Η «Μισαλλοδοξία» (Intolerance) είναι μια σχεδόν τρίωρη, σπονδυλωτή ταινία βωβού κινηματογράφου σκηνοθετημένη το 1916 στην Αμερική. Πρόκειται για μια δημιουργία που έχει μείνει στην ιστορία για το ευρηματικό για την εποχή μοντάζ της αλλά και για τον μεγάλο αριθμό ηθοποιών που έλαβαν μέρος. Ο σκηνοθέτης της, ο Ντέιβιντ Γουόρκ Γκρίφιθ (David Wark Griffith) ίσως γύρισε αυτό το μεγαλόπνοο έργο ως απολογία για το προηγούμενο έργο του με τίτλο «Γέννηση ενός Έθνους». Η ταινία αυτή, παρόλη την τεράστια εισπρακτική επιτυχία της, δημιούργησε θύελλα αντιδράσεων, αφού ουσιαστικά εξυμνούσε την Κου Κλουξ Κλαν. Η «Μισαλλοδοξία», αν και διαθέτει μια ευρηματική σκηνοθετική ματιά, δεν κατάφερε να αποκαταστήσει τη φήμη του μεγάλου αυτού Αμερικανού σκηνοθέτη. Η μεγάλη της διάρκεια και οι πολυπλοκότητα των ιστοριών κούρασε τους θεατές.
Μισαλλοδοξία η ταινία…
Η ταινία ουσιαστικά πραγματεύεται τέσσερις ιστορίες σε τέσσερις διαφορετικές χρονικές περιόδους. Η Βαβυλώνα, η Ιερουσαλήμ, η Γαλλία και η Καλιφόρνια είναι οι επιλεγμένοι από το σκηνοθέτη τόποι όπου εκτυλίσσεται η δράση. Συγκεκριμένα παρουσιάζονται : Η πτώση της Βαβυλώνας, η Σταύρωση του Ιησού, η νύχτα της σφαγής του Αγίου Βαρθολομαίου και μια σύγχρονη ιστορία στην Καλιφόρνια. Τα γεγονότα αυτά δεν παρουσιάζονται με τη χρονολογική σειρά που συνέβησαν, αλλά με τη σειρά που θέλει ο σκηνοθέτης. Συνδετικός κρίκος όλων η εικόνα μιας γυναίκας (Λίλιαν Γκις) που κουνάει ένα λίκνο. Ουσιαστικά κουνάει το μωρό της ανθρωπότητας υποσχόμενη ένα καλύτερο μέλλον δίχως μισαλλοδοξία, γεμάτο αγάπη. Είναι αξιοσημείωτο επίσης πως ο Γκρίφιθ δεν χρησιμοποίει μόνο ένα χρώμα στην ταινία αλλά τέσσερα. Μπλέ, κόκκινο, πράσινο και σέπια είναι τα χρώματα που διατρέχουν όλες τις ιστορίες. Υπάρχουν επίσης κείμενα εξιστόρησης τοποθετημένα σε ένα βιβλίο, όπου ξεχωρίζει η λέξη «μισαλλοδοξία».
Βαβυλώνα…
Η ιστορία της Βαβυλώνας διαδραματίζεται σε ένα μεγαλειώδες σκηνικό, πιστό αντίγραφο της Πόλης της Βαβυλώνας. Μέσα στην πόλη συνυπάρχουν αρμονικά υπό τη βασιλεία του Μπελσάζαρ πολλοί λαοί. Εκεί υπάρχει και μια βουνίσια νέα, που θαυμάζει πολύ τον βασιλιά. Η κοπέλα αυτή ελλείψει καλών τρόπων μπλέκει σε έναν καυγά και οδηγείται από το νόμο στο γαμοπάζαρο. Κανείς δεν την ζητάει όμως επειδή είναι ατίθαση. Τότε, εμφανίζεται ο βασιλιάς, εκείνη τον βλέπει και θαμπώνεται, ενώ του ζητά χάρη για απελευθέρωση. Η νέα ελευθερώνεται και συνεχίζει να περιφέρεται στην πολυπολιτσμική πόλη. Ο χρησμός για την επικειμένη άλωση της πόλης θορυβεί τους πάντες και αρχίζουν να οργανώνονται. Η κοπέλα μεταμφιέζεται σε πολεμιστή για να σταθεί στο πλευρό του λατρεμένου της βασιλιά. Οι Πέρσες ορμούν στα τείχη και η μάχη ξεκινά. Η Βαβυλώνα πέφτει, οι Βασιλείς αυτοκτονούν, ενώ η νεαρή πεθαίνει από βέλος στη μάχη για τον αγαπημένο της.
Ιερουσαλήμ…
Ο Ιησούς ξεκινά το ταξίδι του για τη σωτηρία της ανθρωπότητας. Βρίσκεται στο γάμο στην Κανά, όπου κάνει τα θαύματα του προσφέροντας χαρά στους παρευρισκόμενους, γιορτάζοντας την αγάπη. Το τέλος όμως δεν αργεί να έρθει και ο Ιησούς σταυρώνεται. Ακόμα μια φορά στην παγκόσμια ιστορία η μισαλλοδοξία νικάει την αγάπη. Αυτή η ιστορία είναι και η μικρότερη από τις τέσσερις της ταινίας.
Γαλλία…
Η Ιστορία ξεκινά λίγες μέρες πριν τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, όπου οι Γάλλοι Καθολικοί επιτέθηκαν στους Ουγενότους με σκοπό τον ολοκληρωτικό αφανισμό τους. Σε μια γιορτή του παλατιού διασκεδάζουν τόσο οι Καθολικοί όσο και οι Ουγενότοι ευγενείς. Η μισαλλοδοξία είναι και εδώ παρούσα αφού και οι δύο πλευρές δηλώνουν πως διαφωνούν με τις απόψεις των άλλων. Εκτός από το γεγονός της σφαγής, που αποτελεί κύριο θέμα αυτής της ιστορίας, υπάρχει και μια επιμέρους ιστορία. Μια νεαρή Ουγενότη, η επονομαζόμενη «καστανομάτα», είναι αρραβωνιασμένη με έναν καθολικό. Την άτυχη κοπέλα πολιορκεί στενά ένας στρατιωτικός της αυλής. Η τραγική νύχτα δεν θα αργήσει να φτάσει με υπογραφή του βασιλιά. Τρόμος και χάος επικρατεί στους δρόμους του παλατιού. Ο αδίστακτος στρατιωτικός αρπάζει την κοπέλα, η οποία χάνει τις αισθήσεις της από την τρομάρα. Ο αρραβωνιαστικός της εμφανίζεται τελευταία στιγμή και προσπαθεί να την σώσει. Τελικά, οι δυο νέοι θα βρουν τραγικό τέλος.
Καλιφόρνια…
Σε μια πόλη η ζωή κυλλά ειρηνικά και άνετα για τους κατοίκους όλων των τάξεων. Οι ανώτεροι κοινωνικά μοιάζουν να νοιάζονται για τους φτωχότερους. Τα πάντα όμως πρόκειται να ανατραπούν, όταν μια απεργία ξεσπά. Ο μαρασμός ξεκινά, γίνονται απολύσεις και πολλές ζωές καταστρέφονται. Σε αυτήν την ιστορία πρωταγωνιστεί ένα νεαρό ζευγάρι, μια κοπέλα που ζει με τον πατέρα της και ένας νεαρός εργάτης του εργοστασίου. Η κοπέλα θα μείνει ορφανή και απελπισμένη. Για καλή της τύχη θα γνωρίσει τον νέο και θα ερωτευτούν. Εκείνος για χάρη της θα αφήσει την παράνομη ζωή στην οποία υπέπεσε, για να βιοποριστεί μετά την απόλυση. Είναι όμως στιγματισμένος και θα οδηγηθεί στη φυλακή για φόνο που δεν έκανε. Παράλληλα, παίρνουν και το μωρό της νεαρής με τη δικαιολογία πως δεν μπορεί να το ζήσει. Το τέλος παρόλα αυτά είναι ευτυχές, αφού η κοπέλα σώζει τον άντρα της από την κρεμάλα με χάρη του κυβερνήτη.
Οι ιστορίες…
Είναι ενδιαφέρον το πως ο σκηνοθέτης πλέκει τα ιστορικά γεγονότα με καθημερινές ιστορίες. Σε κάθε ιστορική αναδρομή υπάρχει και μια ιστορία αγάπης και αφοσίωσης. Συγκεκριμένα στις τρεις ιστορίες του παρελθόντος είναι εμφανές πως νικά η μισαλλοδοξία την αγάπη, αφού ο πόνος και ο θάνατος κυριαρχεί. Μόνο στην τελευταία ο Γκρίφιθ έδωσε καλό τέλος, σημειώνοντας με αυτόν τον τρόπο την ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον. Η ελπίδα του αυτή σηματοδοτείται και με το λίκνο, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω. Επιπλέον είναι ενδιαφέρουσα η σκηνή που οι φυλακισμένοι βρίσκονται μέσα από τα κάγκελα σε ένα λιβάδι. Οι τοίχοι εξαφανίζονται και η ελευθερία κυριαρχεί.
Η οικονομική αποτυχία…
«Η Μισαλλοδοξία» δυστυχώς δεν είχε την επιτυχία της προηγούμενης ταινίας «Η γέννηση ενός έθνους». Για πολλά χρόνια θεωρούταν η ακριβότερη ταινία που γυρίστηκε ποτέ. Ο Γκρίφιθ δεν είχε ούτε τα χρήματα που χρειάζονταν στο τέλος των γυρισμάτων για να καταστρέψει το θηριώδες σκηνικό της Βαβυλώνας. Επένδυσε πάνω από 2 εκατομμύρια δολάρια στη συγκεκριμένη ταινία. Μόνο για τη σκηνή που οι χορεύτριες χορεύουν στην Βαβυλώνα δαπάνησε 200 χιλιάδες δολάρια. Το ποσό αυτό ήταν διπλάσιο από αυτό που χρειάστηκε «η γέννηση ενός Έθνους» για να γυριστεί. Λέγεται πως έδινε 2 δολάρια τη μέρα στους ηθοποιούς που έπαιζαν στα σκηνικά της Βαβυλώνας, ποσό πολύ γενναιόδωρο για την εποχή. Πότε δεν κατάφερε να ανακτήσει τα χρήματα που έχασε παρόλο που στην Ρωσία η ταινία πήγε εξαιρετικά καλά.
« Ο δάσκαλος όλων μας»…
Ο σκηνοθέτης της «Μισαλλοδοξίας» άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στην τέχνη του κινηματογράφου. Μπορεί να μην είχαν όλα τα έργα του επιτυχία ο τρόπος που τα κινηματογραφούσε όμως είχε. Θεωρείται ένας από τους μεγάλους πατέρες του Κινηματογράφου. Παράλληλη δράση, αριστουργηματικό μοντάζ, φυσικές ερμηνείες, πανοραμικά πλάνα, φυσικός φωτισμός, διαδοχή ανάμεσα σε μακρινά και κοντινά πλάνα. Ακόμα το τράβελινγλ (traveling) της κάμερας όταν η κάμερα κινείται πάνω σε βαγονάκι πλησιάζοντας πρόσωπα και πλάνα. Τέλος το φειντ ιν και αουτ (fade in , fade out) δηλαδή όταν το πλάνο φωτίζεται ή σκοτεινιάζει σταδιακά είναι δικά του ευρήματα. Από τις πρώτες του κιόλας ταινίες ο αμερικάνος σκηνοθέτης κατάλαβε τις δυνατότητες του μέσου πειραματίστηκε και τις εξέλιξε στο έπακρο. Μπορεί ο Γκρίφιθ να απέτυχε οικονομικά κέρδισε όμως την αναγνώριση διαχρονικά. Σε εκείνους που έχουν μιλήσει εγκωμιαστικά για τον σκηνοθέτη ανήκει και ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο οποίος δήλωσε για εκείνον: «ο δάσκαλος όλων μας».
Ο Ντέιβιντ Γουόρκ Γκρίφιθ…
Ο Γκρίφιθ ήταν γνήσιο τέκνο του αμερικανικού νότου. Ξεκίνησε ως ηθοποιός, ενώ δεν άργησε να περάσει και στον Κινηματογράφο, τον οποίο και θεωρούσε ντροπιαστικό είδος τέχνης. Παρόλο που είχε αυτήν την άποψη, δεν άργησε να εξελιχθεί σε μεγαλοφυΐα. Η «γέννηση ενός Έθνους» και η «Μισαλλοδοξία» θεωρούνται από τους μελετητές του κινηματογράφου ως «Βίβλοι» του είδους. Επηρέασε γενιές καλλιτεχνών. Μάλιστα, οι Ρώσοι τον είχαν κάλεσει με σκοπό να αναλάβει όλη την παραγωγή τους. Όταν ο Γκρίφιθ τους αρνήθηκε, εκείνοι χρησιμοποίησαν τα έργα του ως εγχειρίδια. Παρόλα αυτά ο Αμερικάνος σκηνοθέτης ποτέ δεν ανέκαμψε οικονομικά από την εμπορική αποτυχία της «Μισαλλοδοξίας». Οι καταχρήσεις έγιναν μέρος της ζωής του και το τέλος του ήρθε ξαφνικά το 1948 σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου.
Πρωταγωνιστούν:
Λίλιαν Γκις, Μέι Μάρς, Ρομπέρ Χάρρον, Κονστάνς Τάλματζ, Μίριαμ Κούπερ, Σαμ Ντι Γκράς, Βέρα Λιούις, Σίνα Οούεν, Ζοζεφίμ Κραγουέλ, Τάλι Μάρσαλ κ.α.
Βιβλιογραφία
- 100 χρόνια κινηματογράφος, Περιοδικό ΣΙΝΕΜΑ
- Νίνος Φένεκ Μικελίδης, Η «μισαλλοδοδία» μιας ιδιοφυϊας, Ελευθεροτυπία, 4/08/2013
- Ρίντερ Κιθ, Ίστορία του Παγκόσμιου κινηματογράφου, Αιγόκερως, Αθήνα 2000
- http://www.imdb.com/title/tt0006864/fullcredits?ref_=tt_cl_sm#cast
- Joe Franklin, CLASSICS of the SILENT SCREEN, Citabel press, New York 1959
