έχει γίνει πρωταρχική έγνοια κάθε χαρακτήρα και η σκέψη του καθενός στρέφεται γύρω από αυτό. Η ειδοποιός διαφορά, δηλαδή, που χωρίζει τους ανθρώπους σε ηθικούς και ανήθικους, αν μπορεί να υπάρξει αυτός ο διαχωρισμός, δεν είναι τόσο η ενασχόληση με το χρήμα και με αυτά που αποφέρει, αφού στην κοινωνία που ζούσε ο Dostoyevsky και συνεχίζουμε να ζούμε εμείς σήμερα, είναι γενική αλήθεια ότι το χρήμα είναι, καλώς ή κακώς, το μέσο ύπαρξης των ανθρώπων και το κέντρο της ζωής τους. Όχι, αυτό που χαρακτηρίζει και ορίζει τους ανθρώπους, σύμφωνα με το έργο, είναι οι λόγοι που τους ωθούν στο να στοχεύσουν στην απόκτηση ολοένα και περισσότερου πλούτου και κατά πόσο τους σπρώχνει η ματαιοδοξία ή μια ανώτερη, πνευματική ανάγκη που μπορεί να εκπληρωθεί μόνο μέσω αυτού.

Προηγούμενο άρθροΑνάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, του Marcus Rediker
Επόμενο άρθροΗ Όπερα της Πεντάρας παρατείνεται λόγω επιτυχίας στο Παλλάς