Οἱ κερασιὲς θ᾿ ἀνθίσουνε καὶ φέτος στὴν αὐλὴ

 καὶ θὰ γεμίσουν μ᾿ ἄνθια τὸ παρτέρι.

 Πικρὴ ποὺ εἶν᾿ ἡ Ἄνοιξη σὰν εἶσαι δίχως ταίρι!

 Πικρὴ πού ῾ν᾿ ἡ ζωή!

 Ἄνοιξε τὸ παράθυρο στὴ πρωϊνὴ γιορτή,

 γιὰ νά ῾μπουν οἱ μοσχοβολιὲς ἀπὸ τὸ περιβόλι.

 Ἂχ κάθε του τριαντάφυλλο καὶ μία πλήγη ἀπὸ βόλι,

 εἶναι γιὰ ῾σὲ ποιητή!

 Στις 22 Ιανουαρίου του 1977, ο Μενέλαος Λουντέμης έφυγε από τη ζωή αλλά και από τον κόσμο της λογοτεχνίας, μα άφησε πίσω του πληθώρα έργων, ποιητικές συλλογές, μυθιστορήματα, διηγήματα αλλά και πολλές μεταφράσεις. Εκεί που πήγε, είναι σίγουρο πως θα συναντήσει το «Οι Λύκοι ανεβαίνουν στον ουρανό», ή «Το Παιδί που μετράει τ’ άστρα».

Ο  Βασίλης Βασιλικός, γράφει για τον Λουντέμη πως «θεωρείται ο πιο πολυδιαβασμένος Έλληνας έπειτα από τον Νίκο Καζαντζάκη». Έχει ακουστεί και ως ο Μαξίμ Γκόργκι της Ελλάδας. Με όποιον και να τον παρομοιάζουν όμως, παραμένει πολυγραφότατος και πολυδιαβασμένος. Η πένα του βουτηγμένη στον ρεαλισμό και την αμεσότητα, αποτυπώνει με μοναδικό τρόπο όλες τις σκέψεις του, τα σκληρά βιώματά του και τα συναισθήματά του, σε ένα φύλλο χαρτί. Ως ποιητής, μπορεί να χαρακτηριστεί λυρικός. Αρκετά από τα ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί, όπως το «Ερωτικό Κάλεσμα» από τους αδερφούς Κατσιμίχα και το ποίημα «Οι κερασιές θ’ ανθίσουνε και φέτος» από τον συνθέτη Σπύρο Σαμοίλη και με ερμηνευτή τον Αντώνη Καλογιάννη.

  Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα


Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα
Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα

Τόσο τα πεζά, όσο και τα ποιητικά έργα του Λουντέμη χαρακτηρίζονται από τη καταγραφή της ωμής πραγματικότητας και έχουν το στοιχείο του κοινωνικού ρεαλισμού. Τον Λουντέμη τον ενδιαφέρει η κοινωνική ανισότητα και η καταπολέμησή της. Όπως λέει και ο ίδιος δεν τον ενδιαφέρει η Τέχνη αλλά γράφει για την κατάδειξη της κοινωνικής ανισότητας. Γράφει με έναν «ερασιτεχνικό» τρόπο μιας και είναι αυτοδίδακτος στην τέχνη της γραφής και μορφωμένος περισσότερο από τα πάθη της ζωής του. Γι αυτό και στα έργα του, παίρνει τη μεριά των ταπεινών, των φτωχών και των αγράμματων, όπως με το Μέλιο στο «Ένα παιδί μετράει τ’άστρα». Στο «Ένα παιδί μετράει τ’άστρα, ο Μέλιος, μεγαλώνει με μεγάλες δυσκολίες και καταφέρνει να ξεκινήσει το Γυμνάσιο για να μάθει να διαβάζει και να γράφει. Βρίσκει ανθρώπους που τον δέχονται και τον αγαπούν κι άλλους που τον μισούν και του στέκονται εμπόδιο. Και μέσα σ’ όλες τής δυσκολίες χτυπάει κι ο έρωτας…

Το ίδιο όνομα «Μέλιος», χρησιμοποιεί ο Λουντέμης για πολλούς ήρωες των βιβλίων του, όπως στο «Κάτω απ’ τα Κάστρα της Ελπίδας», στο «Συννεφιάζει» και στην «Αγέλαστη Άνοιξη».

  Τα πιο ευγενικά του όνειρα…


 Τα έργα του αγγίζουν το μελοδραματικό, έχουν πλούσια ηθογραφικά και συμβολικά στοιχεία. Οι ήρωές του συναισθηματικοί, από κατώτερα συνήθως κοινωνικά στρώματα, μοναχικοί, που άλλες φορές η μοναξιά τους έχει ως αφορμή τον ανεκπλήρωτο έρωτα και άλλες απλά την κοινωνική ανισότητα. Τα τοπία που τους τοποθετεί, ρομαντικά, ποτάμια, δέντρα με άνθη.

Περάστε απ΄ το τσίρκο μας.

Που δεν είναι τσίρκο.

Ούτε «φρενοκομείον (ή «οίκος»).

Άλλα σταύλος… Σταύλος

όπου κάτι χοντρά ζώα

καταβροχθίζουν

τα πιο ευγενικά μας όνειρα. (Από το θεατρικό Τσίρκο η μεγάλη Κτηνωδία)

 Ο ερωτικός Λουντέμης


Ο Λουντέμης παλεύει για να βρει το παράδεισο που έχει στα όνειρά του, παλεύει για ένα κόσμο δικαιοσύνης και αγαθότητας. Και εκτός από αυτά πάντα ερωτικός, μας ταξιδεύει σε ένα άλλο κόσμο, έναν κόσμο εξιδανικευμένο που η αγάπη, ο έρωτας, η δικαιοσύνη κυριαρχούν. Ας τον διαβάσουμε, που ξέρετε, ίσως ταυτιστούμε μαζί του και βρούμε και εμείς τον δικό μας παράδεισο. Ας μην αργούμε, λοιπόν, γιατί είναι γεμάτοι πλάνεμα οι δρόμοι….

 Μην αργείς.Τούτο μόνο σου λέω.Μην αργείς

Γιατί, σε λίγο,σαν θα χτυπάς την πόρτα μου,

θα νομίζω πως είναι τα γηρατειά,

πως είν’ ο χειμώνας,πως είν’ ο θάνατος.

Μην αργείς.

 Στάσου κι αφουγκράσου κάτω απ’ τα σπίτια,

κι απ’ τους δρόμους που περνάς.

Απ’ τα παράθυρα κρέμουνται τα χέρια μου

και σε καλούν.

Στάσου κι αφουγκράσου κάτω απ’ τα σπίτια.

Σ’ όλα κυλάει ο αέρας σου.

Ολα ξέρουν τ’ονομά σου.

Μην αργείς.

Να σε περιμένω είναι πιο γλυκό κι απ’ το να’ρχεσαι.

Είναι σαν το σκάσιμο της μυγδαλιάς.

Σαν το πανί που πλέει στο λιμάνι.

Σαν κελάιδισμα,σαν γέλιο πρωινό.

Να σε περιμένω είναι σα να ξανάρχομαι στη γη.

Στο δρόμο μην αργείς. Είναι γιομάτοι Φαίακες,

είναι γιομάτοι πλάνεμα, οι δρόμοι.

Οι δρόμοι γλιστρούν,χυμούν αρπαχτικοί

και κλέβουν.

Μην αργείς.

Μην αργείς. Γιατί ώσπου να’ρθεις,

θα περπατήσω όλη την Υδρόγειο του πόνου μου.

Θα περπατήσω όλα τ’ αγκάθια, κι όλους τος γκρεμούς.

Γιατί να περιμένω ,είναι σα να πεθαίνω.

Γι’ αυτό. Μην αργείς. (Από τη συλλογή “Κραυγή στα πέρατα”)

 Ο Γιάννης Ρίτσος για τον Λουντέμη «Οδός ανθρώπου, Αριθμός Ένα»


Τον Απρίλιο του 1955 ο Γιάννης Ρίτσος δημοσίευσε στην «Αυγή» ένα ποίημα-αφιέρωμα στο Μενέλαο Λουντέμη. Παρακάτω σας παραθέτω επιλεγμένους στίχους. (Από το βιβλίο Ο δικός μας Μενέλαος Λουντέμης- Φ. Σιουμπούρας)

 Εδώ είναι το σπίτι του Μενέλαου.

Όχι οδός Αβύσσου, αριθμός Μηδέν.

Οδός ανθρώπου, Αριθμός Ένα.

Δε χρειάζεται να χτυπήσεις.

Η πόρτα ανοιχτή. Μπορείς να μπεις.

Μ΄ αναμμένο τα φανάρι της καρδιάς μου μες στη νύχτα

φωτίζω την πόρτα σου, Μενέλαε. Σε βρήκα.

Περάστε, αδέλφια. Το σπίτι του όλους μας χωράει.

Εδώ μένει ένας άνθρωπος που καίγεται απ΄ τον ήλιο

της καρδιάς του και φωτίζει.

 Βιογραφία


Ο Μενέλαος Λουντέμης γεννήθηκε το 1912 στην Αγία Κυριακή της Μικράς Ασίας (στην περιοχή της Νικομήδειας). Το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτριος Μπαλάσογλου ή Βαλασιάδης. Ο ίδιος επέλεξε το Μενέλαος Λουντέμης ως ψευδώνυμο και το εμπνεύστηκε από τον παραπόταμο του Βόδα, Λούντα, επηρεασμένος από τον Λένιν που πήρε το όνομά του από τον ποταμό Λένα που διατρέχει τη Σιβηρία. Το πατρικό του σπίτι στον Εξαπλάτανο της Έδεσσας, όπου εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του μετά την μικρασιατική καταστροφή, υπάρχει και σήμερα, εγκαταλελειμμένο. Αναγκάστηκε να δουλέψει από μικρός λόγω του ξεριζωμού, ως λαντζέρης, λούστρος, ψάλτης, δάσκαλος και επιστάτης στα έργα του Γαλλικού Ποταμού Λουδία.

Από την Έδεσσα, μεταφέρθηκε σε ένα οικοτροφείο της Κοζάνης και ύστερα στο Βόλο, ώσπου κατέληξε στην Αθήνα για να γνωρίσει τον  Κώστα Βάρναλη, τον Άγγελο Σικελιανό και τον Μιλτιάδη Μαλακάση όπου θα τον βοηθήσει να διοριστεί βιβλιοθηκάριος της «Αθηναϊκής Λέσχης».

Το 1933 δημοσιεύτηκε το πρώτο του διήγημα στο «Νέα Εστία». Τον ίδιο χρόνο βραβεύτηκε από το περιοδικό «Εβδομάς» για 2 ερωτικές επιστολές του, ενώ το 1938 πήρε το Α΄ Κρατικό Βραβείο για το βιβλίο του «Τα πλοία δεν άραξαν». Παντρεύτηκε την Έμυ Μαυρογιάννη, ο γάμος τους όμως δεν έγινε ποτέ αποδεκτός από τους γονείς της, επιχειρηματίες της εποχής. Μαζί της απέκτησε την μονάκριβή του κόρη Μυρτώ, που ζει στην Αθήνα και είναι ζωγράφος.

Στην κατοχή πήρε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση στο πλευρό του ΕΑΜ και διετέλεσε γραμματέας της οργάνωσης διανοουμένων. Κατά τον εμφύλιο συλλαμβάνεται για τα αριστερά του φρονήματα, δικάζεται για εσχάτη προδοσία και καταδικάζεται σε θάνατο – ποινή που δεν εκτελέστηκε ποτέ. Αντ’ αυτού, εξορίζεται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Μακρόνησο και στον Άη Στράτη, μαζί με το Θεοδωράκη και τον Ρίτσο. Το 1958 δικάζεται εκ νέου για το βιβλίο του «Βουρκωμένες μέρες» και απαγορεύεται η κυκλοφορία των βιβλίων του. Μετά τη δίκη εκπατρίζεται στο Βουκουρέστι και χάνει την ελληνική ιθαγένεια. Στη Ρουμανία συνεχίζει το συγγραφικό του έργο, ως και λίγο μετά τη μεταπολίτευση. Την περίοδο της αυτοεξορίας ο Λουντέμης πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια, φτάνοντας μέχρι την Κίνα και το Βιετνάμ. Το οδοιπορικό του αυτό το αποτύπωσε το 1966 στο βιβλίο του «Μπατ-Τάι». Το 1976 επανακτά την ελληνική του ιθαγένεια και επιστρέφει στην Ελλάδα. Ένα χρόνο αργότερα, το 1977, πεθαίνει από καρδιακή προσβολή και η σορός του εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα.

 Συγγραφικό έργο


Συννεφιάζει
Συννεφιάζει

Τα έργα του Λουντέμη μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, κυρίως στις ανατολικές χώρες, όπως η Πολωνία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία. Επίσης κάποια απ’ αυτά μεταφράστηκαν στα κινεζικά και στα βιετναμέζικα. Στην Ευρώπη δημοσιεύθηκαν αρκετά αποσπάσματα από το έργο του, σε καλλιτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες.  Πιο κάτω υπάρχουν τα περισσότερα μυθιστορήματα, διηγήματα και ποιητικές συλλογές που εξέδωσε. Εκτός από αυτά, έχει γράψει αρκετά ταξιδιωτικά, θεατρικά και παιδικά έργα.

 Ποιητικές συλλογές

 Κραυγή στα πέρατα,  (1954)

Τραγουδώ για την Κύπρο, (1956)

Το σπαθί και το φιλί, (1967)

Κοντσέρτο για δύο μυδράλια και ένα αηδόνι, (1973)

Θρηνολόι και άσμα για το σταυρωμένο νησί, (1975)

Οι εφτά κύκλοι της μοναξιάς, (1975)

Πυρπολημένη μνήμη, (1975)

Ο εξάγγελος (Άγγελος Σικελιανός), (1976)

  Διηγήματα

Τα πλοία δεν άραξαν, (1938)

Περιμένοντας το ουράνιο τόξο, (1940)

Γλυκοχάραμα, (1944)

Βουρκωμένες μέρες, (1953)

Το τραγούδι των διψασμένων, (1966)

Αυτοί που φέρανε την καταχνιά

  Μυθιστορήματα

Έκσταση, (1943)

Καληνύχτα ζωή (1946)

Συννεφιάζει, (1946)

Οι κερασιές θ’ ανθίσουν και φέτος, (1956)

Τότε που κυνηγούσα τους ανέμους, (1956)

Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα,  (1956)

Οδός Αβύσσου αριθμός 0, (1962)

, Το ρολόι του κόσμου χτυπά μεσάνυχτα, (1963)

Η φυλακή του Kάτω Kόσμου, (1964)

Θυμωμένα στάχυα, (1965)

Το κρασί των δειλών», (Σαρκοφάγοι Ι), (1965)

Οι ήρωες κοιμούνται ανήσυχα, (Σαρκοφάγοι ΙΙ), (1974)

Ο άγγελος με τα γύψινα φτερά, (Σαρκοφάγοι ΙΙΙ), (1974)

Ο γολγοθάς μιας ελπίδας, (1979)

Αγέλαστη Άνοιξη

Λύσσα, μυθιστόρημα

Τρόπαια Α΄, (Η οπτασία του Μαραθώνα)

Τρόπαια Β΄», (Σαλαμίνα)

Κάτω απ’ τα κάστρα της ελπίδας

 Βιογραφίες

Της γης οι αντρειωμένοι…, (1976)

Μενέλαος Λουντέμης Απανθίσματα», Αθήνα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα (2004) του Δαυίδ Ναχμία

Προηγούμενο άρθροΈκθεση της Μαρίας Κτιστοπούλου στις Βρυξέλλες
Επόμενο άρθροΟι Iasis στο Faust