Στη θεατρική πρακτική των τελευταίων χρόνων, ανεξάρτητα ή σε βασική αλληλεξάρτηση με τα ονόματα των συντελεστών, το μικρόφωνο έχει διαμορφώσει το δικό του πρωταγωνιστικό ρόλο στις εκάστοτε παραστάσεις και σκηνικές συνθέσεις. Από τη Ρούλα Πατεράκη και τον σκηνοθέτη-δημιουργό της γενιάς μας Δημήτρη Καραντζά μέχρι τις πιο φρέσκιες προτάσεις παραστατικών Τεχνών –και τις κυρίαρχες θεατρικές παρουσίες- το μικρόφωνο έρχεται κι επανέρχεται δημιουργώντας με τα πιο πρωταρχικά μέσα τις πιο ενδιαφέρουσες ατμόσφαιρες. Αφήνουμε έξω από αυτή τη λίστα φυσικά τις μιούζικαλ παραστάσεις όπου η χρήση μικροφώνου εκφράζει μια πρακτική λύση κι όχι μια καλλιτεχνική άποψη. Σε αυτό το αφιέρωμα θα εξετάσουμε τους διαφορετικούς «ρόλους» που έπαιξε σε 20 παραστάσεις της πρόσφατης θεατρικής πρακτικής. Αναλυτικά:

1. Κατερίνα

Θέατρο Θησείον | Σκηνοθεσία: Γιώργος Νανούρης

Ο Γιώργος Νανούρης δραματοποίησε το best seller μυθιστόρημα του Αύγουστου Κορτώ Το βιβλίο της Κατερίνας σε μια από τις παραστάσεις που μονοπώλησαν το ενδιαφέρον του θεατρόφιλου κοινού για δύο γεμάτες θεατρικές σεζόν. Με λιτά σκηνικά μέσα, δύο μικρόφωνα, μερικά κομμάτια χαρτί κι ένα φακό ο Νανούρης έστησε μια αγαπησιάρικη και συγκινητική παράσταση. Η Λένα Παπαληγούρα ως μια performer της ιστορίας της Κατερίνας, ανάμεσα σε δύο μικρόφωνα, εκτονώνει το δράμα σε ένα σχεδόν συναυλιακό ρεσιτάλ ερμηνείας.

2. Ο Κυκλισμός του Τετραγώνου

Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών | Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς

Στον Κυκλισμό του Τετραγώνου, υπήρχε ένα μικρόφωνο που κρεμόταν στο βάθος και δημιουργούσε έναν ήχο «ιδιωτικό», σαν να ακούς από το διπλανό διαμέρισμα, στο οποίο παίχτηκαν και σκηνές και γίνονταν και κάποιες δράσεις. Επίσης, οι ηθοποιοί είχαν όλοι ψείρες που όμως κάθε τόσο έβγαιναν από διαφορετικές ηχητικές πηγές, άλλοτε από τα ηχεία του θεάτρου και άλλοτε από πολύ μικρά ηχεία που ήταν πάνω στη σκηνή, αλλάζοντας εντελώς την επίδραση.

3. Δαμάζοντας τα Κύματα/Ρωμαίος κι Ιουλιέτα on the road

Εθνικό Θέατρο | Σκηνοθεσία: Ρούλα Πατεράκη/ Κ.Θ.Β.Ε. | Σκηνοθεσία: Στέλιος Χατζηαδαμίδης

Στην φετινή παράσταση της Ρούλας Πατεράκη με βάση την γνωστή ταινία του Lars Von Trier, το βασικό δραματουργικό ατού της παράστασης ήταν η χρήση συνεντεύξεων του κινηματογραφικού σκηνοθέτη/συγγραφέα επί σκηνής με τη χρήση μικροφώνου εξωδραματικά. Στο έτερο κρατικό μας θέατρο, ο Στέλιος Χατζηαδαμίδης ακολούθησε παρόμοια λογική στην εφηβική του παράσταση Ρωμαίος κι Ιουλιέτα on the road, όπου η βασική συνθήκη ήταν ότι ήταν η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου και δύο ραδιοφωνικοί παραγωγοί απαγγέλλουν από το μικρόφωνο-όργανο της δουλειάς τους,

4. Τέφρα και Σκιά/Όταν ξυπνήσουμε εμείς οι νεκροί

Ροές/Θέατρο Τέχνης | Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς

Ο περίτεχνος σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς αξιοποίησε με τον πιο ευφάνταστο τρόπο το μικρόφωνο στην παράσταση του αριστουργηματικού πιντερικού έργου. Καθώς η Ρεβέκκα (Εύη Σαουλίδου) είναι καθηλωμένη σε μια καρέκλα κι ο (δυνάστης;) Ντέβλιν (Χρήστος Λούλης) την περιτριγυρίζει, υπάρχουν δύο μικρόφωνα στο γεμάτο άμμο έδαφος. Το σύρσιμο των ποδιών του ηθοποιού δημιουργούσε ένα αισθησιακό περιβάλλον, καθώς ο ήχος της άμμου διογκωνόταν, ενώ σε ένα άλλο σημείο ο ηθοποιός έριξε το ποτήρι του ποτού του προκαλώντας έναν εκκωφαντικό βόμβο. Αντίστοιχα, στο Όταν ξυπνήσουμε εμείς οι νεκροί που παρουσιάζεται στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, οι πέτρες που σείονται, οι ψίθυροι των ηθοποιών και τα σημαιάκια του σκηνικού περιβάλλοντος, δημιουργούν με τη βοήθεια του μικροφώνου ένα ενδιαφέρον ερμηνευτικό σύμπαν.

5. Ο Τελευταίος Επισκέπτης

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης | Σκηνοθεσία: Κοραής Δαμάτης

Ο Κοραής Δαμάτης παρουσίασε το όχι και τόσο γνωστό στην ελληνική θεατρική πρακτική έργο του Tennessee Williams Ο Τελευταίος Επισκέπτης (πρωτότυπος τίτλος: The Milk Train Doesn’t Stop Here Anymore) με τη Νόρα Κατσέλη στην θεατρική της επιστροφή σαν Φλώρα Γκόφορθ. Η βασική δραματουργική/σκηνική συνθήκη που θέτει το έργο είναι πως η ξεπεσμένη αριστοκράτισσα λίγο πριν το τέλος της ζωής της ασχολείται με το να ηχογραφεί τις αναμνήσεις της για να γράψει την αυτοβιογραφία της με τη βοήθεια της Μπλάκι. Ο Κ. Δαμάτης λοιπόν «μετέφρασε» σκηνικά την ηχογράφηση στη χρήση μικροφώνου, σα να βρίσκεται η αφηγήτρια σ’ ένα studio ηχογράφησης.

6. Ο Μαδαφάκας με το καπέλο

Skrow Theater| Σκηνοθεσία: Θάνος Τοκάκης

Στην σύγχρονη αμερικανική κωμωδία του Stephen Adly Guirgis, ο Θάνος Τοκάκης διαχειρίστηκε τα μουσικά ιντερμέδια, με ένα θάλαμο από σελοφάν που περιείχε μόνο ένα μικρόφωνο. Σε αυτό τον πρόχειρο θάλαμο, οι ηθοποιοί της παράστασης τραγουδούσαν σε ακουστικές εκδοχές δημοφιλή τραγούδια δημιουργώντας μια ζεστή ατμόσφαιρα στο Skrow.

7. Holy Beat

BIOS | Σκηνοθεσία: Κατερίνα Γιαννοπούλου

Στην παράσταση-ελέγεια στην Beat Generation, το μικρόφωνο λειτουργούσε σαν το μέσο ενός μανιφέστου, της εκφοράς του σχεδόν «επαναστατικού» κι αναρχικού ποιήματος του Allen Ginsberg, Howl.

8. Τα Κύματα

Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών | Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς

Στην sold-out παράσταση για εφηβικό (και όχι μόνο) κοινό του Δ. Καραντζά στη Μικρή Σκηνή της Στέγης, το μικρόφωνο έχει ξανά την τιμητική του, αφού τα «κύματα» (αντίστοιχα με το Τέφρα και Σκιά) παράγονται από την ανάδευση όσπριων σ’ ένα διαφανές δοχείο με τον ήχο να διογκώνεται. Προς το τέλος της παράστασης, δύο ηλεκτρικές κιθάρες αιωρούμενες με σχοινί από το ταβάνι κινούνται σαν εκκρεμές παράγοντας έναν σχεδόν ψυχεδελικό ήχο.

9. Ριχάρδος ΙΙ

Βυρσοδεψείο | Σκηνοθεσία: Έλλη Παπακωνσταντίνου

Η Ε. Παπακωνσταντίνου κατέθεσε μια πολύ ενδιαφέρουσα performance με την Αγλαΐα Παππά ως Ριχάρδο ΙΙ – έργο που δεν έχει τη συχνότητα παραστάσεων που έχει ο Ριχάρδος ΙΙΙ- με το μικρόφωνο να χρησιμοποιείται στα σχεδόν μπουρλέσκα νούμερα των ερμηνευτών αλλά και σε βασικά δραματικά σημεία όπου η αλλαγή υφοχρώματος φωνής σε συνδυασμό με τις δυνατότητες της τεχνολογίας βοηθούσε την διαφορετική ερμηνεία των χαρακτήρων.

10. 4.48 Ψύχωση

BIOS | Σκηνοθεσία: Άντζελα Μπρούσκου

Στην ατμοσφαιρική παράσταση της ομάδας Θέατρο Δωματίου, το μικρόφωνο λειτούργησε σαν μια τομή στην ψυχή της αυτοκτονικής αφηγήτριας, σαν να εκφέρει τις προθανάτιες εκμυστηρεύσεις της.

11. Atomic Alert

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης | Σκηνοθεσία: Λευτέρης Γιοβανίδης

Η χρήση του μικροφώνου στο Atomic Alert, είναι η εμπνευσμένη ιδέα του Φρεντερίκ Σοντάνγκ πάνω στην ομώνυμη ταινία του 1951, ουσιαστικά ένα performative σπικάζ, στα όρια της κριτικοιστορικής παρωδίας, όπου οι ηθοποιοί σαρκάζουν τη διαφθορά των θεσμών δίνοντας διαφορετικό κείμενο σε μια υπάρχουσα κινηματογραφική ταινία.

12. Ριχάρδος ΙΙΙ

Εθνικό Θέατρο | Σκηνοθεσία: Γιάννης Χουβαρδάς

Ο Γ. Χουβαρδάς, σκηνοθέτης γνωστός και για την επανερχόμενη χρήση συγκεκριμένων σκηνικών πρακτικών όπως το μικρόφωνο, η βιντεοσκόπηση και λοιπά οπτικοακουστικά μέσα, στον αμφιλεγόμενο Ριχάρδο του, χρησιμοποίησε ποικιλοτρόπως το μικρόφωνο, βάζοντας τους ήρωες του έργου να περιγράφουν τη διαμάχη των Λάντσεστερ σαν δημοσιογραφικό ρεπορτάζ, ενώ η Λαίδη Άννα με κάθε ευκαιρία τραγουδάει αγγλόφωνα κομμάτια (πιο επιτυχημένη η αντίστοιχη πρακτική στην παράσταση του Τ. Τζαμαργιά).

*Πηγή φωτογραφίας: tospirto.net

13. Σ’ εσάς που με ακούτε

Θέατρο Σημείο | Σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης

Ο Μάνος Καρατζογιάννης το φετινό χειμώνα έκανε ένα αφιέρωμα στην αγαπημένη του συγγραφέα Λούλα Αναγνωστάκη με ομιλίες γύρω από το έργο της και την παράσταση Σ’ εσάς που με ακούτε, την οποία σκηνοθέτησε. Στην παράσταση, το μικρόφωνο βρίσκεται μπροστά από τους ηθοποιούς, οι οποίοι το επισκέπτονται διαδοχικά για να κάνουν τις εξομολογήσεις τους. Αξίζει να θυμηθούμε και την σκηνική δράση του ιδίου Ενέδρες Ζωής, όπου ο ίδιος μαζί με ηθοποιούς της γενιάς του (Λ. Παπαληγούρα, Κ. Βασαρδάνης, Λ. Μιχαλοπούλου) στον εξωτερικό χώρο του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, απήγγειλαν αποσπάσματα από το έργο της Λούλας Αναγνωστάκη, με μια φανερά πολιτική διάθεση, σε μια περίοδο που η ανάγκη κινητοποίησης κατά του φασισμού ήταν πιο επιτακτική από ποτέ.

14. Όλα για τη μητέρα μου –Το Κενό Αυτοπροσώπως – Rent

Θέατρο Ακροπόλ | Σκηνοθεσία: Πέτρος Ζούλιας / Θέατρο Πόλη | Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Ρήγος / Θέατρο Βεάκη | Σκηνοθεσία: Άντα Λιβιτσάνου

Σε αυτές τις τρεις ετερογενείς παραστάσεις το μικρόφωνο ακολουθήθηκε για ν’ αναπαραστήσει έναν πολυχώρο θεαμάτων χωρίς να γίνει χρήση σκηνικού περιβάλλοντος. Η Κατερίνα Λέχου ως τραβεστί έδωσε μια απολαυστική κωμική ερμηνεία στη θεατρική εκδοχή της cult αλμοδοβαρικής ταινίας. Ο Διονύσης Χριστόπουλος τραγούδησε το πρώτο «νούμερο» της παράστασης Το Κενό Αυτοπροσώπως, σε μια ερμηνεία που παραπέμπει επίσης σε αλμοδοβαρική ταινία (Tacones Lejanos). Στο Rent, η Άντα Λιβιτσάνου ως Moreen έδωσε το δικό της ρεσιτάλ με το μονόλογο του δυστοπικού της ονείρου.

15. Αρμαντέιλ / Οι αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες

Σύγχρονο Θέατρο | Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Ασπιώτης / Θέατρο Πόρτα | Σκηνοθεσία: Γεωργία Μαυραγάνη

Οι δύο αυτές παραστάσεις αξιοποίησαν την παρουσία του μικροφώνου σε μια εκ των άνω εγκατάσταση, με το μικρόφωνο να αιωρείται από την οροφή. Στο Αρμαντέιλ που σκηνοθέτησε ο Κ. Ασπιώτης πριν δύο χρόνια στο Σύγχρονο Θέατρο, το μικρόφωνο αποτελούσε το μέσο για την αλληλογραφία της Λύντια Γκουίλτ (Μαρία Κίτσου) με την κυρία Όλντερσο (Σύνθια Μπατσή), σ’ ένα χορογραφημένο σκηνικό αποτέλεσμα. Αντίστοιχα, στη φετινή talk of the town επιτυχία του θεάτρου Πόρτα, η Γεωργία Μαυραγάνη τοποθετεί τους 4 αφηγητές της σε μια σκοτεινή σκηνή, όπου μικρόφωνα και λαμπιόνια αιωρούνται με ανάλογο τρόπο δημιουργώντας μια μυσταγωγία.

16. Αντιγόνη – Τελευταία Μαύρη Γάτα – Ριχάρδος ΙΙΙ

Μουσείο Μπενάκη | Σκηνοθεσία: Νατάσσα Τριανταφύλλη / Θέατρο Δημήτρης Χορν | Σκηνοθεσία: Ομάδα Ιδέα / Σύγχρονο Θέατρο | Σκηνοθεσία: Τάκης Τζαμαργιάς

Αυτές οι τρεις παραστάσεις έκαναν ένα εύκολα αναγνωρίσιμο τέχνασμα που σατιρίζει με άμεσο τρόπο την πολιτική κατάσταση, τοποθετώντας το μικρόφωνο σ’ ένα πολιτικό βήμα. Ο Κρέοντας (Λ. Γεωργακόπουλος) στην Αντιγόνη της Ν. Τριανταφύλλη, ο δήμαρχος στην εφηβική παράσταση της Ομάδας Ιδέα κι ο Ριχάρδος ΙΙΙ (Κ. Κωνσταντίνου) του Τ. Τζαμαργιά γίνονται δικτάτορες κι εξουσιαστές με μέσο το εξουσιαστικό/πολιτικό τους βήμα, κάνοντας τους μονολόγους τους φασιστικά διαγγέλματα.

17. Ψευδαισθήσεις

Θέατρο Οδού Κυκλάδων | Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου

Στην παράσταση της Κατερίνας Ευαγγελάτου στο θέατρο Κυκλάων-Λ. Βογιατζή, οι 4 ηθοποιοί γίνονται αφηγητές με το μικρόφωνο ν’ αποτελεί τον εξομολογητικό συνδετικό τους κρίκο.

18. Πολιτισμός: Μια κοσμική τραγωδία

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης | Σκηνοθεσία: Bijoux de Kant

Η Λένα Δροσάκη στην πρώτη μεγάλη της θεατρική ερμηνεία με τους Bijoux de Kant έκανε ένα ενδιαφέρον performance στο βάθος του υπογείου του ΙΜΚ, συνθήκη που είδαμε στη συνέχεια και στο Ramona’s Travel.

19. Φάουστ

Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών | Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός

Στην αμφιλεγόμενη παράσταση του Μ. Μαρμαρινού στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το μικρόφωνο ήταν ο καταλύτης των περισσότερων σκηνικών δράσεων των ερμηνευτών, καθώς τα σκηνικά αντικείμενα και οι ψίθυροι των ηθοποιών δημιουργούσαν κάποια επίδραση στο κοινό μόνο βάσει της παρουσίας του μικροφώνου.

20. The Day of Fury

Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών | Σκηνοθεσία: Arpad Schilling

Μια ουγγρική παράσταση παρουσιάστηκε το Νοέμβριο στην Στέγη στο πλαίσιο του πολυπολιτισμικού φεστιβάλ «Transitions Central Europe». Η παράσταση έθιξε καίρια κοινωνικοπολιτικά και οικονομικά προβλήματα, με την απολυμένη κεντρική ηρωίδα να ξεκινάει την δική της πορεία διαμαρτυρίας μοιράζοντας αυτοκολλητάκια μ’ ένα μάνγκο για να δείξει πως η καπιταλιστική παγκοσμιοποιημένη κοινωνία αποχυμώνει τους ανθρώπους και τους κάνει μηχανές.

Συνολικά, το μικρόφωνο και οι χρήσεις του είναι ένα χαριτωμένο κι ευρηματικό εφέ, ανέξοδο κι άρα πρακτικό, αλλά ταυτόχρονα το must-do των παραστάσεων κάθε δραματουργίας και σκηνικής ιδεολογίας. Προσωπικά, όσο βλέπω κάτι που αποτελεί τη βάση μιας πρωτότυπης σκέψης και πρότασης, θα κινητοποιούμαι θετικά στην πρόσληψη μιας παράστασης. Οι επόμενες τάσεις που βλέπουμε πως τείνουν να κυριαρχήσουν είναι τα βιντεοσκοπημένα «ιδεογράμματα» (Ρήγος: Ρωμαίος κι Ιουλιέτα, Κ. Ευαγγελάτου: Γυάλινος Κόσμος, Στηβ Κρικρής: Πεταλούδα στο πηγάδι) και η χρήση φωτεινών πινακίδων για την ένδειξη των ενοτήτων του έργου κατά την μπρεχτική άποψη (Ιώ Βουλγαράκη: Μισαλλοδοξία, Chet Walker: Sweet Charity, Χουβαρδάς: Όπερα της Πεντάρας), μέσα που φυσικά δεν κάνουν σήμερα την πρώτη τους σκηνική εμφάνιση, αλλά πλέον η τεχνολογική πρόοδος και οι αντίστοιχες σπουδές νέων δημιουργών, έχουν δώσει πρόσφορο έδαφος για καλοσχεδιασμένα σκηνικά αποτελέσματα. Η αυλαία της θεατρικής σεζόν πέφτει, τι μας περιμένει την επόμενη;