Το ΚΠΙΣΝ, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, είναι ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα της εποχής μας. Δημιούργημα του αρχιτεκτονικού γραφείου Renzo Piano Building Workshop και τοποθετημένο στο Δέλτα Φαλήρου, 4,5 χιλιόμετρα νοτίως του κέντρου της Αθήνας. Πρόκειται για ένα μεγάλο έργο το οποίο πραγματοποιήθηκε με  χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και με σκοπό τη διάδοση της παιδείας και του πολιτισμού στον ελληνικό χώρο. Στο κτήριο αυτό θα στεγαστούν η Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ) καθώς και Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ), οι οποίες θα περιβάλλονται από το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος. Ο  προϋπολογισμός του ΚΠΙΣΝ ανέρχεται στα 617 εκατομμύρια ευρώ, ενώ η πλήρης διαχείριση και έλεγχος του θα αποδοθούν στο Ελληνικό Δημόσιο, όταν αυτό  ολοκληρωθεί.

Ο Αρχιτέκτονας

Το Φεβρουάριο του 2008, έπειτα από κλειστό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» ανέθεσε το έργο του ΚΠΙΣΝ στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Renzo Piano. Πρόκειται για έναν Ιταλό στην καταγωγή αρχιτέκτονα, ο οποίος, από το 1964 που αποφοίτησε από το Πολυτεχνείο του Μιλάνου, επιδίδεται σε αρχιτεκτονικά έργα παγκόσμιας κλίμακας. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κορυφαίους αρχιτέκτονες της γενιάς του και έχει αποσπάσει ποικίλες διακρίσεις. Σημαντικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του αποτελούν: η χρήση υλικών όπως το γυαλί, το ξύλο και το μέταλλο, η διαφάνεια στις κατασκευές, η εκμετάλλευση του φυσικού φωτός και του υδάτινου στοιχείου, οι καθαρές γραμμές και η προτίμηση στα βιώσιμα- «πράσινα» κτήρια. Επιδιώκει να εντάξει τα κτήρια του στο αντίστοιχο περιβάλλον, με ταιριαστό τρόπο κάθε φορά, ενώ, τόσο  μέσα από το ΚΠΙΣΝ όσο και από τα άλλα έργα του, διαφαίνεται η κατανόηση της Μεσογείου και η επίδραση της στην αρχιτεκτονική του.

Η ιδέα

Όταν ο Piano μαζί με την ομάδα του επισκέφτηκαν το οικόπεδο στο Δέλτα Φαλήρου, συνειδητοποίησαν ότι η Λεωφόρος Ποσειδώνος εμπόδιζε τη θέα προς τη θάλασσα. Επομένως, η πρώτη και βασική κίνηση ήταν η ανύψωση του ανάγλυφου.

 

ΚΠΙΣΝ-Ανύψωση του ανάγλυφου
Ανύψωση του ανάγλυφου- Η βιβλιοθήκη αριστερά- το κανάλι νερού στα δεξιά

Το μεγαλύτερο μέρος του ΚΠΙΣΝ στεγάζεται με ένα φυτεμένο, βατό, επικλινές δώμα. Ο επισκέπτης, λοιπόν, έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί στον κήπο του δώματος ξεκινώντας από το επίπεδο μηδέν και να φτάσει στα 30 περίπου μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας χάρη σε αυτόν τον «τεχνητό λόφο». Δεν πρόκειται απλώς για ένα ψηλό κτήριο το οποίο έρχεται να επιλύσει καθ’ ύψος  το πρόβλημα της θέας, αλλά για μια αρχιτεκτονική κίνηση που σέβεται το φυσικό ανάγλυφο του τοπίου και το ανυψώνει διαμορφώνοντας το πάρκο, ώστε αυτό να αποτελέσει το 85% του οικοπέδου.

 

ΚΠΙΣΝ- Κάτοψη του οιοπέδου
Η κάτοψη του εξωτερικού χώρου του ΚΠΙΣΝ- 85% πάρκο
Η κατασκευή

Ο φέρων οργανισμός του κτηρίου είναι σύμμεικτος από χάλυβα και γυαλί. Αυτό συνεπάγεται ότι τόσο τα πελώρια κυκλικής διατομής υποστυλώματα από οπλισμένο σκυρόδεμα όσο και η ίδια η τζαμαρία περιμετρικά από αυτά στηρίζουν το κτήριο με το επικλινές του δώμα. Πρόκειται για ένα κτήριο σεισμικά μονωμένο με βαθιά θεμελίωση με πασσάλους.

 

ΚΠΙΣΝ- Σύμμεικτος φορέας από γυαλί και χάλυβα
Τζαμαρία- Ο σύμμεικτος φορέας από γυαλι και χάλυβα

Βασικό μορφολογικό στοιχείο του ΚΠΙΣΝ αποτελούν οι τοίχοι και το εξωτερικό κέλυφος με το εμφανές σκυρόδεμα. Στους περισσότερους εσωτερικούς τοίχους ακολουθείται ένα μοτίβο από αρμούς και κυκλικές οπές ανά 1 μέτρο και 5 εκατοστά. Παράλληλα, ακόμα και τα μαρμάρινα πλακίδια στο πάτωμα διαθέτουν μήκος 62,5 εκατοστά, όσο το μέσο ανθρώπινο βήμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα τμήματα του κτίσματος είναι έγχυτα, δηλαδή καλουπώθηκαν στο εργοτάξιο τη στιγμή περάτωσης του έργου. Μάλιστα, τοποθετήθηκαν ειδικές μονώσεις στους ξυλότυπους ώστε να επιτευχθεί η φυσική γήρανση του σκυροδέματος, χωρίς να επηρεαστεί από την υγρασία και το ιδιαίτερο κλίμα της περιοχής κοντά στη θάλασσα.

Εθνική Λυρική Σκηνή

Από την πλευρά της Λεωφόρου Ποσειδώνος, δεσπόζει το τμήμα του ΚΠΙΣΝ το οποίο επρόκειτο να φιλοξενήσει την ΕΛΣ. Διαθέτει  περίπου 900 δωμάτια και φιλοδοξεί να φιλοξενήσει σε αυτά τους 500 εργαζόμενους της. Καθώς εισέρχεται κανείς στο χώρο υποδοχής θα παρατηρήσει τα  5 μπαλκόνια τα οποία οδηγούν στα αντίστοιχα θεωρία της κεντρικής σκηνής. Λόγο των μεταλλικών κατακόρυφων στοιχείων που αναρτώνται από το ταβάνι και συνδέουν τα μπαλκόνια μεταξύ τους, δίνεται η αίσθηση της αιώρησης των μπαλκονιών και κρέμασης τους από το ταβάνι. Η τζαμαρία, ο σύμμεικτος αυτός φορέας, που περιβάλλει την αίθουσα υποδοχής φτάνει τα 24 μέτρα σε ύψος, ενώ σταδιακά κορυφώνεται στα 27 μέτρα λόγο της επικλινούς ανωδομής. Από το ταβάνι της αίθουσας αναρτάται ένα γλυπτό του Ιάπωνα καλλιτέχνη Susumu Shingu το οποίο κινείται με τον αέρα. «Μακριά από την καθημερινότητα, η χαρά και η προσδοκία απελευθερώνονται»: ήταν τα λόγια του καλλιτέχνη όταν δημιούργησε και τοποθέτησε το γλυπτό.

ΚΠΙΣΝ- Η αίθουσα υποδοχής της ΕΛΣ
Αίθουσα υποδοχής της ΕΛΣ- Υποστυλώματα-Τζαμαρία- Μπαλκόνια- Εμφανές Σκυρόδεμα

Το ΚΠΙΣΝ, πέρα από την κεντρική μεγάλη σκηνή, περιλαμβάνει και μία μικρότερη εναλλακτική σκηνή. Πρόκειται για έναν απλό ορθογωνικό χώρο με εξώστες που προορίζεται κυρίως για όπερα και μουσικό θέατρο. Διαθέτει 474 θέσεις βάση εμβαδού πυρασφάλειας, στις οποίες, εκτός των θέσεων στους εξώστες, συμπεριλαμβάνονται συρταρωτές κερκίδες. Αυτές, άλλοτε κρύβονται στον τοίχο για να μεγαλώσει η σκηνή και άλλοτε τοποθετούνται στο χώρο, ανάλογα με τις ανάγκες της παράστασης. Στο δάπεδο υπάρχουν κρυμμένες ειδικές πλατφόρμες οι οποίες ανυψώνονται με ειδικές μεταλλικές αναρτήσεις, ψαλίδια, πάλι ανάλογα με τις απαιτήσεις της παράστασης. Οι τοίχοι του χώρου διαμορφώνονται με ξύλινα καμπύλα στοιχεία, τα οποία αποτελούν ακουστικά πάνελ, ενώ στην ακουστική του χώρου συμβάλλουν ειδικές ακουστικές και ηχοαπορροφητικές κουρτίνες.

Η κεντρική σκηνή του ΚΠΙΣΝ  διαθέτει 1400 θέσεις συμπεριλαμβάνοντας αυτές της πλατείας, του θεωρείου, των εξωστών και της ορχήστρας, οι οποίες άλλοτε θα προορίζονται για τους θεατές και άλλοτε για τους 65 με 115 μουσικούς, υπό κατάλληλη διαμόρφωση. Από το κατώτερο σημείο των θέσεων της πλατείας, η οροφή βρίσκεται σε ύψος που αγγίζει τα 23 μέτρα. Τόσο η κάτοψη σε σχήμα πετάλου του χώρου όσο και αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, όπως τα κόκκινα καμπύλα πάνελ στους τοίχους και ο ιδιαίτερος σχεδιασμός της οροφής, συμβάλλουν στην καλύτερη ακουστική του χώρου. Η οροφή είναι κατασκευασμένη από ένα υλικό σαν γυψοσανίδα και αποτελείται από κομμάτια που συναρμολογήθηκαν σαν παζλ, επιτόπου στο χώρο αυτό. Το χρώμα της οροφής είναι ένας ψυχρός τόνος του λευκού, ενώ στον υπόλοιπο χώρο, το χρώμα που κυριαρχεί είναι το κόκκινο, ένα χρώμα που αναφέρεται στην παράδοση της όπερας. Όμως, ο κλασικός πολυέλαιος έρχεται να αντικατασταθεί από ένα γλυπτό, πάλι του Susumu Shingu, με το όνομα «Κόσμος», το οποίο πριν την παράσταση θα κρέμεται χαμηλά, ενώ όταν αρχίζει η παράσταση θα ανυψώνεται. Η σκηνή διαθέτει 4 επιμέρους σκηνές σε ένα σχήμα κάτοψης Ταυ, η κάθε μια εκ των οποίων θα έχει εμβαδόν 16*16 μέτρα. Αυτές απομονώνονται πλήρως μεταξύ τους με αποτέλεσμα να υπάρχει η δυνατότητα πρόβας σε μια από αυτές κατά τη διάρκεια παράστασης στην κεντρική.

 

ΚΠΙΣΝ- Οι θέσεις των θεατών
Σχέδιο τομής της μεγάλης σκηνής- Οι θέσεις των θεατών- Πλατεία-Θεωρείο- Εξώστες

Πίσω από την κεντρική σκηνή του ΚΠΙΣΝ υπάρχουν χώροι δοκιμών με ειδικούς προθάλαμους οι οποίοι εξασφαλίζουν την απαραίτητη ηχομόνωση. Ο χώρος δοκιμών της χορωδίας διαθέτει συρταρωτές κερκίδες και πάνελ ανάκλασης ή απορρόφησης ήχου, ανάλογα της γεωμετρίας τους. Η αίθουσα χορού είναι μεγαλύτερη σε μέγεθος από όλες της σκηνές. Το πάτωμα της επενδύεται με θερμαινόμενο βινύλιο, για την απορρόφηση του ήχου που προκαλείται από το βηματισμό των χορευτών, ενώ προστίθεται ενδοδαπέδια θέρμανση για την αποφυγή τραυματισμών. Το δάπεδο βρίσκεται υπερυψωμένο σε πολλά λεπτά δοκαράκια, ενώ ολόκληρη η αίθουσα είναι διαμορφωμένη σύμφωνα με το σύστημα “Box in Box”, δηλαδή δυο κελυφών σε απόσταση, για την επίτευξη ηχομόνωσης. Αυτό διαφαίνεται και κατά την είσοδο και έξοδο από την αίθουσα καθώς διέρχεται κανείς από δυο στη σειρά κουφώματα.Η αίθουσα δοκιμών της ορχήστρας στο ΚΠΙΣΝ διαθέτει ακουστικές κουρτίνες, ανακλαστικές και απορροφητικές, που τροποποιούνται και μεταφέρονται στο χώρο για να επιτευχθεί το επιθυμητό ηχητικό αποτέλεσμα.

Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

Το κτήριο το οποίο προορίζεται για την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος στο ΚΠΙΣΝ, βρίσκεται πίσω από το κτήριο της ΕΛΣ. Όσο προχωρά κανείς προς το εσωτερικό του, το ύψος του ταβανιού μειώνεται σταδιακά, καθώς εισέρχεται στον τεχνητό λόφο, τον οποίο αναφέραμε νωρίτερα. Η βιβλιοθήκη αποτελείται από 23.000 τετραγωνικά μέτρα και χωρίζεται σε δύο τμήματα: σε αυτό που είναι ανοιχτό στο ευρύ κοινό και σε αυτό που απευθύνεται σε ερευνητές και ακαδημαϊκούς.

 

ΚΠΙΣΝ-Ο χώρος υποδοχής της βιβλιοθήκης-Μακέτα Εργασίας
Ο χώρος υποδοχής της Βιβλιοθήκης σε μακέτα εργασίας

Απέναντι από την υποδοχή της Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ βρίσκεται ένας αντίστοιχα διαμορφωμένος χώρος υποδοχής της Βιβλιοθήκης. Διαθέτει τζαμαρίες από γυαλί και χάλυβα σε ύψος 18 μέτρων, λόγο της κλίσης του πάρκου από πάνω (μικρότερο ύψος από αυτό στην υποδοχή της λυρικής). Αντίστοιχα με τα μπαλκόνια της υποδοχής διαμορφώνεται ο «Πύργος των Βιβλίων» και από την οροφή αναρτάται ένα γλυπτό του Susumu Shingu «ο Μύθος».

 

ΚΠΙΣΝ-Ο πύργος των βιβλίων
Ο πύργος των βιβλίων στην αίθουσα υποδοχής της Βιβλιοθήκης

Το παιδικό τμήμα της Βιβλιοθήκης στο ισόγειο διαθέτει παιδικές τουαλέτες και δωμάτιο θηλασμού. Το τμήμα για παιδιά άνω των 6 χρονών περιλαμβάνει δωμάτια για καλλιτεχνικά και επιλέγονται πολύχρωμα φωτεινά χρώματα για τα έπιπλα, ευχάριστα για τα παιδιά. Το εφηβικό τμήμα περιλαμβάνει στούντιο ηχογράφησης, κινηματογράφου και ραδιοφώνου, ενώ στο ισόγειο υπάρχουν, επίσης, αίθουσες ενοικίασης ως χώρος εργασίας.

Στον πρώτο όροφο της βιβλιοθήκης, μια γυάλινη τζαμαρία διαχωρίζει το δημόσιο δανειστικό τμήμα από το ερευνητικό. Με αυτό τον τρόπο, από παντού υπάρχει θέα προς την Αγορά, την αυλή, ουσιαστικά, ανάμεσα στην ΕΛΣ και ΕΒΕ. Στον πυρήνα της βιβλιοθήκης έχει διαμορφωθεί ειδικό βιβλιοστάσιο, χωρητικότητας 2 εκατομμυρίων βιβλίων. Στο χώρο θα έχει πρόσβαση μόνο το προσωπικό, το οποίο θα χειρίζεται το μηχανισμό που μετακινεί τις βιβλιοθήκες με τροχαλίες για την καλύτερη εξοικονόμηση χώρου. Όσο προχωρά κανείς βαθύτερα στο κτήριο προς το ερευνητικό τμήμα η κλίση της ανοδομής είναι πλέον εμφανής. Μικραίνει το ύψος, διαφαίνεται το κέλυφος του κτηρίου στο ταβάνι, με αποτέλεσμα να τοποθετείται στο δάπεδο ο κλιματισμός.

Ενα βιώσιμο κέντρο πολιτισμού

Παίρνοντας κανείς το ασανσέρ ανάμεσα από τα κτήρια της ΕΛΣ και της ΕΒΕ, θα βρεθεί 32 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, στο «Φάρο» του ΚΠΙΣΝ. Εκεί, θα βρεθεί σε έναν κατάλευκο εκθεσιακό χώρο. Από πάνω του έχει τοποθετηθεί το ενεργειακό στέγαστρο διαστάσεων 100*100 μέτρων, σε σχήμα όμοιο με πτερύγιο αεροπλάνου Αν και ζυγίζει 4,5 χιλιάδες τόνους περίπου και στηρίζεται πάνω σε 30 υποστυλώματα, είναι έτσι διαμορφωμένο που φαίνεται σαν να ίπταται πάνω από το ΚΠΙΣΝ. Σε αυτό το στέγαστρο τοποθετούνται ηλιακά πάνελ τα οποία καλύπτουν τις ενεργειακές ανάγκες του κηρίου. Μόνο κατά τις παραστάσεις της ΕΛΣ θα απαιτείται επιπλέον ρεύμα από τη ΔΕΗ. Για αυτό το λόγο, μάλιστα, το ΚΠΙΣΝ είναι το πρώτο κτήριο στην Ευρώπη που έλαβε διάκριση παγκόσμιας ενεργειακής πιστοποίησης. Πρόκειται για ένα όχι μόνο βιοκλιματικό κτήριο, άλλα και βιώσιμο καθώς στο φυτεμένο δώμα και στον κήπος γύρω του, εντοπίζονται περίπου 1450 δέντρα και 2.500.000 θάμνοι, φυτά ενδημικά της  Μεσογείου.

ΚΠΙΣΝ-Η ΕΛΣ αριστερα- Η ΕΒΕ δεξιά-Αναμεσά τους η Αγορά
Πίσω από το κανάλι νερού-Δεξιά η ΕΛΣ- Αριστερά η ΕΒΕ- Στη μέση η Αγορά

Το ΚΠΙΣΝ- Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, αποτελεί ένα σύγχρονο, πρωτότυπο, κέντρο πολιτισμού. Πρόκειται για ένα αρχιτεκτονικό εντυπωσιακό επίτευγμα, το οποίο όχι μόνο θα φιλοξενήσει και θα διαδώσει τον πολιτισμό, αλλά χάρη στην μοντέρνα αρχιτεκτονική του, αποτελεί, το ίδιο, ένα αναπόσπαστο τμήμα της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς. Διαθέτει όλα εκείνα τα μέσα τα οποία θα συμβάλλουν στη διαμόρφωση των πολιτών και στη διάδοση της παιδείας και του πολιτισμού με αποτελεσματικό τρόπο.

 

Μια σύντομη ξενάγηση στο ΚΠΙΣΝ:

Σύνδεσμοι

Η επίσημη ιστοσελίδα του Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Renzo Piano Building Workshop

Προηγούμενο άρθροΟ Δώρος Δημοσθένους μόνο για 4 παραστάσεις στον ΙΑΝΟ
Επόμενο άρθροΠύλη στην Ιστορία: Το Μουσείο Ερμιτάζ στην Αθήνα