Η ιστορία του μπαλέτου έχει τις ρίζες της στην αναγεννισιακή Ιταλία. Τότε ο χορός αποτελούσε βασικό τρόπο ψυχαγωγίας των ευγενών και των αριστοκρατών κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεών τους. Αργότερα, διαδόθηκε στη Γαλλία, όπου εξελίχθηκε από μια ασχολία ερασιτεχνών σε επαγγελματική ενασχόληση και απέκτησε τις βασικές του ορολογίες. Παρ’ όλα αυτά η Ρωσία είναι η χώρα που έδωσε στο μπαλέτο τη σημερινή του μορφή και ταυτότητα.
Το μπαλέτο έχει διαδοθεί πλέον σε όλες τις χώρες του κόσμου, ενώ παράλληλα αποτελεί τη βασική επιρροή των περισσότερων δυτικών χορών. Κάθε χώρα και κάθε εποχή την οποία διένυσε, έδωσαν στο μπαλέτο τα στοιχεία που συνθέτουν σήμερα την ταυτότητά του. Για το λόγο αυτό, έχει σίγουρα ενδιαφέρον η αναδρομή στην ιστορία του μπαλέτου, από την αρχή της δημιουργίας του έως την εγκαθίδρυσή του στη Ρωσία, όπου φαίνεται να έχει βρει τη θέση του μέχρι και σήμερα.
Ιστορία του Μπαλέτου: Αναγέννηση στην Ιταλία και τη Γαλλία
Το μπαλέτο προέρχεται από της αυλές της αναγεννισιακής Ιταλίας του 15ου αιώνα. Ευγενείς άντρες και γυναίκες της εποχής συμμετείχαν σε πολυτελείς δεξιώσεις, στις οποίες χορός και μουσική συνέθεταν ένα περίτεχνό θέαμα. Δάσκαλοι χορού δίδασκαν τα βήματα στους αριστοκράτες, ώστε η αυλή να μπορεί να παίρνει μέρος στις παραστάσεις.
Τον 16ο αιώνα, η Catherine de Medici, μια ιταλίδα αριστοκράτισσα, σύζυγος του βασιλιά της Γαλλίας, ξεκίνησε να προωθεί το μπαλέτο στα γαλλικά παλάτια. Με τον τρόπο αυτό, το μπαλέτο αναπτύχθηκε περαιτέρω υπό την επιρροή των γάλλων αριστοκρατών. Οι δεξιώσεις οδήγησαν στη δημιουργία του ballet de cour, ενός προγράμματος που περιλάμβανε χορό, διακόσμηση, κοστούμια, τραγούδι, μουσική και ποίηση. Οι χορευτές αυτών των εκδηλώσεων ήταν κατά κύριο λόγο ευγενείς ερασιτέχνες, καθώς το μπαλέτο εκείνη την περίοδο χρησιμοποιούταν κυρίως για την εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων. Ο μονάρχης που παρουσίαζε τις παραστάσεις είχε την ευκαιρία να αναδείξει επιπλέον τον πλούτο του, τη δύναμή του και τη μεγαλοπρέπειά του. Τα περίτεχνα κοστούμια είχαν ως σκοπό να εντυπωσιάσουν τους θεατές, μα συχνά εμόδιζαν την ελευθερία κινήσεων των χορευτών.
Το μπαλέτο στα γαλλικά παλάτια έφτασε στο ζενίθ του το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, υπό τη βασιλεία του Λούη του 14ου. Γνωστός ως Βασιλιάς Ήλιος, ο Λούης συμβόλιζε τη λαμπρότητα και το μεγαλείο της Γαλλίας. Ο βασιλιάς κατάφερε να καταστήσει τον χορό δημοφιλή και να τον προάγει από μία ασχολία ερασιτεχνών σε μια δραστηριότητα που απαιτεί επαγγελματική εκπαίδευση. Αυτό το πέτυχε όταν, το 1661, ίδρυσε τη Βασιλική Ακαδημία Χορού με επαγγελματίες δασκάλους μπαλέτου. Μαζί με τον συνθέτη μουσικής για μπαλέτο, Pierre Beauchamp, ο βασιλιάς Λούης ανέπτυξε τις βασικές τεχνικές του μπαλέτου, συμπεριλαμβανομένων των πέντε βασικών θέσεων των ποδιών. Τα χρόνια που ακολούθησαν τη δημιουργία της Ακαδημίας ήταν κρίσιμα για τη μορφή του μπαλέτου όπως την ξέρουμε σήμερα, καθώς έγινε σαφές στους γάλλους ευγενείς ότι υπήρχε σημαντική ανάγκη για ύπαρξη εκπαιδευμένων επαγγελματιών χορευτών. Το 1681, οι μπαλαρίνες απέκτησαν πρόσβαση στη σκηνή, έπειτα από πολλά χρόνια εκπαίδευσης στην Ακαδημία.
Ιστορία του Μπαλέτου: Η εξέλιξη του μπαλέτου σε τέχνη
O 18ος αιώνας αποτέλεσε περίοδο ανάπτυξης της τεχνικής του μπαλέτου και ήταν η εποχή που το μπαλέτο έγινε μια σοβαρή δραματική τέχνη, μαζί με την όπερα. Τότε ήταν που οι κινήσεις των χορευτών σχεδιάστηκαν έτσι ώστε να εκφράζουν χαρακτήρες και να συμβάλουν στην αφήγηση κάποιας ιστορίας. Ο σπουδαίος γάλλος χορευτής Jean-Georges Noverre πίστευε πως το μπαλέτο πρέπει να έχει συγκεκριμένη τεχνική, μα επίσης να συγκινεί το κοινό, να δημιουργεί σενάρια και να έχει το απαραίτητο σκηνικό και μουσική, τα οποία να ταιριάζουν με την ιστορία και να υποστηρίζουν την πλοκή, ενώ η παντομίμα πρέπει να γίνεται κατανοητή από το κοινό.
Παράλληλα με τη Γαλλία, η Βιέννη συνέχιζε να αποτελεί το κέντρο του χορού στην Ευρώπη, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του βιενέζικου καρναβαλιού, οπότε χορευτές και επισκέπτες από όλη την ήπειρο ταξίδευαν στην πόλη για μια ζωηρή ανταλλαγή πολιτισμικών ιδεών. Το θέατρο San Benedetto έγινε διάσημο αξιοθέατο, σε μεγάλο βαθμό λόγω των παραστάσεων μπαλέτου που φιλοξενούσε. Το ιταλικό μπαλέτο και οι τεχνικές του παρέμειναν κυρίαρχη επιρροή της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης, ώσπου οι ρωσικές τεχνικές τις παραγκώνισαν στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η μπαλαρίνα εξελίχθηκε στο πιο διάσημο είδος χορεύτριας στην Ευρώπη το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, παίρνοντας σταδιακά τη δόξα από τους άντρες χορευτές. Σε πολλές παραστάσεις μπαλέτου, οι ήρωες (γυναικείοι και αντρικοί) παίζονταν από γυναίκες. Ο επαγγελματισμός των χορευτών μπαλέτου αποτέλεσε επίκεντρο ενδιαφέροντος για μια νέα γενιά εξειδικευμένων χορευτών.
Ο 19ος αιώνας ήταν μια περίοδος μεγάλων κοινωνικών αλλαγών, γεγονός που αντανακλάστηκε και στο μπαλέτο. Η τέχνη απομακρύνθηκε από την αριστοκρατεία, η οποία είχε κυριαρχήσει πάνω της τους προγηούμενους αιώνες, μέσω του ρομαντικού κινήματος του μπαλέτου. Το πνεύμα της ρομαντικής περιόδου οδήγησε τους χορογράφους στη σύνθεση ρομαντικών μπαλέτων, τα οποία ήταν φαινομενικά ανάλαφρα, φωτεινά και αισιόδοξα. Με μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης, οι χορευτές και οι χορογράφοι επιχείρησαν να “παντρέψουν” τη δυναμική τεχνική της προηγούμενης εποχής με τη δραματική αφήγηση του 19ου αιώνα. Τα βασικά θέματα των ρομαντικών μπαλέτων προήλθαν από τις συγκρούσεις της ομορφιάς και της ασχήμιας, του καλού και του κακού, του πνεύματος και της σάρκας, του ρεαλισμού και της φαντασίας.
Ιστορία του Μπαλέτου: Διάδωση του μπαλέτου στην αυτοκρατορική Ρωσία
Από το 1830, το μπαλέτο είχε ξεκινήσει να φθίνει στη Γαλλία, μα να αναπτύσσεται στη Δανία και σε ανατολικές χώρες. Το μπαλέτο έφτασε στη Ρωσία τον 19ο αιώνα και διαδόθηκε γρήγορα σε όλη την Αυτοκρατορία, ξεκινώντας έτσι μια μακρά παράδοση της χώρας. Τα θέατρα ήταν ανοιχτά σε όσους είχαν αρκετά χρήματα για να αγοράσουν εισιτήριο. Αυτό επέτρεπε και στις κατώτερες τάξεις να έχουν πρόσβαση στις παραστάσεις μπαλέτου. Για το αυτοκρατορικό μπαλέτο έχει ειπωθεί πως ήταν διαφορετικό από ότι σε κάθε άλλη χώρα του κόσμου. Οι θίασοι με το μεγαλύτερο κύρος ήταν αυτοί που ήταν συνδεδεμένοι με τα θέατρα που υποστηρίζονταν από το κράτος. Οι σκηνοθέτες των θιάσων αυτών ήταν προσωπικά επιλεγμένοι από τον τσάρο και όλοι οι χορευτές ήταν, κατά μία έννοια, αυτοκρατορικοί υπηρέτες.
Μία από τις σημαντικότερες φιγούρες του αυτοκρατορικού μπαλέτου ήταν η Agrippina Vaganova, εισηγητής της μεθόδου Vaganova. Αυτή ήταν που καλλιέργησε και τελειοποίησε μια νέα τεχνική διδασκαλίας κλασικού μπαλέτου. Σήμερα, η μέθοδος Vaganova είναι η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη στη Ρωσία, ενώ συναντάται και σε σχολές μπαλέτου της Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής.
Αμέσως μετά τη Ρωσική Επανάσταση το 1917, ο Λένιν έδωσε εντολή να κλείσουν όλα τα θέατρα και να πάψουν οι παραστάσεις μπαλέτου. Λόγω, όμως, της έντονης επιθυμίας του λαού να συνεχίσει να παρακολουθεί παραστάσεις χορού και όπερας, το παγκοσμίως γνωστό θέατρο Bolshoi σώθηκε και το ρωσικό μπαλέτο συνέχισε να αναπτύσσεται υπό την κυριαρχία των σοβιέτ. Δεν είχε απομείνει πολύ ταλέντο στη χώρα μετά την Επανάσταση, καθώς πλήθος ταλαντούχων χορευτών είχε εξοριστεί, μα ήταν αρκετό για να σχηματιστεί μια νέα γενιά. Ιδεολογικές πιέσεις οδήγησαν στη δημιουργία πολλών σοσιαλιστικών κομματιών, τα περισσότερα από τα οποία δεν εντυπωσίασαν το κοινό και αποσύρθηκαν από το ρεπερτόριο τόσο του θιάσου Bolshoi στη Μόσχα όσο και του θιάσου Kirov στην Αγία Πετρούπολη (τότε Λένινγκραντ).
Ο ρώσος κριτικός και υποστηρικτής της τέχνης Sergei Diaghilev επέστρεψε το μπαλέτο στη Γαλλία, όταν ίδρυσε την εταιρεία του, Ballets Russes. Αποτελούταν από ρώσους χορευτές που είχαν εξωριστεί στο Παρίσι μετά από τη Ρωσική Επανάσταση. Πολλά γνωστά μπαλέτα, όπως η «Σταχτοπούτα», αποτελούσαν προϊόν του σοβιετικού μπαλέτου. Εκείνη την περίοδο, αυτά τα κομμάτια ήταν σε μεγάλο βαθμό άγνωστα εκτός της Σοβιετικής Ένωσης και, αργότερα, του Ανατολικού μπλοκ. Παρ’ όλα αυτά, έπειτα από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, γνωστοποιήθηκαν στον κόσμο και απέκτησαν περισσότερη αναγνώριση. Οι ρωσικοί θίασοι, ιδιαίτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έκαναν πολλαπλές περιοδείες σε όλο τον κόσμο και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην αναβίωση του μπαλέτου στη Δύση.
Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι Η.Π.Α. αξιοποιούσαν τον κινηματογράφο και την τηλεόραση για να διαδώσουν τις απόψεις και τα ιδανικά τους, η Σοβιετική Ένωση ανταπαντούσε με κουλτούρα υψηλής αισθητικής, μουσική και μπαλέτο. Μέχρι σήμερα, η Ρωσική Κυβέρνηση συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό στη διατήρηση της τέχνης του μπαλέτου, χρηματοδοτώντας οργανισμούς και θέατρα. Παρ’ ό,τι πρόκειται για μια τέχνη που έχει αγαπηθεί από όλο τον κόσμο και έχει προσαρμοστεί σε διαφορετικούς πολιτισμούς, το μπαλέτο φαίνεται να έχει βρει πια τη θέση του στο χάρτη.
Πηγές
- Ballet And Modern Dance: Using Ballet as the Basis for Other Dance Techniques, New York Film Academy
- Apollo’s Angels: A History of Ballet, by Jennifer Homans
- Ballet: An Illustrated History, by Mary Clarke, Clement Crisp
- History of dance : an interactive arts approach, by Kassing Gayle
- Era of the Russian Ballet, Roslavleva Natalia
