Την Πέμπτη 29 Ιουλίου παρακολουθήσαμε την παράσταση Ιφιγένεια εν Αυλίδι σε σκηνοθεσία Αιμίλιου Χειλάκη – Μανώλη Δούνια στο Κηποθέατρο Παπάγου, στην πρώτη εβδομάδα της καλοκαιρινής περιοδείας της παράστασης. Μετά την διετή επιτυχημένη πορεία της παράστασης Ταρτούφος, ο Χειλάκης και ο Δούνιας συνεργάζονται αυτή την φορά σε μία από τις δημοφιλέστερες τραγωδίες του Ευριπίδη. Βασική σκηνοθετική επιλογή τους είναι η αναβίωση του αρχέτυπου των τριών Υποκριτών, με τον ίδιον τον Χειλάκη, την Αθηνά Μαξίμου και την Λένα Παπαληγούρα. Η παράσταση χρησιμοποιεί την μετάφραση του ποιητή Γιώργου Μπλάνα, ενώ ο Σταμάτης Κραουνάκης έγραψε πρωτότυπη μουσική ειδικά για την παράσταση.
Ο μύθος
Όταν ο Αγαμέμνονας σκοτώνει το ιερό ελάφι της θεάς Άρτεμις, εκείνη για να τον εκδικηθεί, προκαλεί άπνοια καθηλώνοντας έτσι τον ελληνικό στόλο στην Αυλίδα. Ο μόνος τρόπος για να εξευμενίσει ο Αγαμέμνονας την θεά και να ξεκινήσει ο ελληνικός στρατός για τον Τρωικό πόλεμο είναι να θυσιάσει την κόρη του, Ιφιγένεια. Με το φόβο του στρατού που είναι έτοιμος να εξεγερθεί, ο Αγαμέμνονας καλεί την Ιφιγένεια να έρθει στην Αυλίδα με το πρόσχημα ότι θα την παντρέψει με τον Αχιλλέα. Όταν εκείνη καταφτάνει στο στρατόπεδο μαζί με την μητέρα της Κλυταιμήστρα συνειδητοποιεί ότι τίποτα δεν πρόκειται να σταματήσει τους Έλληνες από το να εκδικηθούν για την αρπαγή της Ωραίας Ελένης και να λεηλατήσουν την Τροία – ούτε καν ο άσκοπος θάνατος ενός παιδιού που δεν έφταιξε σε τίποτα.
Ο Γιώργος Μπλάνας σημειώνει για την παράσταση: «Το πραγματικό της Ιφιγένειας εν Αυλίδι δεν είναι η άδικη σφαγή μιας αθώας κοπέλας. Πουθενά στο έργο δεν αμφισβητείται το δικαίωμας μίας θεάς να ζητά ανθρώπινη θυσία –ούτε από το ίδιο το θύμα. Το πραγματικό θέμα του έργου είναι η εξουσία: τι λογής άνθρωποι έλκονται από αυτήν, μέχρι πού μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος για να την κατακτήσει και να την διατηρήσει, πόσο εξουσιαστής είναι ο εξουσιαστής και πόσο εξουσιαζόμενος ο εξουσιαζόμενος, πως μεταβάλλονται σε «δημόσια αγαθά» οι ποταπές επιθυμίες του εξουσιαστή, πόσο ειλικρινής είναι απέναντι στον εαυτό του, πόσο ιδιοτελής μπορεί να είναι η ιδέα του κοινού συμφέροντος.» (το απόσπασμα είναι αντλημένο από το πρόγραμμα της παράστασης)
«Το πραγματικό θέμα του έργου είναι η εξουσία: τι λογής άνθρωποι έλκονται από αυτήν, μέχρι πού μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος για να την κατακτήσει και να την διατηρήσει, πόσο εξουσιαστής είναι ο εξουσιαστής και πόσο εξουσιαζόμενος ο εξουσιαζόμενος»
Λίγο πριν την εκστρατεία στην Τροία, χρειάζεται μία ανθρωποθυσία, μία γενοκτονία για να είναι ευνοϊκοί οι άνεμοι σύμφωνα με την προφητεία του Μάντη Κάλχα. Το αν θα εκπληρωθεί ή όχι η ταγή της θεάς Άρτεμης, δεν είναι δίλημμα ηθικό, αλλά πολιτικό. Για λίγες μόνο στιγμές, βλέπουμε τον Αγαμέμνονα ν’ αμφιταλαντεύεται για το αν θα θυσιάσει στον βωμό ή όχι την κόρη του. Η Ελλάδα βρίσκεται πάνω από την ανθρώπινη ζωή και τους οικογενειακούς δεσμούς, το κοινό συμφέρον υπερνικά το ατομικό. Ο στρατός είναι αποφασισμένος να πολεμήσει στην Τροία, ο Μενέλαος είναι ανυποχώρητος στην διεκδίκηση της Ελένης που πρόδωσε την οικογενειακή τους εστία και την συζυγική της πίστη. Η Ιφιγένεια δεν είναι απλώς ένα εξιλαστήριο θύμα, είναι η ηρωίδα πάνω στην οποία θα βασίσει ο ελληνικός στρατός την επιτυχημένη του πορεία στο πεδίο της μάχης.
Η πολιτική ματιά της παράστασης
Η Ιφιγένεια, δεν είναι απλώς μία παρθένα που δέχεται παθητικά τον χαμό της, μα θαρρετά θ’ αποδεχτεί την τραγική της μοίρας λέγοντας: «Είναι μάταιο να προσπαθούμε να ξεφύγουμε από το αναπόφευκτο: θα μας συντρίψει πριν μας συντρίψει. Απ’ όσα είδα κι άκουσα, κατέληξα πως πρέπει να πεθάνω. Θα το κάνω, αλλά περήφανα, γενναία όχι μικρόψυχα: με κλάματα και οδυρμούς, αφού πρέπει να σώσω εγώ την τιμή της Ελλάδας – κι ας τιμήσει η Ελλάδα τ’ όνομά μου. Όταν με γέννησες, εσύ απόκτησες ένα παιδί κι εγώ δύο μάνες: αυτήν που μ’ έφερε στον κόσμο κι αυτήν, που θα γινόταν για μένα ο κόσμος όλος.» Χαρακτηριστικό της ηρωικής της καταβολής, είναι πως ούτε μία στιγμή η Ιφιγένεια δεν φαίνεται να θέλει να ξεφύγει με τεχνάσματα ή παρακλητικό λόγο από τον θάνατο που οι Θεοί αποφάσισαν γι’ αυτήν.
Η πολιτική ματιά στην δραματουργία της παράστασης των Χειλάκη-Δούνια, ήταν καταφανής όπως και στον Ταρτούφο. Κοινός κώδικας των δημιουργών της παράστασης ήταν η μετάφραση του Μπλάνα και η μουσική του Κραουνάκη. Οι πολιτικές βολές κατά των ηγετών, της εξουσιομανίας, η σύγκρουση ατομικού και κοινού συμφέροντας καταδείχτηκαν τόσο από την εκφορά του λόγου όσο και από τις σκηνικές εικόνες που συνέθεσαν. Όπως επισημαίνουν στο σημείωμά τους στο πρόγραμμα της παράστασης: «Στην δική μας ανάγνωση η Ιφιγένεια είναι ένα σχόλιο στην πατριδοκαπηλία, στην εκμετάλλευση της έννοιας του πατριωτισμού για διάφορα οφέλη».
Η παράσταση
Ο Αιμίλιος Χειλάκης κι ο Μανώλης Δούνιας μελέτησαν πολύ το αρχαίο δράμα, σε μία προσπάθεια αναβίωσης βασικών του μορφολογικών παραστασιακών χαρακτηριστικών και ανανέωσης της πρόσληψής του από το κοινό. Όπως είναι γνωστό, βασικό στοιχείο της φυσιογνωμίας της παράστασης είναι το αρχέτυπο των τριών Υποκριτών, με τους ηθοποιούς να είναι κεκαλυμμένοι με λευκή πούδρα σε ολόκληρο το σώμα, όπως το ψιμύθιον (ανθρακικός μόλυβδος) που χρησιμοποιούσαν στις παραστάσεις του αρχαίου δράματος στην Κλασική Αθήνα.
Τα κοστούμια του Κωνσταντίνου Ζαμάνη, λευκά με περίτεχνες λεπτομέρειες, αναδεικνύουν την μεγαλοπρέπεια των τραγικών προσώπων, ενώ μ’ εύκολες κινήσεις, μεταβάλλονταν ανάλογα με τον τραγικό ήρωα που υποδύονταν στο εκάστοτε Επεισόδιο οι Υποκριτές. Οι ηθοποιοί έπαιζαν πάνω σε «βαγόνια» που μετακινούσες οι κοπέλες του Χορού για να φέρουν σ’ επαφή τα τραγικά πρόσωπα.
Θετική εντύπωση μας έκανε η ιδιαίτερη φροντίδα που δόθηκε στην σκηνική παρουσία του Χορού, ισοδύναμη των Τριών Υποκριτών. Εκ πρώτης όψεως, οι 8 κοπέλες, φαίνονται πως έχουν η κάθε μία την δική της σκηνική αυτονομία, καθώς είναι ενδεδυμένες με χρωματιστά φορέματα, η κάθε μία με διαφορετικό, που γράφει αμέσως μία εικαστική αντίθεση με τα ολόλευκα κοστούμια των πρωταγωνιστών της τραγωδίας.
Ακόμα και στα άλογα σημεία τους, οι κοπέλες κινούνταν ανάμεσα στους Υποκριτές, δείχνοντας μία ουσιαστική διάδραση με τα τραγικά πρόσωπα. Μάλιστα, ξαφνιάζει η ενδυματολογική επιλογή, να εμφανίζονται ξυπόλυτοι οι τραγικοί πρωταγωνιστές και φορώντας υποδήματα τα μέλη του Χορού. Η βασική (πρακτική) λειτουργία των ηθοποιών του Χορού, να μετατοπίζουν τα βαγόνια πάνω στα οποία στεκόντουσαν οι πρωταγωνιστές, έδινε μία δυναμική παρουσία στην σκηνική τους παρουσία. Τα τραγουδιστικά τους σημεία, ήταν άψογα συντονισμένα, με εντυπωσιακότερες τις σκηνές όπου παρήγαγαν ήχο κρουστών από τα κιβώτια του σκηνικού οικοδομήματος.
Οι τρεις «Υποκριτές» της παράστασης
Να περάσουμε στους τρεις «Υποκριτές» της παράστασης Ιφιγένεια Εν Αυλίδι. Ο Αιμίλιος Χειλάκης αποδεικνύεται πέραν από συν-σκηνοθέτης της παράστασης –για άλλη μία φορά- ο ιδανικός πρωταγωνιστής της παράστασης. Καθηλωτική η ερμηνεία του ως Αγαμέμνονα με στεντόρεια φωνή, στοχευμένη απεύθυνση του λόγου, δυναμικό σκηνικό «εγώ». Σ’ ερμηνευτική αντίστιξη, η ερμηνεία του ως Αχιλλέα που «υποτιμά» τον ηρωισμό του, δείχνοντας την ηρωική ανωτερότητα της Ιφιγένειας. Ο υποκριτικός στόχος του μάλιστα επιτεύχθηκε κρίνοντας από το γέλιο του κοινού. Η Αθηνά Μαξίμου υποδύθηκε τον Μενέλαο και την Κλυταιμνήστρα. Στον ρόλο του Μενέλαου ήταν πιο «συμβατική», αλλά στον ρόλο της Κλυταιμνήστρας, απέδωσε την γκάμα ενός από τους «μισητούς» γυναικείους ρόλους του αρχαίους δράματος. Αρχικά, μελιστάλακτη και ευδιάθετη για τον επικείμενο γάμο της Ιφιγένειας, στην συνέχεια μία μάνα σε απόγνωση, για να καταλήξει μία «ύαινα» που θρηνεί τον χαμό του παιδιού της.
«Ο Αιμίλιος Χειλάκης κι ο Μανώλης Δούνιας μελέτησαν πολύ το αρχαίο δράμα, σε μία προσπάθεια αναβίωσης βασικών του μορφολογικών παραστασιακών χαρακτηριστικών και ανανέωσης της πρόσληψής του από το κοινό.»
Ξεχωρίζει στην παράσταση, η Λένα Παπαληγούρα, σ’ ένα ρόλο που, όπως φαίνεται, της ταιριάζει πολύ, αυτόν της Ιφιγένειας. Στην αρχή του δράματος, η Παπαληγούρα υποδύεται με τεχνική μαεστρία τον γέρο, κεκαλυμμένη με την κουκούλα του κοστουμιού της. Η «συμπαράσταση» του Χορού στον ηλικιωμένο ήρωα είναι άλλο ένα σχόλιο στην πρόσληψη του αρχαίου δράματος που έχει εκλείψει σχεδόν από τις παραστάσεις. Ως Ιφιγένεια, η Παπαληγούρα, αναδεικνύει όλο το εύρος της ηρωικής φύσεως της νεαρής κόρης του Αγαμέμνονα σε μία ανατριχιαστική ερμηνεία. Στην πρώτη της εμφάνιση, δίνει μία εύθραυστη κι αθώα εκδοχή της Ιφιγένειας, κοντά στην ηλικία και στην αγωγή της. Στη συνέχεια, αμφιταλαντεύεται ο ψυχισμός της μπροστά στην απόφαση του Πατέρα, για ν’ αποδεχτεί σταδιακά την μοίρα της και ν’ αναδειχθεί σε τραγική ηρωίδα-σύμβολο για την Ελλάδα, υψώνοντας σθεναρά το ετοιμοθάνατο κορμί της μπρος στους άντρες της πολεμικής εκστρατείας.
Εν κατακλείδι, η παράσταση Ιφιγένεια Εν Αυλίδι, μετά τις δύο sold out παραστάσεις της στο Κηποθέατρο Παπάγου, και την αποψινή της εμφάνιση στο Θέατρο Βράχων ετοιμάζεται να περιοδεύσει σε ολόκληρη την Ελλάδα. Οι σκηνοθετικές κι ερμηνευτικές επιλογές των σκηνοθετών της παράστασης, αν και αρχικά έμοιαζαν παρακινδυνευμένες για την λογική των παραστάσεων Τραγωδιών που περιοδεύουν, νομίζω πως δικαιώθηκαν πέρα ως πέρα από την αποδοχή του κοινού, δίνοντας μία ολοκληρωμένη σκηνική πρόταση με καθαρή πρόθεση.
Πληροφορίες για την παράσταση Ιφιγένεια Εν Αυλίδι
Συντελεστές της παράστασης
- Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
- Σκηνοθεσία: Αιμίλιος Χειλάκης – Μανώλης Δούνιας
- Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης
- Σκηνικά – Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
- Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
- Κίνηση: Αγγελική Τρομπούκη
- Βοηθός Σκηνοθετών: Αλέξανδρος Βάρθης
- Μουσική Διδασκαλία: Άννα Λάκη
- Βοηθός Σκηνογράφου: Βάσια Χριστοπούλου
- B Bοηθός Σκηνοθετών: Μαρία Χανδρά
- Διάρκεια παράστασης: 95’
- Πρωταγωνιστούν: Αιμίλιος Χειλάκης, Αθηνά Μαξίμου, Λένα Παπαληγούρα
και οι Δήμητρα Βήττα, Ελεάνα Γεωργούλη, Σμαράγδα Κάκκινου,
Άννα Κλάδη, Άννα Λάκη, Βάσια Λακουμέντα,
Φραγκίσκη Μουστάκη, Δώρα Στυλιανέση, Μαρία Τζάνη.
Επόμενοι σταθμοί της περιοδείας
Παρ 30/6 στις 21:30
Θέατρο Βράχων Μελίνα Μερκούρη – Βύρωνας
Σαβ 1/7 στις 21:30
Υπαίθριο Θέατρο Αιγιαλείας Γ. Παππάς – Αίγιο
Κυρ 2/7 στις 21:30
Αρχαίο Ωδείο Πάτρας – Πάτρα
Δευ 3/7 στις 21:30
Θέατρο Κάστρου – Καλαμάτα
Πεμ 6/7 στις 21:30
Δημοτικός Κιν/φος Ελληνίς – Αγρίνιο
Παρ 7/7 στις 21:30
Ανοικτό Θέατρο Δήμου Λευκάδας – Λευκάδα
Σαβ 8/7 στις 21:30
Υπαίθριο θέατρο ΕΗΜ – Φρόντζου – Γιάννενα
Κυρ 9/7 στις 21:30
Θέατρο Βουνού – Καστοριά
Δευ 10/7 στις 21:30
Δημοτικό Στάδιο Κοζάνης – Κοζάνη
Τρι 11/7 στις 21:30
Κηποθέατρο Αλκαζάρ – Λάρισα
Τετ 12/7 στις 21:30
Θέατρο Κήπου – Θεσσαλονίκη
Πεμ 13/7 στις 21:30
Θέατρο Κήπου – Θεσσαλονίκη
Παρ 14/7 στις 21:30
Θέατρο Κήπου – Θεσσαλονίκη
Δευ 24/7
Θέατρο Πέτρας
Τρ 25/7
Βεάκειο Θέατρο
Πέμ 27/7
Χίος
Παρασκ 28/7
Μυτιιλήνη
Αύγουστος
Τετ 2/8
Σαλαμίνα
Πέμ 3/8
Άργος
Παρασκ 4/8
Λούτσα
Κυρ 6/8
Ν.Μάκρη
Δευτέρα 7/8
Βόλος
Τρ 8/8
Αμφίπολη
Τετ 9/8
Ξάνθη
Πέμ 10/8
Κομοτηνή
Παρ 11/8
Αλεξανδρούπολη
Σαβ 12/8
Μουδανιά
Κυρ 13/8
Κασάνδρα
Κυρ 20/8
Χανιά
Δευ 21/8 Ρέθυμνο
Τρ 22/8
Ηράκλειο
Πέμ 24/8
Τρίκαλα
Παρ 25/8
Σέρρες
Σάβ 26/8
Φιλιπποι (Καβάλα)
Κυρ 27/8
Δίον
Τρ 29/8
Χαλκίδα
Τετ 30/8
Ηλιούπολη
Πέμ 31/8
Μενίδι
Σεπτέμβριος
Παρ 1/9
Θήβα
Σάβ 2/9
Κορυδαλλός
Τετ 6/9
Βριλήσια
