Φέροντας μέχρι τη Θεσσαλονίκη και το Φεστιβάλ Δάσους του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος τη φήμη, τις έντονες (σε κάθε στάδιο της κλίμακας) αντιδράσεις και κριτικές που της αποδόθηκαν και έναν δυνατό θίασο, με πρωταγωνιστικά ονόματα ως μέλη του αριστοφανικού χορού η Λυσιστράτη από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού (σημ. την πρώτη του πάνω στον αρχαίο κωμικό) θα κατακτήσει και το απόρθητο, ακόμα, Ωδείο Ηρώδου του Αττικού στις 24 του Σεπτέμβρη, για να περάσει μ’ αυτόν τον τρόπο στην ιστορία της δραματολογίας και στο απόθεμα της μνήμης όσων είχαν την τύχη να «συναντηθούν» μ’ αυτήν την παράσταση.
Ενώ ο Πελοποννησιακός Πόλεμος μαίνεται κρατώντας τους αλληλοσπαρασσόμενους άντρες μακριά από τα σπίτια τους, η Λυσιστράτη με τη ρητορική της πειθώ «οργανώνει» τις γυναίκες της Αθήνας και της Σπάρτης σε αποχή από τα «συζυγικά τους καθήκοντα», με στόχο την κατάπαυση των εχθροπραξιών μεταξύ των δύο πόλεων. Ταυτόχρονα οι γυναίκες προχωρούν σε κατάληψη του ταμείου δημοσίων πόρων, από τους οποίους χρηματοδοτούνται οι πολεμικές επιχειρήσεις. Τα αποτελέσματα είναι άμεσα, οι αντιδράσεις των αντρών κωμικοτραγικές και εν τέλει η ειρήνη επιτυγχάνεται, με το γεγονός να γιορτάζεται σ’ ένα βακχικό γλέντι.
Ο Αριστοφάνης, ενάμιση χρόνο μετά την καταστροφή της Αθήνας και των συμμάχων της που σύρθηκαν στην σικελική εκστρατεία, διδάσκει (το 411 π.Χ.) το πλέον αντιπολεμικό όλων των έργων του και «τοποθετεί» κατά όχι τυχαίο τρόπο την υπόθεση της ειρήνης στα χέρια των γυναικών, καθώς οι άντρες έχουν αποδειχτεί ανάξιοι να διασφαλίσουν την ειρηνική συνύπαρξη των πόλεων-κρατών τους.
«Θα ‘ρθει στιγμή που οι Έλληνες εμάς θα πούνε λυσιμάχες»
Σε μία ευθεία διαπραγμάτευση με τρόπους που ανάγονται στην «ομπρέλα» του μεταμοντέρνου, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός προχωρά σε τεχνάσματα αποστασιοποίησης των ηθοποιών από τους ρόλους, αντικειμενοποιεί ως προς τη διαπραγμάτευση το ίδιο το παραστάσιμο υλικό (την εποχή, τα ήθη της, το χωροχρόνο, τον modus vivendi), δεν ακολουθεί την αριστοτελική μιμική της τέχνης, ανοικειώνει μπρεχτικά και παραξενίζει φορμαλιστικά. Δηλαδή, η (σπουδαία) πρωταγωνίστριά του Λένα Κιτσοπούλου ως Λυσιστράτη κινείται σε δύο επίπεδα, αυτό του ρόλου τον οποίο ενσαρκώνει και αυτόν μίας «διαπραγματεύτριας» επί σκηνής -ως Λένα Κιτσοπούλου.
Αυτό δε θα ήταν εφικτό ελλείψει της ιδιαίτερης περσόνας της ως ανθρώπου και καλλιτέχνιδας, που ευφυώς εκμεταλλεύτηκε ο Μαρμαρινός. Η Λένα Κιτσοπούλου προβαίνει από αυτή τη δισυπόστατη «θέση» σε εκ των έσω και διαχρονικά (από το 411 π.Χ. στο «παρόν» του 2016 μ.Χ.) κριτική του Αριστοφάνη και των καίριων ζητημάτων με τα οποία εφάπτεται η κωμωδία: κοινωνική θέση και ιστορικός ρόλος της γυναίκας, πατριαρχία και –το σημαντικότερο- πόλεμος και ειρήνη στην πολιτική τους διάσταση.
Γίνεται προφανές ότι η ανάγνωση του Μαρμαρινού δεν είναι σε τόνους παραδοσιακής (ή και εθιμοτυπικής) αναπαράστασης του Αριστοφάνη, αντίθετα ο ίδιος ως δημιουργός βάζει μπροστά την καλλιτεχνική του προσωπικότητα θέλοντας να συστήσει κάτι διαφορετικό, καθώς εν γένει δε συνηθίζει να ακολουθεί πεπατημένες, με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Εκμεταλλεύεται στοιχεία ετερογενή –των θεωρητικών σχημάτων του φεμινισμού και των οριενταλιστικών θεωριών π.χ.- βάζοντας το κοινό στη διαδικασία να τα συνενώσει με διανοητικό «κόπο», ώστε να προσλάβει ως ολοκληρωμένο καλλιτεχνικό «προϊόν» «αυτή» τη Λυσιστράτη.
Για να επανέλθουμε στο πιο στενά σκηνικό κομμάτι, συνοδοιπόροι της Λυσιστράτης στην ειρηνική της πορεία προς την παύση των πυρών είναι δεκατέσσερις γυναίκες, που συστήνουν το χορό, και μία πιανίστα –η Λενιώ Λιάτσου- που «ντύνει» μουσικά την παράσταση με τους ήχους του Δημήτρη Καμαρώτου. Πρόκειται για έναν χορό εκτοπίσματος που σπάνια έχουν την τύχη οι θεατές να απολαύσουν (σπάνια, πλέον, καθώς αποτελούσε αγαπητή «τακτική» σε παλιότερες και πιο ευτυχείς εποχές για το θέατρο στην Ελλάδα): Gemma Carbone, Αθηνά Δημητρακοπούλου, Λένα Δροσάκη, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Άννα Κλάδη, Σοφία Κόκκαλη, Ειρήνη Μαρκή, Αθηνά Μαξίμου, Ελένη Μπούκλη, Ηλέκτρα Νικολούζου, Αγλαΐα Παππά, Λένα Παπαληγούρα, Μαρία Σκουλά, Έλενα Τοπαλίδου.
Το δέσιμο τόσων διαφορετικών προσωπικοτήτων, τόσων διαφορετικών σωμάτων μισοκαλυμμένα – μισοακάλυπτα στα πολύχρωμα υφάσματα της Μαγιού Τρικεριώτη, εκτεθειμένων στο μάτι του θεατή, λικνιζόμενων γοητευτικά αλλά και εξόχως κωμικά ενίοτε υπό την καθοδήγηση του Χρήστου Παπαδόπουλου, προκαλώντας την περιέργεια, τις αισθήσεις και το μυαλό –όσων δεν προκάλεσε και τα παραπάνω τρία ο ορίζοντας είναι περιορισμένου βεληνεκούς- ήταν όχι απόλυτα ευθυγραμμισμένο και συνεπές, ωστόσο όμορφο στην ποικιλότητά του. Αν κάθε χορός αρχαίου δράματος ήταν προικισμένος με τέτοιες θεατρικές προσωπικότητες (προσωπικότητες και όχι «ονόματα») θα προσέθετε πολλά στα θετικά του εκάστοτε ανεβάσματος.
Από την άλλη, ένας χορός του κλαυσίγελου –εξαιτίας της σεξουαλικής πενίας- αποτελούμενος από το μεγάλο Γιάννη Βογιατζή, το Θέμη Πάνου, το Χάρη Τσιτσάκη και το Γιώργο Μπινιάρη, σε πλήρη αντιδιαστολή με τις δυναμικές, εύρωστες, ζωηρές γυναίκες. Η αμηχανία και η αδράνεια των αντρών επιτονίζεται διπλά, ώστε να αναδείξει τη στάση που τηρούν οι γυναίκες, προκαλώντας αισθήματα θυμηδίας στους θεατές. Ο Αιμίλιος Χειλάκης ως Κινησίας συμπληρώνει το κουιντέτο των αρσενικών παρουσιών στο έργο, αποτελώντας έναν ρόλο που επίσης διαπραγματεύτηκε με ιδιαίτερο τρόπο ο Μαρμαρινός στη σκηνοθεσία του. Σημειωτικά συνιστά τον Άνδρα στην παράσταση, ο οποίος αρχικά δεν έχει φωνή και αυτοδιάθεση, γίνεται ετεροκινούμενος, εκφράζει άκομψα τις επιτακτικές γενετήσιες ορμές του και βρίσκει τον εαυτό του, όταν λόγος, σώμα και ψυχή ταυτίζονται σε μια κανονικοποιημένη εκφορά ικανοποιητικής υποκριτικής.
Δε θα μπορούσε να παραλειφθεί η αναφορά στη σημαντική και μετρημένη «λέξη λέξη» μετάφραση του πολυπράγμονα Δημήτρη Δημητριάδη, πάνω στην οποία βασίστηκε η σκηνοθετική δουλειά. Ωστόσο, διακρίνονται τα στοιχεία του αυτοσχεδιασμού που κληροδοτήθηκαν από το υλικό των προβών και προσδίδουν επιπλέον «χαρακτήρα» σ’ αυτήν την προσέγγιση του Μαρμαρινού, γιατί πιο πολύ περί προσέγγισης παρά περί διδασκαλίας (με τη χρήση που έκαναν στον όρο οι παλιοί δάσκαλοι του θεάτρου) πρόκειται. Εξ ου και ορισμένες έντονες αντιδράσεις πρόσληψης που προέρχονται από το πλαίσιο του ορίζοντα προσδοκίας απέναντι στον Αριστοφάνη το οποίο χτίζει ο καθένας. Βέβαια, το «σπάσιμο» το πλαισίου είναι αυτό που εξελίσσει και προχωρά τον ίδιο τον «ορίζοντα» και όχι η δυσανεξία στην αλλαγή, άκριτα.
Ευτυχής συνάντηση ανθρώπινων τύπων η Λυσιστράτη του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου «ανοίγει» έναν διαφορετικό θεατρικό δρόμο επί του αρχαίου δράματος και ως τέτοια χειρονομία καθίσταται πολύ σημαντική. Ένας σκηνοθέτης σαν τον Μιχαήλ Μαρμαρινό έχει πάντα ανοιχτές διόδους, ώστε να «λέει» αυτά που θέλει, θα βρίσκεται στην «πένα» των κριτικών και, μακάρι, οι δουλειές του να βρίσκονται παράλληλα στις ψυχές των θεατών, με σκοπό να τις ανυψώνουν ηθικά και αισθητικά και να πλουτίζουν με νέες «συνδέσεις» τη διάνοια.
Λυσιστράτη: Trailer
Λυσιστράτη: Πληροφορίες παράστασης
Συντελεστές
- Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης
- Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός
- Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός
- Σκηνικά: Γιώργος Σαπουντζής
- Κοστούμια: Μαγιού Τρικεριώτη
- Φωτισμοί: Thomas Walgrave
- Κίνηση: Χρήστος Παπαδόπουλος
- Μάσκες: Μάρθα Φωκά
- Καλλιτεχνική Συνεργάτις: Έφη Θεοδώρου
- Βοηθός σκηνοθέτη: Θεοδώρα Καπράλου
- Βοηθοί ενδυματολόγου: Κατερίνα Αριανούτσου, Μυρτώ Σαρμά
- Δραματολόγος παράστασης: Έρι Κύργια
- Διανομή: Γιάννης Βογιατζής, Gemma Carbone, Αθηνά Δημητρακοπούλου, Λένα Δροσάκη, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Λένα Κιτσοπούλου, Άννα Κλάδη, Σοφία Κόκκαλη, Ειρήνη Μακρή, Γιώργος Μπινιάρης, Αθηνά Μαξίμου, Ελένη Μπούκλη, Ηλέκτρα Νικολούζου, Θέμης Πάνου, Λένα Παπαληγούρα, Αγλαΐα Παππά, Μαρία Σκουλά, Έλενα Τοπαλίδου, Χάρης Τσιτσάκης, Αιμίλιος Χειλάκης, Πιάνο: Λενιώ Λιάτσου
- Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Παρασκευή, 24 Σεπτεμβρίου στις 21.00
- Τιμές εισιτηρίων: Ζώνη VIP: 35€, Ζώνη Α: 25€, Ζώνη Β: 15€, Άνω διάζωμα: 10€ (sold out)
- Τα εισιτήρια για την παράσταση έχουν εξαντληθεί
Πληροφορίες θεάτρου
- Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Ακρόπολη
- Προπώληση: Ελληνικό Φεστιβάλ – Πανεπιστημίου 39, στοά Πεσμαζόγλου 39
- Εθνικό Θέατρο
