To κίνημα του Αρτ Ντεκό (Art deco), ή αλλιώς της “διακοσμητικής τέχνης” υπήρξε μοντέρνο καλλιτεχνικό κίνημα που άνθισε κατά το μεσοπόλεμο και άφησε το στίγμα του σε ολόκληρο το φάσμα των τεχνών, επηρεάζοντας την πλειονότητα των δημιουργών και χαρακτηρίζοντας μια εποχή. Έχει τις ρίζες του στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, φθάνει στο απόγειό του κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930, ενώ φθίνει μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο, με λίγες προσπάθειες μεταγενέστερων αναβιώσεων. Η νέα αυτή τεχνοτροπία προβλήθηκε για πρώτη φορά στη Διεθνή Έκθεση Σύγχρονων Διακοσμητικών και Βιομηχανικών Τεχνών (Exposition Internationale des arts decoratifs et industriels modernes) στο Παρίσι το 1925, εκτοπίζοντας το κυρίαρχο ως εκείνη την εποχή στυλ του λιγότερο γεωμετρικού Art Nouveau. Έκτοτε, και για τουλάχιστον 15 χρόνια, το Αρ Ντεκό υπήρξε ο συρμός στην αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική, τις γραφικές τέχνες, το βιομηχανικό σχέδιο, το κόσμημα και τη γλυπτική, τη μόδα, ακόμα και τον κινηματογράφο, διαγράφοντας βίους παράλληλους με το έτερο εξέχον κίνημα του μεσοπολέμου, το μοντερνισμό.
Το Αρ Ντεκό στην αρχιτεκτονική
Γεγονός παραμένει ότι το Αρ Ντεκό αφομοιώθηκε από όλες τις τέχνες, με εξαιρετικά δείγματα κυρίως στη ζωγραφική, τη μικροτεχνία και τη γραφιστική, αξίζει ωστόσο να σταθούμε στην ξεχωριστή σχέση του καλλιτεχνικού κινήματος με την αρχιτεκτονική και την εσωτερική διακόσμηση. Εκτός από την Ευρώπη (Παρίσι, Μαδρίτη κ.α.), το Αρ Ντεκό έχει εξίσου μεγάλη απήχηση και εκτός των ευρωπαϊκών συνόρων, από το Μπουένος Άιρες και την πόλη του Μεξικού, μέχρι την νοτιοανατολική Ασία και την Ωκεανία, ενώ αποτελεί τον κυριότερο εκφραστή της μεγάλης κλίμακας στην αρχιτεκτονική, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τη δεκαετία του ’30 οι Η.Π.Α. μαστίζονται από τη Μεγάλη Ύφεση, η οποία όμως δεν είναι σε θέση να ανακόψει τον οικοδομικό οργασμό στα αστικά κέντρα, που προσπαθούν να ορθοποδήσουν σχεδιάζοντας μεγαλεπήβολα έργα και κατασκευές. Τα κυριότερα κτίσματα της εποχής κατασκευάζονται σε στυλ Αρ Ντεκό, με πλέον διακριτά δείγματα τους ουρανοξύστες Chrysler και Empire State Building, καθώς και το κτηριακό συγκρότημα Rockefeller, με το εντυπωσιακό γλυπτό του Άτλαντα, όλα στο κέντρο του Μανχάταν.
Το Αρ Ντεκό κάνει εκτεταμένη χρήση πολυτελών υλικών, κυρίως του μετάλλου, του γρανίτη, του γυαλιού, δίνοντας έμφαση στον κατακόρυφο άξονα και την μνημειακότητα. Το κίνημα είναι φανερά επηρεασμένο από τον κυβισμό και το φουτουρισμό, ακόμα και από την Αιγυπτιακή και Ασσυριακή τέχνη, σπάζοντας κάθε δεσμό με τον κλασικισμό. Χρησιμοποιεί απλές φόρμες και καθαρούς γεωμετρικούς όγκους, όπως η σφαίρα και η πυραμίδα, τους οποίους όμως επεξεργάζεται με πλήθος διακοσμητικών στοιχείων, προκλασικών, μοντέρνων, αφαιρετικών, αφρικανικών, ή και νατουραλιστικών μοτίβων, συχνά σε επιχρωμιωμένη επιφάνεια, με ιδιαίτερη προτίμηση στα τραπέζια ή παράγωνα σχήματα. Παρά το εκλεκτικιστικό του ύφος, το Αρ Ντεκό, αφομοιώνεται από τη μαζική παραγωγή και κυριαρχεί καθολικά, με αποτέλεσμα να υπάρχουν κτήρια εξολοκλήρου σχεδιασμένα σε αυτό το στυλ, από τις όψεις και τις οροφές, ως τα έπιπλα και τα φωτιστικά.
Το Αρ Ντεκό στην Αθήνα
Οι ανανεωτικές τάσεις στην τέχνη του μεσοπολέμου εκτοπίζουν για πρώτη φορά το νεοκλασικισμό και μας δίνουν εξαιρετικά δείγματα Αρ Ντεκό, κυρίως στην Αθήνα, αλλά και τη Θεσσαλονίκη και άλλες μεγάλες πόλεις. Η δεκαετία του 1930 βρίσκει την Αθήνα να πρωτοπορεί αρχιτεκτονικά και να μη φοβάται να πειραματιστεί με νέες τάσεις και υλικά. Παρόλο που η καθαρότητα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στην πρωτεύουσα, δεν λείπουν τα παραδείγματα αμιγούς Αρ Ντεκό αρχιτεκτονικής, ή μίξεων με κεντροευρωπαϊκές επιρροές, Bauhaus, ακόμα και με εκλεκτικιστικά ή νεοκλασικά στοιχεία. Το μοντέρνο κίνημα στην Αθήνα έχει την προσωπική σφραγίδα του εκάστοτε δημιουργού του, αποπνέοντας τη φινέτσα και τον κοσμοπολιτισμό που συχνά απουσιάζει από μεγάλα project του εξωτερικού, καθώς δίνει έμφαση στη λεπτομέρεια (εξώθυρες, είσοδοι, κιγκλιδώματα), τα οποία και σχεδιάζονται με φανερές Αρ Ντεκό επιρροές. Σημαντικά δημόσια κτήρια αλλά και πολυκατοικίες χτίζονται σε στυλ Αρ Ντεκό στο ιστορικό κέντρο, το Κολωνάκι, την Κυψέλη και επί των κεντρικών οδών (Πανεπιστημίου, Ακαδημίας, Βασιλίσσης Σοφίας, κ.λπ.). Αξίζει να αναφερθούν οι πολυκατοικίες στη Βασιλίσσης Σοφίας και τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, το κτήριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού και το κινηματοθέατρο “Ρεξ” στην Πανεπιστημίου, καθώς και πλήθος μικρότερων δημόσιων και ιδιωτικών μεγάρων, διάσπαρτων στον ιστό της πόλης.
