Νίκος Καζαντζάκης | Ο βίος και το έργο του μεγάλου Κρητικού λογοτέχνη

Ο Νίκος Καζαντζάκης άφησε πίσω του ένα μοναδικό λογοτεχνικό έργο. Μία πολύτιμη κληρονομιά στον χώρο των γραμμάτων και της τέχνης της Ελλάδος και όλου του πλανήτη. Δεν ήταν μόνο ένας δεινός πλάστης νοημάτων, ήταν συνάμα κι ένας ταξιδευτής. Ένας ταξιδευτής των πολιτισμών και των τόπων, τους οποίους σημάδεψε με το πέρασμα του. Γι’ αυτό και το παρόν αφιέρωμα στον αξεπέραστο αυτόν λογοτέχνη, θα επιχειρήσει να ξεφύγει από τα τετριμμένα αφιερώματα σε σπουδαίες προσωπικότητες όπως είναι και αυτή του Καζαντζάκη.

Ο Νίκος Καζαντζάκης σχημάτισε πολλά από τα  μυθιστορήματα του εμπνευσμένος από την τεχνοτροπία του Όμηρου. Δεν είναι τυχαίο ότι έγραψε και εκείνος την δική του «Οδύσεια» το 1938, ένα ποίημα 33.333 στίχων. Τα κείμενα του, χαρακτηρίζονταν από τις δεσπόζουσες θρησκευτικές εξάψεις του. Εξίσου εκκωφαντική είναι η παρουσία των φιλοσοφικών αναζητήσεων και των μεταφυσικών προβληματισμών σε ολόκληρο το φάσμα τού ογκώδης έργου του. Ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν ένας ιχνηλάτης σε μια γη που δεν είχε περπατήσει ξανά. Αναζήτησε ανάμεσα σε διαφορετικές ιδεολογίες, θρησκείες και αντιλήψεις τον δικό του εαυτό. Με τον νου ασυμβίβαστο και δύσπιστο, δεν στεκόταν για πολύ σε ένα σημείο. Τα πόδια του έτρεμαν από την εσωτερική ανάγκη της σκέψης να βαδίσει, να προχωρήσει πιο πέρα από αυτό που την διδάσκουν και από όσα αντιλαμβάνεται. Άφησε πίσω την αγαπημένη του Κρήτη, τον τραχύ πατέρα, την απαλή του μάνα, για να μάθει το γιατί συμβαίνει το κάθε τι που συμβαίνει.

Ο Νίκος Καζαντζάκης κι οι «Θεοί» του

Γνώρισε τον Χριστό, πήγε ως τα μοναστήρια, τον πίστεψε, τον αμφισβήτησε κι ύστερα τον γκρέμισε από μέσα του. Δεν σταμάτησε όμως ποτέ να έλκεται από τα διδάγματά του.  Η λατρεία του στον Nietzsche, στον Schopenhauer και η προσωπική του μελέτη σε βουδιστικά κείμενα, ήταν οι κύριοι λόγοι που τον έφεραν κοντά στον βουδισμό. Έτσι, τοποθέτησε στην σκέψη του τον Βούδα στον θρόνο του θεού και αποκαθηλώνοντας αυτομάτως τον  Χριστό. Ο Νίκος Καζαντζάκης μαγεύτηκε από τον Βούδα, από την πολύπλοκη απλότητα της φιλοσοφίας του. Από την αγάπη και τον σεβασμό του για κάθε πλάσμα στην γη, την πεμπτουσία δηλαδή της σοφίας του. Σε αυτήν την κατεύθυνση τον έσπρωξε κυρίως ο εμβληματικός ήρωας του γερμανού συγγραφέα Nietzsche, ο Ζαρατούστρα. Διαβάζοντας γι’ αυτόν στο βιβλίο τού Nietzsche: «Τάδε Έφη Ζαρατούστρα». Ο Νίκος Καζαντζάκης μάλιστα μετέφρασε το εν λόγω βιβλίο στα ελληνικά.

Βρήκε η ανήσυχη ψυχή του παρηγοριά. Ανακάλυψε τον υπεράνθρωπο μέσα στον άνθρωπο, την  διέξοδο στο τέλμα της αγωνίας για το ποιος είναι ο σκοπός της ύπαρξής του. Προτού να βυθιστεί στην φιλοσοφία του Nietzsche, μόνο τον πίθηκο ξεχώριζε στον άνθρωπο, τίποτε το ξεχωριστό, τίποτε το ανώτερο. Η καρδιά του γέμιζε απόγνωση στην σκέψη, πως ο άνθρωπος ίσως να ήταν μονάχα ένα δέντρο με καρπούς κι οι ρίζες του οι μαϊμούδες.

Τα φιλοσοφικά ερωτήματα

Σε μία μάχη διαρκή με το εντός του, σε μια πορεία ερημική, πολεμική προς επάνω, προς τον ουρανό. Η φιλοσοφία του να γδερνόταν και γαλήνευε ανάμεσα στην κραυγή και την σιγή του. Οι πρωταγωνιστές των βιβλίων του, ακροβατούσαν στον αυθεντικό και καταστροφικό εαυτό τους. Ο Νίκος Καζαντζάκης μας έμαθε πως αν και γεννήθηκε σε μια υποδουλωμένη Κρήτη, εκείνος ήταν ελεύθερος. Αναρωτιόταν, ποιο ήταν το νόημα της ζωής, ποιος ο δημιουργός της; Μα ήταν ο ίδιος τελικά ο Δημιουργός της δικής του ζωής. Μέσα από το βιβλίο του: «Ο Τελευταίος Πειρασμός», εξανθρώπισε τον Ιησού, του έδωσε την λαγνεία, την αδυναμία, τον έρωτα, την δίψα του εφήμερου, την γυναίκα. Έφερε στο δικό του ανθρώπινο ύψος το Θεϊκό, αυτό δηλαδή που για  οποιονδήποτε άλλον θα φάνταζε αδύνατο.

Η «Ασκητική» αποτέλεσε το φιλοσοφικό του ξετύλιγμα. Επηρεασμένος από τον Γάλλο φιλόσοφο Bergson, μας έδειξε πως ο νους του δεν τον χώραγε κι όλο τον έσκαβε ακούραστα, βαθιά. Τον ξεχείλωνε να πλατύνει και τον έσκιζε προς τον ουρανό. Νους ασύνορος, χρησιμοποιούσε τα  βιβλία του ως φτυάρια που σκορπούν του θανάτου του το χώμα. Μας τον επιστρέφουν στο σήμερα, για να μας μιλήσει, να μας διδάξει ότι όλοι είμαστε μια ράτσα, ένας σπόρος. Πως αγαπώντας τον διπλανό σου, στηρίζεις τον συμπολεμιστή σου. Πως κάθε Ιδέα είναι μια αλυσίδα που σε συγκρατεί από το πόδι, την σπας  και βρίσκεις μια καινούρια κι η αλυσίδα όλο και μακραίνει. Διαλύοντας Ιδέες γεννιόνται οι καινούριες. Ιδέες βαθύτερες, υψηλότερες, που κάνουν να πληθαίνουν τα βήματά μας προς το φως. Ο Νίκος Καζαντζάκης, ακριβώς όπως έπραξε με τον Nietzsche,  μετέφρασε και τον Bergson, συγκεκριμένα το έργο του: «Το Γέλιο» (1915).

Ζωή και έργο

Ο Νίκος Καζαντζάκης, έζησε σε μια περίοδο  γεμάτη κοινωνικοπολιτικές αλλαγές, μια ζωή έντονη, γεμάτη ανατροπές και διαφορετικούς προορισμούς. Το απύθμενο σε εύρος και διανόηση λογοτεχνικό αλλά και φιλοσοφικό του έργο, έσπασε τα σύνορα της Ελλάδας. Τα έργα του μεταφράστηκαν σε σαράντα γλώσσες. Ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν λογοτέχνης, συγγραφέας, ποιητής μυθιστοριογράφος, πεζογράφος, φιλόσοφος, θεατρικός συγγραφέας, μεταφραστής. Η αγάπη του για την Ελλάδα κι η έντονη του προσωπικότητα τον έκαναν να ασχοληθεί και με τα κοινά. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και συμμετείχε στην πολιτική σκηνή της χώρας στην θέση του υπουργού. Από το 1945 μέχρι το 1948 ήταν πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών. Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου του 1883 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Πέθανε την Κυριακή 26 Οκτωβρίου 1957 στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας.

Η ενασχόληση τού Κρητικού λογοτέχνη με την πολιτική υπήρξε καθοριστική. Συγκεκριμένα, το 1919 ανέλαβε την θέση του γενικού διευθυντή στο υπουργείο Περιθάλψεως. Από αυτήν την θέση, ο Νίκος Καζαντζάκης και οι συνεργάτες που ο ίδιος επέλεξε, έφεραν εις πέρας κάτι το σχεδόν ακατόρθωτο για την εποχή. Τον επαναπατρισμό 150.000 Ελλήνων του Πόντου. Εξασφαλίζοντας όχι μόνο την ασφαλή τους μεταφορά από τον Καύκασο στην Μακεδονία και την Θράκη, αλλά και την ομαλή τους μετεγκατάστασή στην Ελλάδα. Στην βιογραφία του: «Αναφορά στον Γκρέκο» για το γεγονός αυτό τονίζει: «Πρώτη φορά παρουσιαζόταν στη ζωή μου η ευκαιρία να μπω στην πράξη, να μην έχω πια να παλεύω με Χριστούς και Βούδες, παρά με ζωντανούς, σάρκα και κόκαλα ανθρώπους. Καλή η στιγμή να δοκιμάσω αν η πράξη είναι η μόνη ικανή ν’ απαντήσει, κόβοντας με το σπαθί της τους αξεδιάλυτους κόμπους της θεωρίας».

Πολιτική Ταυτότητα

Η ακραία εναλλαγή στις πολιτικές ιδεοληψίες τού Καζαντζάκη κι η δεκτικότητα του σε αντιφατικά δόγματα είναι έκδηλη. Ξεκινώντας από τον ασπασμό των ιδεών τού Λένιν στις οποίες και εντρύφησε. Περνώντας στην συνέχεια στον θαυμασμό του για τον δικτάτορα Μουσολίνι, τα φασιστικά καθεστώτα και καταλήγοντας στην εξύμνηση του Φραγκίσκου της Ασσίζης. Τον άνθρωπο που τον ενέπνευσε μάλιστα και για το έργο του «Ο φτωχούλης του Θεού». Η στροφή του προς τον φασισμό, γίνεται πασιφανή στην περιγραφή της συνάντησής του με τον Ιταλό φασίστα στο βιβλίο του: «Ταξιδεύοντας: Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά, Ιερουσαλήμ, Κύπρος, ο Μοριάς» το 1965). Η κυριαρχία της βίαιης επιβολής από την μία πλευρά, η ισότητα, η ελευθερία επιλογής, η ανοχή, από την άλλη. Είναι τα δύο άκρα στο σχοινί που ακροβατούσε, διασχίζοντας το από άκρη σε άκρη ασταμάτητα. Ο Νίκος Καζαντζάκης δεν συγχώρεσε ποτέ στον εαυτό του την τριβή του αυτή με τον φασισμό.

Ο φίλος

Δεν θα μπορούσαν να λείπουν από ένα αφιέρωμα στον Καζαντζάκη λίγες λέξεις και για τον πιο αγαπημένο φίλο του. Με τον Άγγελο Σικελιανό, γνωρίστηκαν το 1914. Από τότε μια σπάνια φιλία τους έδεσε για σαράντα ολόκληρα χρόνια. Ταξίδευσαν μαζί στο Άγιον Όρος, στην πρώτη και σημαντικότερη ίσως αναζήτηση της ψυχής του νεαρού τότε Καζαντζάκη. Ακολούθησε και μία περιήγηση τους στην Ελλάδα βιώνοντας εμπειρίες που τους ένωσαν για μια ζωή. Μετά το θάνατο του Σικελιανού, είχε πει: «…Σαράντα χρόνια φιλία ακατάλυτη μ’ έσμιγε με το Σικελιανό, ήταν ο μόνος άνθρωπος που μπορούσα ν’ αναπνέω, να μιλώ, να γελώ και να σωπαίνω μαζί του. Τώρα η Ελλάδα άδειασε…». Ο  Άγγελος Σικελιανός ήταν υποψήφιος πέντε φορές για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Τα παιδικά παραμύθια

Κλείνοντας αυτό το αφιέρωμα, θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε μία εξίσου σημαντική πτυχή στο τεράστιο λογοτεχνικό του έργο. Την  ενασχόληση του με την παιδική λογοτεχνία. Ο Νίκος Καζαντζάκης μετέφρασε και διασκεύασε βιβλία της παγκόσμιας παιδικής λογοτεχνίας, αλλά και συνέγραψε τα ιστορικά μυθιστορήματα «Ο Μέγας Αλέξανδρος» και «Στα παλάτια της Κνωσού». Η προσφορά του Κρητικού συγγραφέα στην παιδική λογοτεχνία της χώρας μας,  αποκαλύπτει την ιδιαίτερη του ευαισθησία για τον κόσμο των παιδιών. Έναν κόσμο που ο ίδιος μνημόνευε αδιάκοπα σε ολόκληρη την συγγραφική του διαδρομή.

Ο Νίκος Καζαντζάκης βρίσκεται μέσα από το δαιδαλώδες έργο του, στο παρελθόν, το παρόν αλλά και το μέλλον μας. Όπως αναφέρει δημοσίευμα στην ιστοσελίδα της εφημερίδας «Καθημερινή», το φθινόπωρο του 2017 θα εκδοθεί ένα άγνωστο ως τώρα παιδικό παραμύθι του. Το άρθρο αναφέρει μεταξύ άλλων: «Ένα παραμύθι που έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης, άγνωστο και αδημοσίευτο ως σήμερα, πρόκειται να κυκλοφορήσει το φθινόπωρο από τις εκδόσεις Καζαντζάκη σε συνεργασία με το Μουσείο Καζαντζάκη. Το κείμενο έχει βρεθεί ως χειρόγραφο και είναι πρωτότυπη διασκευή μιας ιστορίας από τις «Χίλιες και μία νύχτες». Ο Καζαντζάκης τού είχε δώσει τον τίτλο «Το Φτερωτό Άλογο» και έτσι θα κυκλοφορήσει ως νέο, αυτόνομο έργο εντός του έτους που έχει ανακηρυχθεί «Έτος Νίκου Καζαντζάκη».

Βιβλιογραφία:

• historical-museum.gr
• biblionet.gr
• kathimerini.gr