Ο «Λουκής Λάρας» του Δημητρίου Βικέλα είναι μυθιστόρημα που γράφτηκε το 1879 και αναφέρεται στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Πρόκειται για έργο που αποτελεί ορόσημο στη νεοελληνική λογοτεχνία καθώς συντελεί στη μετάβαση από τον ρομαντισμό στον ρεαλισμό και εισάγει την ηθογραφία.
Το μυθιστόρημα σύμφωνα με σημείωση του Βικέλα στηρίχτηκε σε χειρόγραφο-μαρτυρία του Λουκά Τζίφου, ενός Χιώτη εμπόρου που έγραψε μετά από παρότρυνση του συγγραφέα την ιστορία του. Γι΄αυτό και ο πλήρης τίτλος του έργου είναι: «Λουκής Λάρας, Αυτοβιογραφία γέροντος Χίου». Εκδόθηκε το 1879 αρχικά σε συνέχειες στην «Εστία» και αργότερα μέσα στο ίδιο έτος σε βιβλίο. Ο Πέκαμ αναφέρει πως το μυθιστόρημα διανεμήθηκε δωρεάν στους νέους συνδρομητές της εφημερίδας «Εστία» ως βαρυσήμαντο «εθνικό έργο».
Υπόθεση του έργου
Ήρωας του μυθιστορήματος είναι ένας νεαρός γιος εμπόρου που βρίσκεται αρχικά με τον πατέρα του στη Σμύρνη διευθύνοντας την οικογενειακή επιχείρηση. Υπό την πίεση των τουρκικών διώξεων που αντιδρούν βίαια στην Ελληνική Επανάσταση, αναγκάζονται να καταφύγουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, τη Χίο, όπου σμίγουν με την υπόλοιπη οικογένεια. Λίγο αργότερα πάλι λόγω των σφαγών που επιχειρούν οι Τούρκοι, εγκαταλείπουν οικογενειακώς το νησί περιπλανώμενοι σε διάφορα μέρη ώσπου καταλήγουν στην Τήνο. Εκεί ο Λουκής Λάρας μετά τον θάνατο του πατέρα του και αφού έχει διαφύγει τον μεγάλο κίνδυνο να χάσει τη ζωή του, θα κάνει τα πρώτα επιχειρηματικά του βήματα ως έμπορος προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωση της οικογένειας του.
Ο «Λουκής Λάρας» χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό μυθιστόρημα γιατί αναφέρεται στα γεγονότα της Ελληνικής Επανάσταση του 1821 όμως διαφέρει ριζικά από προηγούμενα έργα. Ο πρωταγωνιστής δεν είναι ήρωας που ρίχνεται στη μάχη αλλά αντιθέτως είναι ένας φιλήσυχος άνθρωπος που προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στις αντίξοες συνθήκες της εποχής εκείνης. Ο αγώνας για την απελευθέρωση δε βρίσκεται στο κέντρο της αφήγησης παρά φτάνει μόνο ο απόηχός του. Η Δήτσα αναφέρει σχετικά πως η ιστορία της Επανάστασης δε συγκροτείται μόνο από τα κατορθώματα των ηρώων αλλά και από τα δεινά του άμαχου πληθυσμού. Πράγματι, στο έργο δε λείπουν περιγραφές διώξεων, θανατώσεων και ατιμώσεων. Άλλωστε η ιστορία του συνόλου αποτελείται από τις ιστορίες των ατόμων.
Ο «Λουκής Λάρας» στη ελληνική πεζογραφία
Ο «Λουκής Λάρας» θεωρείται από πολλούς μελετητές ως έργο ορόσημο στην ελληνική πεζογραφία μεταξύ του ιστορικού μυθιστορήματος που είχε αρχίσει να φθίνει και της ηθογραφίας που κερδίζει έδαφος. Έτσι, στο μυθιστόρημα γίνονται αναφορές σε ήθη και έθιμα του λαού καθώς και εκτενείς περιγραφές του περιβάλλοντος χώρου με συχνή χρήση τοπωνυμίων. Είναι εμφανής η επιρροή που δέχτηκε ο συγγραφέας από τη λαογραφία που αναπτύσσεται τα χρόνια που γράφεται το έργο. Επιπλέον, όπως σημειώνει ο Πέκαμ, στα πλαίσια της ηθογραφίας δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην ελληνοτουρκική μεθόριο – ο ήρωας κινείται στα νησιά του Αιγαίου και τη Σμύρνη- περιοχές που δεν άνηκαν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος την εποχή που γράφτηκε το έργο επισημαίνοντας έμμεσα την ανάγκη ενσωμάτωσης τους στο επίσημο κράτος.
Ένας άλλος λόγος που καθιστά το «Λουκή Λάρα» ως ιδιαίτερο έργο είναι η αντι-ηρωϊκή οπτική που υιοθετεί. Ο ομώνυμος ήρωας ομολογεί πως ούτε ψυχικά ούτε σωματικά είναι ικανός να συμμετάσχει ενεργά στον αγώνα της απελευθέρωσης. Αντιθέτως, προτιμά αντί να πάρει τα όπλα, να ασχοληθεί με το εμπόριο και την οικογενειακή του ευημερία. Στην αφήγηση διατηρούνται χαμηλοί τόνοι ενώ απουσιάζουν εθνικές και ηρωϊκές εξάρσεις. Το έργο έχει έντονο το πατριωτικό στοιχείο αλλά όχι το επικό. Έτσι, το μυθιστόρημα του Βικέλα κλείνει μια περίοδο μυθιστορημάτων που αναφέρονται στα σπουδαία κατορθώματα του έθνους.
Ο συγγραφέας και το έργο
Δεν είναι τυχαίο πως ο συγγραφέας του έργου διετέλεσε έμπορος, όπως και ο ήρωας. Χαρακτηριστικά του Λουκή είναι η πραότητα, η καλοσύνη και η αγαθότητα. Σύμφωνα με τον Αθανασόπουλο ο Βικέλας μέσω της φιλειρηνικής ζωής του ήρωα του, επιδιώκει να δικαιώσει την προσωπική του ιδεολογία αποχής από εθνικά θέματα καθώς και την στάση της κοινωνικής του τάξης. Είναι δηλαδή σαν να καθιστά τον Λουκή Λάρα ως παράδειγμα δεδομένου πως η ιστορία του βασίζεται στην αληθινή ιστορία του Λουκά Τζίφου.
Η μετριοπάθεια που αποπνέει το έργο επεκτείνεται και στην απλή καθαρεύουσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας αφαιρώντας τις υπερβολές και επιλέγοντας τη λιτότητα στο ύφος. Επίσης, καινοτομία του έργου είναι η αυτοβιογραφική αφήγηση και το προσωπικό ύφος σε αντίθεση με την αντικειμενική αναπαράσταση των γεγονότων. Για όλους τους παραπάνω λόγους το έργο υπήρξε δημοφιλές ανάγνωσμα για πολλές δεκαετίες και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Βικέλας Δ. (1879), «Λουκής Λάρας»
- Αθανασόπουλος Β. (1997), «Ο ρεαλισμός ως μέσο της ηθικής παραδειγματικής λειτουργίας της διήγησης : η περίπτωση του ιδεολογικού ρεαλισμού του «Λουκή Λάρα» στο «Από τον Λέανδρο στον Λουκή Λάρα : μελέτες για την πεζογραφία της περιόδου 1830-1880», Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, επιμέλεια Νάσος Βαγενάς
- Δήτσα Μ. (1996), «Δημήτριος Βικέλας, Η παλαιότερη πεζογραφία μας τόμος Ε΄ ( 1830-1880)», Αθήνα,Σοκόλης
- Peckham R.S. (2001), «Εθνικές Ιστορίες Φυσικά Κράτη», ΑΘΗΝΑ : ΕΝΑΛΙΟΣ
- Πολίτης, Λ. (1985) « Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» – Δ’ έκδ. – Αθήνα : Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
