Καρυοθραύστης: 1892-2016. Το μπαλέτο πλέον κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο στις χριστουγεννιάτικες παραστάσεις. Είναι γεγονός ότι ακόμα και άτομα που δεν ασχολούνται με τον χορό, αν πάνε μια φορά τον χρόνο να παρακολουθήσουν μια παράσταση μπαλέτου, αυτή θα είναι μέσα στα Χριστούγεννα. Για όσους λοιπόν αναζητούν το πνεύμα των Χριστουγέννων όχι μόνο στα φώτα του δέντρου, αλλά και στα φώτα μιας παράστασης, το Artic.gr ετοίμασε μια αναδρομή σε χριστουγεννιάτικα μπαλέτα που άφησαν ιστορία. Και επειδή οι εποχές είναι δύσκολες και το μπαλέτο ακριβό παρατίθενται παρακάτω και τα links των παραστάσεων. Πάρτε λοιπόν αγκαλιά τα μελομακάρονά σας, ενημερωθείτε και παρακολουθήστε ολόκληρες τις παραστάσεις στο YouTube.

Το μπαλέτο Καρυοθραύστης  (Щелкунчик)

Καρυοθραύστης, 1900
Παράσταση Καρυοθραύστη 1900, Reg Innell via Getty Images

Ο Καρυοθραύστης είναι ένα από τα παλαιότερα έργα στο ρεπερτόριο του μπαλέτου. Έκανε πρεμιέρα στο θέατρο Μαρίινσκι της Ρωσίας στις 18 Δεκεμβρίου 1892. Σε αντίθεση με την τεράστια απήχηση που έχει ο Καρυοθραύστης στο σύγχρονο κοινό, η πρώτη παράσταση θεωρήθηκε παταγώδης αποτυχία. Οι περισσότεροι κριτικοί χαρακτήρισαν ανιαρή και υπερβολικά παιδική την χορογραφία. Μόνο θετικό στοιχείο θεωρήθηκε η μουσική του Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι. Ακόμα και η τελευταία όμως κρίθηκε «υπερβολικά συμφωνική». Δυστυχώς ο μεγάλος συνθέτης δεν πρόλαβε να δει τη χρυσή εποχή του Καρυοθραύστη, καθώς απεβίωσε λίγους μήνες μετά την πρεμιέρα. Στην περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης οι πρώτοι χορευτές του Καρυοθραύστη έφυγαν από την Ρωσία. Σταδιακά το έργο διαδόθηκε σε Ευρώπη και Αμερική, όπου οι κριτικές ήταν πιο ευνοϊκές.

Η υπόθεση του Καρυοθραύστη πριν και μετά τον Αλέξανδρο Δουμά

Καρυοθραύστης, 1930
Η Marcia Haydee και ο Egon Madsen χορεύουν στην παράσταση Καρυοθραύστης, ullstein bild via Getty Images

Όπως πολλά από τα σύγχρονα κλασσικά παραμύθια, έτσι και ο Καρυοθραύστης δεν ξεκίνησε ως παιδικό διήγημα. Ο E.T.A. Hoffmann έγραψε το 1816 μια ιστορία (“The Nutcracker and the Mouse King”) που ακροβατεί ανάμεσα στο όνειρο και στην πραγματικότητα. Η Μαρί είναι μια κοπέλα με έντονες ανησυχίες. Παραμιλάει στον ύπνο της, τρομάζει τους γονείς της και ερωτεύεται μία κούκλα Καρυοθραύστη. Στα όνειρά της η κούκλα ζωντανεύει. Σε μια μάχη ανάμεσα στον επτακέφαλο βασιλιά των ποντικών και τον Καρυοθραύστη η Μαρί πέφτει πάνω σε ένα γυάλινο ντουλάπι κόβοντας άσχημα το χέρι της. Ακούει ιστορίες που περιστρέφονται γύρω από τον δόλο και την απάτη. Ακόμα και όταν γιατρεύεται, ο βασιλιάς των ποντικών της κάνει πλύση εγκεφάλου. Οι γονείς της ανησυχούν και της απαγορεύουν να παραμιλήσει ξανά στον ύπνο της. Η νεαρή κοπέλα σύντομα θα ορκιστεί ότι θα αγαπούσε ακόμα και έναν άσχημο Καρυοθραύστη. Όταν η Μαρί ξεστομίζει τα λόγια αυτά η κούκλα ζωντανεύει. Εντέλει παντρεύονται και ζουν στο βασίλειο των κουκλών.

Το 1844 ο Αλέξανδρος Δουμάς διασκευάζει το παραμύθι του Hoffmann προσαρμόζοντάς το για τις μικρότερες ηλικίες (“L’histoire d’un casse noisette.”). Στην εκδοχή αυτή βασίστηκε και η παράσταση. Ένας μυστηριώδης θείος που κάνει μαγικά φέρνει ως δώρο για τα Χριστούγεννα στην Κλάρα έναν πανέμορφο Καρυοθραύστη. Όταν η Κλάρα αποκοιμιέται αγκαλιά με τον Καρυοθραύστη, το χριστουγεννιάτικο δέντρο και η κούκλα μεγεθύνονται. Ένας στόλος από κακά ποντίκια επιτίθεται στον Καρυοθραύστη, αλλά η Κλάρα κατορθώνει να τον σώσει. Τότε εκείνος της δίνει το στέμμα που φορούσε στο κεφάλι του. Μαζί ταξιδεύουν στην Χώρα του Χιονιού και στην Χώρα των Γλυκών. Στην πρώτη τους καλωσορίζουν νιφάδες που χορεύουν, ενώ στη δεύτερη παρακολουθούν μια σειρά από χορευτικά θεάματα. Μέρος των θεαμάτων αυτών είναι και το πασίγνωστο Βαλς των Λουλουδιών. Ο Καρυοθραύστης της αποκαλύπτει ότι είναι ο πρίγκιπας της χώρας αυτής. Χορεύουν και εκείνοι. Στο τέλος η Κλάρα ξυπνάει αγκαλιά με τον Καρυοθραύστη. Ήταν όλα ένα όνειρο;

Η χορογραφία του Καρυοθραύστη

Καρυοθραύστης, 1960
Rudolf Nureyev και Rosella Hightower στην παράσταση Καρυοθραύστης, 1960, AFP via Getty Images

Στα τέλη του 19ου αιώνα το Βασιλικό Θέατρο της Ρωσίας προσέλαβε τον χορογράφο Marius Petipa να δημιουργήσει σε συνεργασία με τον Τσαϊκόφσκι την παρούσα παράσταση. Τα δύο μεγάλα ονόματα είχαν ήδη δουλέψει μαζί και στην Ωραία Κοιμωμένη, η οποία είχε πάρει εξαιρετικές κριτικές. Λόγω ασθένειας του Petipa, μεγάλο μέρος της χορογραφίας έγινε από τον συνεργάτη του Λεβ Ιβάνοφ. Με την αποχώρηση των χορευτών του Καρυοθραύστη από την Ρωσία το σύστημα ρωσικού μπαλέτου της Βαγκάνοβα διαδόθηκε σε Ευρώπη και Αμερική. Η «ανιαρή» κατά τα λεγόμενα των Ρώσων κριτικών χορογραφία του Καρυοθραύστη έγινε ένα από τα πρώτα υποδείγματα του συστήματος αυτού. Ακόμα και στις μέρες μας πολλές σχολές χορού ανεβάζουν τον Καρυοθραύστη λόγω της ποικιλίας των ρόλων. Στοιχείο που συνδράμει στην εξέλιξη  των έφηβων και ενήλικων χορευτών, ενθαρρύνοντας παράλληλα την συμμετοχή των μικρών παιδιών.

Η σημερινή εκδοχή του Καρυοθραύστη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις καινοτομίες του Αμερικανού χορογράφου George Balanchine. Ο Balanchine είχε εργαστεί με Ρώσους χορευτές μελετώντας αρκετά τη μορφολογία του Ρωσικού μπαλέτου. Γεννημένος και ο ίδιος στη Ρωσία (22 Ιανουαρίου 1904) έμαθε εκεί την τέχνη του χορού. Το χορογραφικό του στυλ θεωρείται νεοκλασικό. Ο Balanchine ήταν εκείνος που έφερε τον Καρυοθραύστη στην Αμερική. Το 1944 διασκευάζει το έργο με το μπαλέτο της Όπερας του Σαν Φρανσίσκο. Η εκδοχή αυτή ανεβαίνει από διάφορα μπαλέτα του κόσμου μέχρι και σήμερα.

Η μουσική στο μπαλέτο Καρυοθραύστης

Καρυοθραύστης, 1970
Ο Mikhail Baryshnikov στην παράσταση Καρυοθραύστης, 1970, Jack Vartoogian/Getty Images via Getty Images

 

Ο Καρυοθραύστης έχει διάρκεια 85 λεπτών και αντλεί επιρροές από το κίνημα του ρομαντισμού. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στις δημοφιλέστερες συνθέσεις του Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι. Οι επιρροές του τελευταίου δεν περιορίζονται βέβαια μόνο στον ρομαντισμό. Συγκεκριμένα, το απόσπασμα του Αραβικού Χορού είναι εμπνευσμένο από ένα Γεωργιανό νανούρισμα. Ακόμη ο συνθέτης εισήγαγε και μια καινοτομία: Για το απόσπασμα της Νεράιδας των Ζαχαρωτών ζήτησε να χρησιμοποιηθεί celesta. Η celesta ήταν ένα νέο τότε μουσικό όργανο. Ο Τσαϊκόφσκι είχε πει ότι ήθελε ο χορός της Νεράιδας των Ζαχαρωτών να θυμίζει τον ήχο του σιντριβανιού.

Ο Καρυοθραύστης είναι πολυδάπανη παράσταση. Σύμφωνα με σύγχρονα στατιστικά, για μια παράσταση του Καρυοθραύστη χρειάζονται περίπου 57 άνθρωποι στα παρασκήνια, 150 κοστούμια, 600 εργαλεία για τον φωτισμό της σκηνής, 62 μουσικοί και αμέτρητο χαρτί για να παίξει τον ρόλο του χιονιού που πέφτει. Τι είναι αυτό λοιπόν που κάνει τον κόσμο να συνεχίζει να επενδύει πάνω από έναν αιώνα μετά στη συγκεκριμένη παράσταση; Παρακολουθήσαμε την πορεία του Καρυοθραύστη από την πρεμιέρα μέχρι σήμερα. Η παράσταση πέρασε μέσα από διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα και ταξίδεψε παντού. Σταδιακά απέκτησε παγκόσμιο χαρακτήρα και καθώς λείπει το θρησκευτικό στοιχείο μπορεί να αντιπροσωπεύσει το χριστουγεννιάτικο κλίμα σε ολόκληρο τον κόσμο.

 

Καρυοθραύστης, 1950
Η Margot Fonteyn στα παρασκήνια της παράστασης Καρυοθραύστης το 1950, Enzo Graffeo via Getty Images

 

Δείτε ολόκληρη την παράσταση Καρυοθραύστης από το θέατρο Μαριίνσκι, 2012

 

Προηγούμενο άρθροΗ Underground Youth Orchestra στο Μουσείο Μπενάκη – 30/12
Επόμενο άρθροΗ Κρινιώ Νικολάου μας ταξιδεύει με ένα live στο Athenaeum Κελάρι