Middlesex ή Ανάμεσα στα δυο φύλα, τιτλοφορείται το μυθιστόρημα του Ελληνοαμερικανού Τζέφρυ Ευγενίδη που εκδόθηκε το 2003 και κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ. Χαρακτηρίστηκε ως ψυχολογικό μυθιστόρημα με επική μορφή και είναι το δεύτερο έργο του συγγραφέα που γεννήθηκε το 1960 στο Ντιτρόιτ του Μίσιγκαν ενώ οι γονείς του πατέρα του μετανάστευσαν στην Αμερική από τη Μικρά Ασία.
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα με ήρωα έναν άνθρωπο ανάμεσα στα δύο φύλα εξ ου και ο τίτλος του (Middlesex). Πρωταγωνίστρια είναι η Καλλιόπη Στεφανίδου (Κάλλι) με γονείς Ελληνοαμερικανούς και παππούδες Μικρασιάτες πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Αμερική μετά τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922.
Τα πρώτα χρόνια της ζωής της τα περνά ως κορίτσι μέχρι την εφηβεία όπου αρχίζει σταδιακά να διαπιστώνει βιολογικές διαφορές με άλλα συνομήλικα κορίτσια. ‘Ωσπου στο γραφείο ενός γιατρού στο Μανχάταν μαθαίνει ότι έχει γεννηθεί αγόρι παγιδευμένο σε κοριτσίστικο σώμα. Αιτία είναι μια μετάλλαξη στο πέμπτο χρωμόσωμα που υπάρχει στην οικογένεια πολλές γενιές πριν και όχι η αιμομικτική σχέση της γιαγιάς και του παππού της. Η γιαγιά Δεισδαιμόνα ξεκίνησε από το Βιθύνιο της Μικράς Ασίας πρόσφυγας το 1922 μαζί με τον αδελφό της Λευτέρη να φτάσει σε συγγενείς της στην Αμερική. Πάνω στο πλοίο που τους μεταφέρει και εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι ήταν άγνωστοι μεταξύ αγνώστων, παριστάνουν πως μόλις γνωρίστηκαν και αγαπήθηκαν τελώντας τον επίσημο γάμο τους με μάρτυρες τους επιβάτες του πλοίου.
Έτσι, πλάθεται μια οικογενειακή ιστορία γύρω από την έλλειψη ενός ενζύμου. Ο τίτλος παραπέμπει και στον τόπο κατοικίας (στο Ντιτρόιτ) καθώς ο πατέρας της Κάλλι, Μίλτον, κυνηγώντας το λεγόμενο Αμερικάνικο όνειρο προσπαθεί και πετυχαίνει να κατοικήσει σε μια περιοχή όπου δε συνηθίζεται να κατοικούν Έλληνες μετανάστες.
Δομή και αφήγηση
Πρόκειται για ένα έργο στο οποίο μπορούμε να διακρίνουμε δυο μέρη: μια ιστορία μεταναστών που προσπαθούν να επιβιώσουν και να προσαρμοστούν στη ζωή μιας νέας χώρας και μια ιστορία σεξουαλικότητας, οι οποίες συγχέονται. Στο φόντο των προσωπικών ιστοριών δίνονται ιστορικά γεγονότα της Μικρασίας, της Ελλάδας αλλά και της Αμερικής.
Από άποψη εξέλιξης της ιστορίας κατατάσσεται στο bildungsroman δηλαδή στο λεγόμενο μυθιστόρημα εφηβείας. Χαρακτηριστικό του όμως είναι η παρεκκλίνουσα αρχή αφού ο αφηγητής είναι ήδη μεγάλος σε ηλικία όταν ξεκινά η αφήγηση. Γενικά, τα μυθιστορήματα ενηλικίωσης χτίζονται πάνω στη σύγκρουση με ένα εμπόδιο που ο ήρωας συναντά. Ο Ευγενίδης στο Middlesex εφευρίσκει μια απίθανη αλλαγή στην πορεία προς την ενηλικίωση δηλαδή το να ζήσει η ηρωίδα στο εξής ως άνδρας. Στην ουσία η αφήγηση ξεκινά από ένα κορίτσι με Αμερικάνικους τρόπους για να καταλήξει σε έναν Ελληνο-αμερικάνο άνδρα που ζει στην Ευρώπη.
Ο αφηγητής είναι η Καλλιόπη που άλλοτε αφηγείται ως ώριμος άνδρας και άλλοτε, στο μεγαλύτερο μέρος του έργου, με τη φωνή του κοριτσιού που ήταν κάποτε. Όμως σε πολλά σημεία του έργου αυτός ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής αφηγείται ως παντογνώστης καθώς γνωρίζει όλα αυτά που έγιναν πριν γεννηθεί, όπως την ιστορία των παππούδων του. Λιγότερες πληροφορίες δίνονται για τον άνδρα και περισσότερες για το κορίτσι.
Ανάμεσα στα δυο
Χαρακτηριστικό του Middlesex είναι οι πολλές αντιθέσεις που αναδεικνύονται μέσω των λόγων και της δράσης των προσώπων, όπως το θηλυκό και το αρσενικό, οι μαύροι και οι λευκοί, ο παλιός και ο νέος κόσμος, η δεισιδαιμονία και η επιστήμη, το πεπρωμένο και η ελεύθερη βούληση, ο Χριστιανισμός και η αθεϊα και άλλα.Το βιβλίο αφορά το τι σημαίνει να καταλαμβάνει κάποιος τον απροσδιόριστο μεσαίο χώρο ανάμεσα στο αρσενικό και στο θηλυκό, τον Έλληνα και τον Αμερικάνο, το παρελθόν και το παρόν.
Ο συγγραφέας σε συνέντευξή του αναφέρει πως διάλεξε τον ερμαφρόδιτο ήρωα που στην εφηβεία του μπερδεύεται ανάμεσα στα δυο φύλα, για να διαπραγματευτεί το θέμα του προσδιορισμού της ταυτότητας γενικότερα.
Πράγματι, η απροσδόκητη ανακάλυψη ότι η Κάλλι είναι βιολογικά άνδρας, συγκλονίζει την έφηβη ηρωίδα που αποφασίζει να το σκάσει από το σπίτι αποφεύγοντας την ιατρική επέμβαση που είχε συμφωνηθεί, ώστε να αποφασίσει μόνη της για το μέλλον της. Η Κάλλι ξεφεύγει από το κυρίαρχο δίπολο αρσενικό-θηλυκό χωρίς να διαλέξει κάτι από τα δύο ώστε να ζήσει κοινωνικά αποδεκτή και αποδεχόμενη την ιδιαιτερότητά της αρθρώνει το δικό της αφήγημα. Επιλέγει να ζήσει ως άνδρας με το σώμα που έχει δίχως την επέμβαση της επιστήμης.
Ο Ευγενίδης στο Middlesex εντάσσει το ζήτημα της ταυτότητας σε μια γενικότερη προβληματική. Η συγκρότηση της ταυτότητας φύλου αναδεικνύεται ως κομμάτι πολιτικής και πολιτισμικής διαδικασίας που εγγράφεται πάνω στα σώματα των υποκειμένων και τα κατευθύνει προσδιορίζοντάς τα. Ενώ η συνάντηση με τον Άλλο αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ιδίως όταν αυτός ο Άλλος είναι κομμάτι του εαυτού μας και οφείλουμε να συμφιλιωθούμε μαζί του.
Πέρα από το ζήτημα της έμφυλης ταυτότητας μέσα από το βιβλίο περνάει αριστοτεχνικά ως μέρος της πλοκής και ο αγώνας των μαύρων κατά του ρατσισμού, η καταπίεση των μειονοτήτων και άλλα.
Το ιστορικό υπόβαθρο
Στο “Middlesex” του Τζέφρυ Ευγενίδη διαπλέκεται μια οικογενειακή ιστορία με την ιστορία του 20ου αιώνα. Καταρχάς, η Μικρασιατική Καταστροφή, η συγκέντρωση του κόσμου στο λιμάνι της Σμύρνης, η προσφυγιά και η εγκατάσταση σε μια νέα πατρίδα περιγράφονται με λεπτομέρειες ενώ η αναφορά σ΄αυτά τα γεγονότα διατρέχει όλο το έργο. Στον Ευγενίδη δεν υπάρχει η επιθυμία των επόμενων γενεών να ανακτήσουν τα χαμένα εδάφη της Μικρασίας. Μόνο η επιθυμία να διατηρηθεί η ελληνικότητα και οι ελληνορθόδοξες παραδόσεις παρά την αμερικανοποίηση.
Έπειτα, η μετανάστευση στην Αμερική, η εκβιομηχανοποίηση, το κραχ του 1929, η ποτοαπαγόρευση, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος κ.τ.λ. Οι ήρωες ζουν με φόντο τα σημαντικότερα γεγονότα του αιώνα σε Ελλάδα και Αμερική. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη διχοτόμηση της Κύπρου, η οποία αποτελεί σε πολιτικό επίπεδο μια ιστορία διμορφισμού και δυαδικότητας.
Middlesex και Αρχαία Ελλάδα
Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρξε ο ερμαφρόδιτος Τειρισίας, ο πιο φημισμένος μάντης της εποχής, που είχε ζήσει και ως άνδρας και ως γυναίκα. Επίσης, η θεότητα Ερμαφρόδιτος, ο γιος του Ερμή και της Αφροδίτης που αγκάλιασε τη Νύμφη Σαλμακίδα και έμειναν για πάντα ενωμένοι σε ένα πλάσμα, που είχε και τα δύο φύλα, το αρσενικό και το θηλυκό.
Το μυθιστόρημα περιέχει πλήθος ελληνικά και αρχαιοελληνικά στοιχεία. Άλλωστε το όνομα της ηρωίδας, Καλλιόπη, είναι όνομα μούσας. Στο έργο τα παιδιά του σχολείου παίζουν το θεατρικό «Αντιγόνη», την γνωστή τραγωδία του Σοφοκλή με χαρακτηριστική λεπτομέρεια ότι και στην εν λόγω τραγωδία τα παιδιά τα βαρύνει η οικογενειακή μοίρα. Δηλαδή κάτι αντίστοιχο με αυτό που συμβαίνει με τους ήρωες του μυθιστορήματος που τους βαρύνει μια γενετική ανωμαλία. Και η Καλλιόπη φυσικά παίζει στην παράσταση τον ρόλο του Τειρισία. Εξάλλου η Καλλιόπη συνηθίζει να διαβάζει Ιλιάδα, γεγονός το οποίο ερμηνεύει εκ των υστέρων ως ένδειξη αρρενωπότητας. Ο Λέφτυ απ΄την άλλη, ο παππούς της, μεταφράζει κείμενα αρχαιών.
Ο Ευγενίδης, λοιπόν, διατρέχει τον αρχαίο ελληνικό μύθο και χτίζει την ελληνικότητα. Διότι οι Έλληνες έχουν βρει ένα τρόπο να έχουν δυαδικότητα σε ένα κόσμο που κυνηγά την ενότητα. Οι τρεις άξονες που εξασφαλίζουν τη συνέχεια δια μέσου των γενεών είναι η ελληνική μυθολογία, η θρησκεία και η ιστορία.
Τα προβλήματα φύλου δεν επισκιάζουν τα εθνικά, μεταναστευτικά και φυλετικά προβλήματα.Το ζητούμενο είναι ο επαναπροσδιορισμός της ταυτότητας σε διάφορα επίπεδα. Για παράδειγμα οι παππούδες, Δεισδαιμόνα και Λέφτυ, πάνω στο πλοίο για την Αμερική ξανα-δημιουργούν τους εαυτούς τους και μετασχηματίζουν τη σχέση τους. Γι΄αυτό και ο συγγραφέας χειρίζεται με πολύ φυσικό τρόπο την ανοίκεια κατάσταση της αιμομειξίας.
Οι ήρωες διαρκώς σμιλεύουν την ταυτότητά τους. Είναι Έλληνες της Μικρασίας, έπειτα μετανάστες, έπειτα Έλληνες της Αμερικής. Διαρκώς κατασκευάζουν την ελληνικότητά τους ταυτόχρονα με την αμερικανικότητα τους και εν τέλει μετεωρίζονται ανάμεσα στα δυο. Το μόνο σταθερό είναι μια συγκεκριμένη δομή DNA που περνάει από γενιά σε γενιά και επηρεάζει τους απογόνους ενώ αυτοί ζουν σε άλλο γεωγραφικό μέρος, σε άλλη εποχή, σε άλλες συνθήκες. Ο Τζέφρυ Ευγενίδης εμφανώς διαχωρίζει τη φύση από τις κοινωνικές κατασκευές και πιστεύει ακράδαντα στην αυτοδιάθεση του ατόμου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Middlesex, Τζέφρυ Ευγενίδης, μετάφραση: Άννα Παπασταύρου, Εκδόσεις Πατάκη,2014 http://www.biblionet.gr/book/75326/Eugenides,_Jeffrey,_1960-/Middlesex
- «The Reinvention of Identity in Jeffrey Eugenides’s Middlesex» , Aristi Trendel
- «Mighty Hermaphrodite», Daniel Mendelsohn, THE NEW YORK REVIEW OF BOOKS
http://www.nybooks.com/articles/2002/11/07/mighty-hermaphrodite/
- THE NOVEL AS A MENTAL PICTURE OF ITS ERA, Bram van Moorhem interviews Jeffrey Eugenides
http://www.3ammagazine.com/litarchives/2003/sep/interview_jeffrey_eugenides.html
