Έπειτα από τα δύο προηγούμενα μέρη του αφιερώματος μας στον Ουίλιαμ Σαίξπηρ (Α΄ Μέρος και Β΄ Μέρος), όπου γνωρίσαμε τα πρώτα του βήματα στο θεατρικό σανίδι, ως ηθοποιός κι έπειτα ως συγγραφέας, αναλύσαμε τόσο το θεατρικό του έργο όσο και το ποιητικό του έργο, τώρα σε αυτό το τρίτο και τελευταίο μέρος θα δούμε το πότε και το πώς «υποδέχεται» το ελληνικό θέατρο τον Σαίξπηρ και εν συνεχεία θα αφυπνίσουμε μερικούς από τους ατελείωτους μύθους που περιτριγυρίζουν το όνομα του.

Ο «Σαίξπηρ»… στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα ο Σαίξπηρ βίωσε πολλές μεταπτώσεις. Πριν από τη δεκαετία του πενήντα, οι Έλληνες δεν είχαν δώσει ιδιαίτερη σημασία στα έργα του, ενώ συχνά ακουγόντουσαν σχόλια όπως: «γιατί χρειαζόμαστε τον Σαίξπηρ αφού έχουμε τους δικούς μας κλασικούς», ενώ για πολλά χρόνια οι μεταφράσεις των έργων του δεν συμβάδιζαν με την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας.

Στα μέσα της δεκαετίας του πενήντα, η αναβίωση του αττικού δράματος και η ίδρυση των Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, επιφέρουν μεγάλες αλλαγές στον χώρο του θεάτρου και επηρέασαν την ενασχόληση των Ελλήνων με τον Σαίξπηρ. Ταυτόχρονα, εμπλουτίστηκε ο ποιητικός λόγος του Σαίξπηρ στα ελληνικά με νέες μεταφράσεις από ποιητές-μεταφραστές ή ανθρώπους του θεάτρου (Χειμωνάς, Καψάλης, Δημητριάδης, Χατζόπουλος, Πασχάλης, κ.ά.) καθώς και μια νέα σειρά των απάντων από τον Ερρίκο Μπελιέ.

Όμως, ο Σαίξπηρ δεν εισήχθη ποτέ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, κάτι το οποίο έχει συμβεί σε πολλές άλλες χώρες του κόσμου.  Στο ελληνικό θέατρο η παρουσία του Σαίξπηρ ήταν πάντα αισθητή. Σύμφωνα με έρευνες, στην Ελλάδα πρώτο σε συχνότερες παραγωγές, «ανεβάσματά», καθώς και πειραματισμούς βρίσκεται το Αρχαία Ελληνικά Δράμα και στη δεύτερη θέση έρχονται τα έργα του Σαίξπηρ.

Αλέξης Μινωτής και η Κατίνα Παξινού
Ο Αλέξης Μινωτής και η Κατίνα Παξινού στο έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ «Αμλετ»
Μύθοι και εικασίες γύρω από το όνομα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ

Αν και έχουν περάσει 150 χρόνια από το θάνατο του Σαίξπηρ, οι μύθοι και οι εικασίες δε λένε να κοπάσουν.

Στο τετράστιχο που είναι χαραγμένο από άγνωστο χέρι πάνω στον τάφο του, στην Αγία Τριάδα του Στράτφορντ, ο Σαίξπηρ παρακαλεί τον διαβάτη να μην ταράξει την οποδό του που κλείνεται εκεί, ευλογεί όσους εισακούσουν την παράκλησή του και καταριέται όποιους πειράξουν τα οστά του. Όντως, μέχρι και σήμερα κανένας δεν έχει πειράξει τον τάφο του, όμως τέσσερις αιώνες τώρα, αμέτρητοι βιογράφοι έχουν ταράξει τη στερνή του γαλήνη (μεταφορικά), με όλους αυτούς τους μύθους για το αν ήταν αυτός που νομίζουμε πως ήταν, για το τι Θεό πίστευε, τι «αμαρτίες» έκανε κ.α. αμέτρητα ερωτήματα.

Από πολύ νωρίς είχαν διατυπωθεί αμφιβολίες σχετικά με την ταυτότητα και την πατρότητα των έργων του. Κάποιοι μάλιστα έλεγαν: «Πώς μπορεί ένα χωριατόπουλο απ’ το Στράτφορντ, ένας θεατρίνος των λαϊκών σκηνών του Λονδίνου, που ήξερε «λίγα λατινικά κι ακόμα λιγότερα ελληνικά» να έχει γράψει αυτά τα έργα, όπου ποίηση και λογισμός, βιοτική πείρα και σοφία, ανθρώπινη και κοινωνική ανατομία, φτάνουν σε τέτοια τελειότητα μορφής και ουσίας;»

Κάποιοι λένε πως συγγράφει όπως ο Ουώλτ Ουίτμαν, ο Μαρκ Τουέην και ο Χένρι Τζέιμς, αλλά και προσωπικότητες όπως ο Σίγκμουντ Φρόυντ, εξέφρασαν τη δυσπιστία τους σχετικά με την υπόθεση πως ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ του Στράτφορντ ταυτίζεται με το συγγραφέα που έδωσε τα σαιξπηρικά έργα.

Οι «μύθοι» και οι εικασίες δεν αρκούνται μόνο στο έργο του αλλά και στην προσωπική του ζωή. Τόσο το θέμα της θρησκευτικής του πίστης, όσο και της σεξουαλικότητας του έχουν γίνει αντικείμενο σχολιασμού.

Στεφανία Γουλιώτη & Αργύρης Πανταζάρας
Φωτογραφία από την πρόβα της παράστασης AmorS, ένα έργο βασισμένο στα Σονέτα του Σαίξπηρ, με τους: Στεφανία Γουλιώτη και Αργύρης Πανταζάρας, 2017 (Φωτογραφία: Νίκος Πανταζάρας)
Εικασίες… περί θρησκείας

Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι τα μέλη της οικογένειας του Σαίξπηρ ήταν Καθολικοί, σε μία εποχή που η Καθολική πρακτική ήταν αντίθετη με το νόμο. Η μητέρα του Σαίξπηρ, Μαίρη Άρντεν, σίγουρα προερχόταν από μία ευσεβή καθολική οικογένεια. Το 1606 το όνομα της μεγάλης κόρης του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Σουζάνας, εμφανίζεται σε μία λίστα μ’ αυτούς που δεν παρευρέθηκαν στην Πασχαλινή Θεία Ευχαριστία στο Στράτφορντ. Οι μελετητές βρίσκουν στα έργα του Σαίξπηρ στοιχεία τόσο υπέρ όσο και κατά του Καθολικισμού, με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατο να αποδειχθεί η αλήθεια σχετικά με τα θρησκευτικά πιστεύω του ποιητή.

Εικασίες… για τη σεξουαλικότητα του

Λίγα είναι γνωστά σχετικά με τη σεξουαλικότητα του Σαίξπηρ. Στα 18 του παντρεύτηκε την 26χρονη Άννα Χάθαγουεϊ που ήταν έγκυος. Έξι μήνες αργότερα γεννήθηκε η Σουζάνα, το πρώτο από τα τρία τους παιδιά. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των αιώνων μέχρι σήμερα, αναγνώστες έχουν επισημάνει στα Σονέτα του Σαίξπηρ ενδεικτικά στοιχεία για την αγάπη του για ένα νεαρό άνδρα. Άλλοι εκλαμβάνουν τους ίδιους στίχους ως έκφραση έντονης φιλίας και όχι ερωτικού πάθους. Παράλληλα, άλλα σονέτα απευθύνονται σε μία παντρεμένη γυναίκα και εκλαμβάνονται ως απόδειξη ετεροφυλόφιλων σχέσεων.

 

400 χρόνων από τον θάνατό του, ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ συνεχίσει να μας απασχολεί·  μας συγκινεί, μας ιντριγκάρει, μας ξαφνιάζει συνεχώς μέσα από τους θησαυρούς που ανακαλύπτονται διαρκώς στα έργα του.  Έχοντας συγκεντρώσει ένα τεράστιο όγκο υλικού και βάζοντας το σε μία σειρά, καταλαβαίνεις πως είναι αδύνατων να περιοριστείς σε ένα μόνο αφιέρωμα όταν θέλεις να αναλύσεις τον Σαίξπηρ. Γι’ αυτό και το «τριλογικό» αφιέρωμα, έτσι ώστε να καταφέρουμε να διηθήσουμε όσο περισσότερο γίνεται στην ατμόσφαιρα που –πάντα- μας αποπνέει ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ.

Βιβλιογραφία


  • Stephen Greenblatt, “Will in the World: How Shakespeare Became Shakespeare”, 2005
  • Ιστορία του θεάτρου, Φύλις Χάρτνολ, Εκδόσεις: Υποδομή, Μετάφραση: Ρούλα Πατεράκη,1980
  • Αρχείο Εθνικού Θεάτρου Ελλάδος (link)
Προηγούμενο άρθροΠέθανε ο συγγραφέας και υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Λιου Σιαομπό
Επόμενο άρθροΗ Ματούλα Ζαμάνη στο Βεάκειο την Παρασκευή 8 Σεπτεμβρίου
Εύη Κορώνη
Είμαι απόφοιτη της Ανώτερης Δραματικής Σχολής «Βασίλης Διαμαντόπουλος» και από το 2013 εργάζομαι στο θέατρο ως ηθοποιός και βοηθός σκηνοθέτη. Επίσης, ασχολούμαι με τη συγγραφή έργων και ποιημάτων.