Invictus- Αφίσα“I am the master of my fate. I am the captain of my soul.”
«Εγώ είμαι ο κυρίαρχος της μοίρας μου. Εγώ είμαι o καπετάνιος της ψυχής μου.»
Με αυτούς του στίχους θα θυμόμαστε όλοι τον Νέλσον Μαντέλα. Τους στίχους ενός βικτωριανού ποιήματος, του «Ανίκητου»  (Invictus), το οποίο υπήρξε πηγή έμπνευσης και σθένους για τον μεγάλο ηγέτη. Στα είκοσι επτά χρόνια που πέρασε στην φυλακή, οι λέξεις αυτές τον κράτησαν ζωντανό στον αγώνα του, πιστό στο στόχο και το όραμα του. Ακόμα και στην επιμνημόσυνη τελετή, αυτά τα λόγια επέλεξε ο Μπαράκ Ομπάμα στην ομιλία του, για να τιμήσει τον άνθρωπο που κατάφερε όσα λίγοι στον αγώνα κατά του ρατσισμού και υπέρ της ελευθερίας.

Το ποίημα “Invictus”, ήταν και ένας από τους βασικούς άξονες της πλοκής, στην ομώνυμη βιογραφική ταινία για τον Μαντέλα, με πρωταγωνιστή, τον βραβευμένο με Όσκαρ,  Μόργκαν Φρίμαν.

 

 

Η ισχύς εν τη ενώσει. Τρεις οσκαρικοί αστέρες συνεργάζονται στον «Ανίκητο»


 

OscarsΗ ταινία είναι του 2009 και ήταν υποψήφια για δυο Όσκαρ (Α΄ και Β΄ Ανδρικού ρόλου) και τρεις Χρυσές Σφαίρες (Σκηνοθεσίας, Α΄ και Β΄Ανδρικού ρόλου). Τρεις τεράστιου διαμετρήματος καλλιτέχνες, με πολλές επιτυχίες στην καριέρα τους, ένωσαν τις δυνάμεις τους για να αποδώσουν φόρο τιμής στις ικανότητες και στο ήθος του Νέλσον Μαντέλα, μέσα από την συγκεκριμένη ταινία. Ο Κλίντ Ίστγουντ, βραβευμένος με δυο Όσκαρ Σκηνοθεσίας και δυο Καλύτερης Ταινίας για προηγούμενα έργα του, μετρ της αφήγησης, όπως έχει εξελιχθεί μέσα από αριστουργήματα όπως «Οι Ασυγχώρητοι», «Οι γέφυρες του Μάντισον», «Σκοτεινό Ποτάμι», «Million Dollar Baby», «Γράμματα από το Ίβο Τζίμα» σκηνοθέτησε την ταινία. Ο Μόργκαν Φρίμαν ενσάρκωσε τον ρόλο του Νέλσον Μαντέλα. Ήταν επιθυμία και των δυο κάτι τέτοιο. Μάλιστα ο Μαντέλα είχε πει, σε ανύποπτο χρόνο πριν την ταινία, ότι ο μόνος που θα μπορούσε να τον υποδυθεί, θα ήταν ο Μόργκαν Φρίμαν. Η ερμηνεία του ήταν όντως ξεχωριστή και του χάρισε την πέμπτη του υποψηφιότητα για Όσκαρ. Μόνη νικηφόρα ήταν για το «Million Dollar Baby» όταν είχε ξανασυνεργαστεί με τον Κλιντ Ιστγουντ. Το τρίδυμο της επιτυχίας, συμπληρώνει ο Ματ Ντέιμον. Κέρδισε επίσης υποψηφιότητα για το «Invictus», αν και το ευρύ κοινό τον γνωρίζει καλύτερα από ταινίες όπως «Ο ξεχωριστός Γουιλ Χαντινγκ», «Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϋ», «Ο πληροφοριοδότης» και τριλογίες με μεγάλη εμπορική επιτυχία όπως «Η συμμορία των 11» και «Χωρίς ταυτότητα». Πάντως, δεν είναι πρώτη φορά που οι δυο τουλάχιστον από τους τρεις ενώνουν τις δυνάμεις τους. Το δίδυμο Ίστγουντ- Φρίμαν, είχε τρομερή επιτυχία για τις ταινίες «Οι ασυγχώρητοι» και «Million Dollar Baby» με εννέα και εφτά υποψηφιότητες για Όσκαρ αντίστοιχα, και τέσσερις νίκες η κάθε μια (ανάμεσα τους και Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας και για τις δυο). Είναι χαρακτηριστικό επίσης, πως τα μόνα χρυσά αγαλματίδια που κέρδισαν στην καριέρα τους, αυτές οι δυο εμβληματικές φυσιογνωμίες στον χώρο του κινηματογράφου, τα κέρδισαν γι’ αυτές τις δυο ταινίες.

 

Μαντέλα: «Α ναι, το Παγκόσμιο Κύπελλο»


 

Morgan Freeman-Nelson MandelaΑυτό απάντησε ο Μαντίμπα, όπως αποκαλούσαν τον Μαντέλα οι φίλοι του, στον Μόργκαν Φρίμαν, όταν ο ηθοποιός πήγε να ζητήσει τις «ευλογίες» του για την ταινία. «Μαντίμπα, θέλουμε να κάνουμε μια ταινία για εσένα εδώ και πολύ καιρό και διαβάσαμε ένα βιβλίο που φτάνει στην ουσία του ποιος είσαι» είπε ο Φρίμαν, που σκεφτόταν για πολλά χρόνια να κάνει μια ταινία για τον σπουδαιότερο μαύρο ηγέτη στην παγκόσμια ιστορία. «Α ναι, το Παγκόσμιο Κύπελλο» απάντησε ο Μαντίμπα. Η πολυτάραχη ζωή του Μαντέλα, δεν θα μπορούσε να παρουσιαστεί συμπτυγμένη σε μια ταινία. Γι’ αυτό, το σενάριο θα επικεντρωνόταν στο πώς ο Μαντέλα χρησιμοποίησε ως σύμβολο το ράγκμπι, εθνικό άθλημα για τους λευκούς της Νοτίου Αφρικής, ώστε να ενώσει λευκούς και μαύρους την περίοδο όπου ήταν πρόεδρος της χώρας. Ο Μαντίμπα χωρίς να γνωρίζει τίποτα για την ταινία όταν τον επισκέφτηκε ο Φρίμαν, είχε το σωστό ένστικτο και κατάλαβε ποιο θα ήταν το θέμα. Άλλωστε, είναι μνημειώδης ο τρόπος που εκμεταλλεύτηκε τα σύμβολα ο Μαντέλα, για να ενώσει ένα έθνος 43 εκατομμυρίων ανθρώπων, την οικογένειά του, όπως έλεγε. Οι λόγοι του, η συμπεριφορά του, η συγχώρεση στους θύτες του που τον φυλάκισαν για χρόνια δείχνουν έναν πραγματικό ηγέτη. Η στάση αποδοχής απέναντι στην μειονότητα των λευκών που βασάνισε αυτόν και τους συντρόφους του για χρόνια και η επιμονή του στο να ενσωματωθούν, ακόμα και στην προσωπική του φρουρά, άνθρωποι που μέχρι πριν μερικά χρόνια τον μισούσαν και τον θεωρούσαν τρομοκράτη, δείχνουν έναν άνθρωπο που έβλεπε μπροστά. Τόσο μπροστά που άφησε πίσω το παρελθόν και με αυτόν τον τρόπο ένωσε ένα έθνος και άρχισε να καταπολεμά με αποτελεσματικότητα τον ρατσισμό και την ανισότητα στην χώρα του Απαρτχάιντ, την Νότια Αφρική.

 

Μια ταινία με πολλά θέματα


 

 Eastwood- DamonΤο «Invictus» έχει αρκετούς θεματικούς άξονες που αναπτύσσονται μέσα στην ταινία. Ο Ίστγουντ, ως μετρ μια στρωτής αφήγησης, μας ανοίγει διάφορα παράθυρα και μας επιτρέπει να δούμε μέσα από αυτά. Είναι γνωστή βέβαια, η ρήση του «Δεν θέλω να δίνω τόσες πολλές λεπτομέρειες στους θεατές, ώστε να προσβάλλω εν τέλει την νοημοσύνη τους.» Εκ  των πραγμάτων λοιπόν, τα παράθυρα τα ανοίγει, αλλά δεν περιμένουμε από αυτά σπουδαίες κορυφώσεις και εντάσεις. Διατηρεί σασπένς και αγωνία στον θεατή, δίνει στιγμές συγκίνησης, αλλά όλα αυτά θα μπορούσαμε να πούμε με έναν μινιμαλιστικό τρόπο. Δεν εστιάζει, ούτε μας τα μεγεθύνει, αλλά προτιμάει να μας βάλει σε σκέψεις. Τα πιο κρίσιμα σημεία της ταινίας τονίζονται με την ατμοσφαιρική μουσική.

Η ταινία ξεκινάει με κάποια παιδιά να παίζουν ράγκμπι την 11η Φεβρουαρίου του 1990. Ένα αμάξι περνάει, εν μέσω επευφημιών, απ’ έξω από το γήπεδο και ένα παιδί ρωτάει τον προπονητή του ποιος είναι εκεί. «Ο τρομοκράτης, ο Μαντέλα. Να την θυμάσαι αυτή την ημέρα. Είναι η μέρα που η χώρα μας παραδόθηκε στα σκυλιά». Ήταν η μέρα που ο Νέλσον Μαντέλα αφήνονταν ελεύθερος. Στην συνέχεια, μεταφερόμαστε στο 1994 όταν αναλαμβάνει την προεδρία της χώρας. Διαβάζει τον τίτλο μιας εφημερίδας που γράφει: «Μπορεί να κέρδισε τις εκλογές, αλλά μπορεί να διοικήσει την χώρα». Η απάντηση του καθώς συνεχίζει να προχωράει είναι: «Είναι ένα πολύ θεμιτό ερώτημα». Μέσα από τέτοιες λεπτομέρειες, αρχίζει να υφαίνεται ο ιστός της ταινίας, που μπορεί να αιχμαλωτίσει έναν θεατή με ανησυχίες.

Το εμπορικό στοιχείο βέβαια, υπάρχει επίσης, αφού η ταινία έπρεπε να αποσβέσει τα εξήντα εκατομμύρια δολάρια που κόστισε. Δεν τα πήγε και τόσο καλά στις αίθουσες, αφού δεν κατάφερε να ξεχωρίσει εισπρακτικά, αλλά παρόλα αυτά, έβγαλε εκατόν είκοσι εκατομμύρια, δηλαδή τα διπλάσια από όσα κόστισε.  Κερδίζει το ευρύ κοινό μέσα από τους αγώνες ράγκμπι, όπου υπάρχει βέβαια το σασπένς για το αν η ομάδα της οποίας ηγείται ο Φρανσουά Πινάρ (Ματ Ντέιμον) θα καταφέρει να κερδίσει το Παγκόσμιο Κύπελλο και με αυτόν τον τρόπο να υπηρετήσει το όραμα του Μαντέλα. Υπάρχουν επίσης, και κάποιες σκηνές που προσπαθούν να προκαλέσουν αγωνία μέσα από το άγχος της φρουράς του Μαντέλα, ότι ο πρόεδρος τους κινδυνεύει να δολοφονηθεί. Αυτές όμως οι σκηνές αποτελούν την αχίλλειο πτέρνα του «Invictus», καθώς και δεν ταιριάζουν με το γενικότερο νόημα και στόχο, αλλά είναι και σχετικά επιτηδευμένες.

Η κριτική στον φανατισμό, στην μισαλλοδοξία και στον ρατσισμό είναι και ο πιο δυνατός και ωραία δοσμένος άξονας του έργου. Σε αυτό συνεισφέρει ο ίδιος ο Μαντίμπα με τον τρόπο που αντιμετώπισε αυτό το πρόβλημα. Τα δίπολα οδηγούνται σε μια συνεχή επαφή, με τριβή και συγκρούσεις. Αυτό όμως είναι κατ’ επιλογήν του Μαντέλα, ο οποίος επιλέγει να μην κρύψει το πρόβλημα κάτω από το χαλί αλλά να το εκθέσει, να το αφήσει να λειτουργήσει μέσα στο χρόνο. Έτσι λοιπόν η επαφή, δαμάζει τον φόβο και το πάθος και τα δυο στρατόπεδα που κάποτε ήταν αντίπαλα, γίνονται πια σιγά σιγά, ένα ενωμένο έθνος. Η λεπτότητα στην αφήγηση, στις ερμηνείες και στο σενάριο, ελκύει τον πεπαιδευμένο θεατή. Ο σκηνοθετικός στόχος επιτυγχάνεται και όταν τελειώσει η ταινία με τους στίχους του «Invictus» υπάρχει τροφή για σκέψη.

 

Λεπτομέρειες που εντυπωσιάζουν


 

Mandela- PienaarΚάθε ταινία, έχει την δική της ιστορία και τα δικά της μοναδικά στοιχεία. Έτσι και το «Invictus». Ας δούμε μερικά από αυτά.

– Ο αριστερόχειρας Φρίμαν, εξασκήθηκε πολύ ώστε να γράφει με το δεξί σε όσες σκηνές τις ταινίας χρειάζεται, μια και ο Μαντέλα ήταν δεξιόχειρας.

– Αυτό που δυσκόλεψε περισσότερο τον Ίστγουντ για την ταινία, ήταν πως γνώρισε για πρώτη φορά τον Μαντέλα, πολύ καιρό αφού είχαν ξεκινήσει τα γυρίσματα.

– Για τον Φρίμαν, που ήταν φίλος του Μαντίμπα, το δύσκολο δεν ήταν να μιμηθεί τον τρόπο ομιλίας ή περπατήματος του μεγάλου ηγέτη. Άλλωστε, ο ίδιος ο προσωπικός βοηθός του Μαντίμπα ακούγοντας το πρώτο voice over της ταινίας, προσπαθούσε να καταλάβει αν η φωνή που άκουγε ήταν η φωνή του Φρίμαν ή αν ο ηγέτης της Αφρικής είχε πάρει μέρος στα γυρίσματα χωρίς να του το πει. Τελικά η φωνή ήταν όντως του Φρίμαν. Το δύσκολο και σχεδόν ακατόρθωτο για τον ηθοποιό, ήταν να εκπέμπει μια χαρισματική αύρα που είχε ο Μαντέλα και όσοι των είχαν γνωρίσει την αισθάνονταν. Το κελί του προέδρους που επισκέπτεται η ομάδα του ράγκμπι κάποια στιγμή στην ταινία είναι όντως το κελί όπου παρέμεινε φυλακισμένος για την μεγαλύτερη περίοδο του Απαρτχάιντ, ο «τρομοκράτης» Μαντέλα.

-Ο Ματ Ντέιμον ανησυχούσε για το ότι ο Φρανσουά Πινάρ ήταν πολύ πιο μεγαλόσωμος από τον ίδιο. «Ξέρεις, ο άνθρωπος είναι τεράστιος» είπε στον Ίστγουντ ο οποίος του απάντησε «Διάβολε, ασχολήσου με οτιδήποτε άλλο, αυτό θα το αναλάβω εγώ». Στα γυρίσματα, με ειδικές γωνίες λήψεις, ο σκηνοθέτης κατάφερε να ψηλώσει τον ηθοποιό καμιά δεκαριά πόντους, ώστε να μοιάζει περισσότερο με παίκτη του ράγκμπι.

– Το βασικό θέμα της ταινίας, αποτελεί κατά κάποιον τρόπο ψέμα. Ο Μαντέλα δίνει στην ταινία το ποίημα «Invictus» που ενέπνευσε τον ίδιο, στον Φρανσουά Πινάρ, για να εμπνεύσει την ομάδα. Αυτό όμως δεν συνέβη στην πραγματικότητα, αφού του έδωσε το «The man in the Arena» του Θίοντορ Ρούσβελτ. 

 

Invictus: To ποίημα


 

Παρόλα αυτά, το ποίημα του Γουίλιαμ Έρνεστ Χίνλεϋ, είναι αυτό που ξεχωρίζει στην ταινία χάρη στηMandela- Φυλακή ζεστή και γεμάτη σημασία απαγγελία του Φρίμαν. Πρόκειται όντως για ένα ποίημα που είναι από τα σπουδαιότερα του 19ου αιώνα και υπήρξε όντως πηγή δύναμης για τον Νέλσον Μαντέλα, ο οποίος μάλιστα το διάβαζε και στους συγκρατούμενους συντρόφους τους για εμψύχωση στη φυλακή. Ο ιδανικότερος τρόπος λοιπόν, για να τελειώσει ένα αφιέρωμα για το «Invictus», είναι με το ποίημα που ενέπνευσε την ταινία, τον Νέλσον Μαντέλα και εκατομμύρια ανθρώπων σε όλη τη γη.

«Ανίκητος»

 Μέσα στη νύχτα που με σκεπάζει

μαύρη σαν λάκκος στον άξονα της γης

Ευχαριστώ όποιον θεό υπάρχει

για την απόρθητη ψυχή μου

 

Στα άγρια νύχια της περίστασης

Δε λύγισα ποτέ, ούτε ούρλιαξα δυνατά

Στο γερό ξυλοκόπημα της τύχης

Μάτωσε το κεφάλι μου, αλλά δεν έσκυψε

 

Πέρα από αυτόν τον τόπο της οργής και των δακρύων

Κρέμεται μόνο η φρίκη της σκιάς

Κι όμως παρά τις απειλές των χρόνων

Με βρίσκει και θα με βρίσκει πάντα άφοβο.

 

Δεν έχει σημασία, ποσό στενή είναι η πύλη

Πόσο γεμάτος τιμωρίες είναι ο πάπυρος

Εγώ είμαι ο κυρίαρχος της μοίρας μου.

Εγώ είμαι o καπετάνιος της ψυχής μου.

(πρωτότυπη μετάφραση)

 

Προηγούμενο άρθροΑστερισμοί
Επόμενο άρθρο«H Επιστήμη στον ρυθμό των Χριστουγέννων» στη Διαδραστική Έκθεση Επιστήμης και Τεχνολογίας