Νικήτρια του φετινού Νόμπελ Λογοτεχνίας αναδείχθηκε η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, συγγραφέας και δημοσιογράφος από τη Λευκορωσία, η οποία τιμήθηκε για το «πολυφωνικό» συγγραφικό της έργο που αποτελεί «μαρτυρία για τα δεινά και το θάρρος στην εποχή μας», σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ακαδημίας.
Η Σουηδική Ακαδημία έλαβε 259 προτάσεις για το φετινό βραβείο και κατέληξε σε 198 υποψηφίους. Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς ήταν ένα από τα φαβορί της τελετής και η τελική επιλογή της από την Ακαδημία ανανέωσε το ενδιαφέρον τόσο για την «τεκμηριωτική» λογοτεχνία, όσο και για την πολιτική κατάσταση που εδώ και χρόνια επικρατεί στη Λευκορωσία.
Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς εκπροσωπεί ένα υβριδικό είδος γραφής που συνδυάζει την λογοτεχνία με το ρεπορτάζ και την έρευνα. Μέσα από την οργάνωση προφορικών καταθέσεων και θραυσμάτων μνήμης, συγκλίνει σε αφηγηματικές μαρτυρίες, με κύριο θεματικό άξονα σκοτεινά κεφάλαια της ιστορίας. Όπως έχει δηλώσει, προχωράει τις έρευνές της μέσα από μια δική της εκμαιευτική μέθοδο, ζητώντας από τους ανθρώπους που επιλέγει να ρωτήσει να της μιλήσουν για τη ζωή τους και τα συναισθήματά τους.
Κατά μία έννοια, θα μπορούσε να θεωρηθεί μια σύγχρονη εκπρόσωπος εκείνου του παραποτάμου της λογοτεχνίας που τον 20ό αιώνα βρήκε εκφραστές μέσα από τον Έρνεστ Χέμινγουέι, τον Ρίτσαρντ Καπισίνσκι, ακόμη και την Οριάνα Φαλάτσι. Με την διαφορά ότι η Αλεξίεβιτς, χρησιμοποιώντας την άκρως προσωπική τεχνική και γραφή της, συμβολίζει στις μέρες μας την ανάγκη διάρρηξης της παλαιοσοβιετικής μυστικοπάθειας.
Το έργο της Αλεξίεβιτς χαρακτηρίστηκε, επίσης, από την Ακαδημία ως ένα «μνημείο υπέρ όσων παλεύουν και υποφέρουν στην εποχή μας». Η ίδια έχει ασκήσει έντονη κριτική τόσο στο καθεστώς της πατρίδας της όσο και σε εκείνο του Πούτιν. Οι υποστηρικτές της στην Λευκορωσία θεωρούν ότι λέει τα πράγματα με το όνομά τους, την ίδια στιγμή που τα βιβλία της απαγορεύονται να κυκλοφορήσουν στην χώρα της και η ίδια είναι στιγματισμένη ως αντικαθεστωτική.
Το θέμα που την απασχολεί και διατρέχει όλα τα βιβλία της είναι η ανθρώπινη τραγωδία. Επί της ουσίας γράφει μη-λογοτεχνικά βιβλία που διαβάζονται σαν λογοτεχνία και έχει αποκτήσει μεγάλη δύναμη ως μια φωνή φιλελεύθερη και ουμανιστική. Για αυτό και αξίζει να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στην ίδια αλλά και στο συγγραφικό της έργο.
Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς και το έργο της
Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς (Svetlana Alexievich) γεννήθηκε στις 31 Μαΐου 1948 στο Ιβάνο – Φράνκιφσκ της Δυτικής Ουκρανίας, από πατέρα Λευκορώσο και μητέρα Ουκρανή. Μεγάλωσε στη Λευκορωσία και μετά την αποφοίτησή της από το Λύκειο εργάστηκε ως δημοσιογράφος, παράλληλα με τις σπουδές της στη Σχολή Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου του Μινσκ. Στην πορεία του χρόνου, η Αλεξίεβιτς έγραψε διηγήματα, θεατρικά έργα και σενάρια για ντοκιμαντέρ. Το κύριο έργο της, όμως, είναι τα βιβλία μαρτυριών, που προσδίδουν νέα διάσταση στο γραμματολογικό είδος της λεγόμενης τεκμηριωτικής πεζογραφίας.
Το πρώτο της βιβλίο, «Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας» (1985), περιέχει μαρτυρίες γυναικών που πολέμησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. “Ολα όσα ξέραμε για τον πόλεμο τα είχαν διηγηθεί άνδρες…Γιατί οι γυναίκες που έχουν τόσο καλά κρατήσει τη θέση τους σε αυτόν τον ανδρικό κόσμο δεν έχουν πει ποτέ τη δική τους ιστορία, δεν έχουν εκφράσει τα λόγια και τα συναισθήματά τους;΄” αναρωτιόταν τότε. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Τελευταίοι Μάρτυρες», στο οποίο ενήλικοι ανακαλούν τις παιδικές τους αναμνήσεις από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1989 με το βιβλίο της «Οι Μολυβένιοι Στρατιώτες» (στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Σύγχρονοι Ορίζοντες») αποκάλυψε τη σκληρή αλήθεια για τον δεκαετή «άγνωστο» πόλεμο των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν. Η έκδοση, απαγορευμένη επί πολλά χρόνια, προκάλεσε οξύτατες αντιδράσεις, τόσο από στρατιωτικούς κύκλους, όσο και από εκπροσώπους του παλαιού κομμουνιστικού καθεστώτος, οι οποίες μάλιστα κατέληξαν σε δικαστική δίωξη της Αλεξίεβιτς.
Το 1993 εξέδωσε το βιβλίο της «Γοητευμένοι από τον θάνατο», με θέμα τις αυτοκτονίες που σημειώθηκαν στη Σοβιετική Ένωση μετά την πτώση του κομμουνισμού, ενώ το 1996 κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Τσερνόμπιλ – Ένα χρονικό του μέλλοντος» (στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Περίπλους»), που περιλαμβάνει μαρτυρίες για το πυρηνικό ατύχημα του 1986, τις οποίες συνέλεξε περιπλανώμενη επί δύο χρόνια στην απαγορευμένη ζώνη, με κίνδυνο της ζωής της.
Το βιβλίο της με τίτλο “‘Η εποχή του second hand”, (2013) αναφέρεται στους κατοίκους της της πρώην ΕΣΣΔ, που εκφράζουν τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες τους για μια πιο ελεύθερη κοινωνία μετά τη διάλυση της Ένωσης. Για την συγγραφή του έργου της χρειάστηκε να γυρίσει στην πατρίδα της ύστερα από 16 χρόνια εξορίας για να πάρει συνεντεύξεις από τους απλούς πολίτες.
Το τελευταίο της βιβλίο μεταφρασμένο στα γαλλικά, “Το Τέλος του Κόκκινου Ανθρώπου ή Εποχή του Τέλους των Ψευδαισθήσεων”, τιμήθηκε με το βραβείο δοκιμίου Medicis 2013. Η συγγραφέας συνθέτει σε αυτό, 20 χρόνια μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, ένα αμείλικτο πορτρέτο του “homo sovieticus”.
Τα βιβλία της Αλεξίεβιτς κυκλοφορούν σε δεκάδες χώρες και στα ελληνικά, όχι όμως στην ίδια την χώρα της. Τον Οκτώβριο του 2000 η Αλεξίεβιτς εγκατέλειψε την πατρίδα της και περιπλανήθηκε μεταξύ Παρισιού, Γκέτεμποργκ, Βερολίνου και Ποντεντέρα Τοσκάνης. Από το 2011 επέστρεψε στη Λευκορωσία και ζει στο Μινσκ.
Τα περισσότερα από τα βιβλία της διασκευάστηκαν για το θέατρο, τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση ενώ η ίδια τιμήθηκε για τα έργα της με πλήθος διεθνών διακρίσεων, μεταξύ των οποίων το βραβείο της Ένωσης Συγγραφέων Σουηδίας, το βραβείο Αντρέι Σινιάφσκι, το ρωσικό βραβείο Θριάμβου, το Βραβείο Λειψίας “για αμοιβαία κατανόηση στην Ευρώπη -1998”, το γαλλικό Βραβείο “Μάρτυρας του Κόσμου – 1999”, το Βραβείο Χέρντερ και το Βραβείο Καλύτερου Πολιτικού Βιβλίου της Γερμανίας.
