Η ζωή του Σοφοκλή καλύπτει σχεδόν ολόκληρο τον 5ο αιώνα. Συχνά θεωρήθηκε ότι συμβολίζει καθετί το αττικό και κλασσικό: ανωτερότητα, μορφική τελειότητα, ιδεαλισμό. Συγχρόνως από πολλές απόψεις είναι ο πιο πρωτεϊκός από τους τρεις μεγάλους τραγικούς. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι είναι ένας δημιουργός πρώτης διαλογής και τουλάχιστον στα σωζόμενα έργα του, επτά μόνο από τα 123, άλλοτε παρουσιάζεται γαλήνιος, ευσεβής και παραδοσιακός και άλλοτε ένθερμος ανθρωπιστής ή απελπιστικά απαισιόδοξος.
Ο Σοφοκλής υφίσταται μεταμορφώσεις με κάθε καινούργιο βιβλίο που γράφεται για αυτόν. Η εντύπωση που προκαλεί στους αναγνώστες του, στους ηθοποιούς ή το κοινό χαρακτηρίζεται από διαύγεια ακόμη και απλότητα, αλλά πρόκειται για μια διαύγεια που εκφράζει βαθιά και σύνθετα νοήματα, τα οποία δεν είναι δυνατόν να τα πραγματευθεί κανείς παρά μόνο με τους όρους του ίδιου του ποιητή. Ως εκ τούτου είναι αδύνατον να δώσουμε μια αξιόπιστη περιγραφή της εξέλιξης του Σοφοκλή, τέσσερα δράματα και μερικά αποσπάσματα είναι ό, τι απέμεινε από τα πρώτα πενήντα χρόνια της εξαιρετικής παραγωγικής σταδιοδρομίας του.
Για τον Αριστοτέλη, το έργο του οποίου αποτελεί βάση του μεγαλύτερου μέρους της κριτικής παράδοσης, είναι ολοφάνερο ότι ο Σοφοκλής αντιπροσώπευε ότι έπρεπε να θαυμάζει κανείς στην τραγωδία. Σε ένα σημαντικό τομέα έχει σημειωθεί μια σαφής μετακίνηση από το κέντρο βάρους της κριτικής του Αριστοτέλη. Το προβλήματα του νοήματος που κατά παράδοση, είτε αγνοούνταν είτε θεωρούνταν δεδομένο είχε καταστεί μείζον ζήτημα. Στις πιο ανώριμες μορφές του όπως δηλαδή η αναζήτηση ρητά διατυπωμένου ηθικού διδάγματος ή μηνύματος ή φιλοσοφίας αναπόφευκτα οδηγεί στην παρανόηση. Το εστιακό σημείο των δραμάτων του Σοφοκλή δεν είναι οι ιδέες αλλά οι πράξεις και τα πάθη και μολονότι παρουσιάζει τους χαρακτήρες του να αντιμετωπίζουν τα θεμελιώδη προβλήματα της ζωής, τα έργα του δεν προσφέρουν ποτέ μονοσήμαντες λύσεις.
Θεμελιώδης σε όλα τα δράματα είναι η ίδια διττή θεώρηση του ανθρώπου, κατά την οποία το ηρωικό μεγαλείο του αντισταθμίζεται με τη φύση του που είναι εκτεθειμένη στις περιστάσεις. Βέβαια αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο οι Έλληνες αντιμετώπιζαν την ανθρώπινη κατάσταση όπως μπορούμε να πούμε με βάση τον Όμηρο αλλά ο Σοφοκλής του δίνει καινούργια έκφραση με τη βοήθεια της δραματικής ποίησης. Ο Σοφοκλής μοιάζει να προϋποθέτει την άποψη ότι το ανθρώπινο πνεύμα διαθέτει ύψιστη αξιοπρέπεια και αξία. Παράλληλα με την δυνατότητα του ανθρώπου στις μεγάλες πράξεις υπάρχει η αδυναμία του και η θνητή του φύση. Μπορεί να μοιάζει με θεό στα χαρακτηριστικά και τα κατορθώματά του, αλλά παγιδεύεται στον απέραντο ιστό των περιστάσεων που ξεφεύγουν από τον έλεγχό του, περιορισμένος από το χρόνο, από την άγνοια του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος, από τα πάθη που παραλύουν την κρίση του ή υπονομεύουν την βούλησή του, πάντοτε εκτεθειμένος στον κίνδυνο να καταστρέψει τον εαυτό του και τους άλλους εξαιτίας της απροθυμίας του να κατανοήσει. Αυτό είναι το σταθερό υπόβαθρο στον Σοφοκλή μολονότι η έμφαση ποικίλλει από έργο σε έργο.
Η αποδοχή και η αποκάλυψη είναι γνώρισμα του ανώτερου ανθρώπου, ο οποίος σε αντίθεση με το μέσο θεατή κάθε θεάτρου δεν υπεκφεύγει ούτε αρνείται ούτε επιχειρεί να μεταθέσει την ευθύνη. Αν μόνο με μεγάλη οδύνη μπορεί να δείξει κανείς εγκαρτέρηση στη γνώση της πραγματικότητας, τι θα μπορούσαμε να πούμε για τους αίτιους αυτής της πραγματικότητας, τους θεούς; Είναι σωστό να πρέπει οι άνθρωποι να υπομένουν τόσο πόνο, άνθρωποι σαν τον Οιδίποδα, που διέπραξε φρικτές πράξεις χωρίς να το γνωρίζει; Με άλλα λόγια άραγε δικαιολογημένα οι σοφόκλειοι ήρωες λατρεύουν τους θεούς και προσπαθούν να ζήσουν σύμφωνα με τους νόμους τους; Ο ίδιος ο Σοφοκλής επιδοκιμάζει τη στάση τους ή τους παρουσιάζει κρατώντας μια ειρωνική αποστασιοποίηση;
Σαν όλους τους Έλληνες πριν από το Σοφοκλή έτσι και οι ήρωες του πιστεύουν σε θεούς που είναι η πηγή για το καθετί στη ζωή, για το καλό καθώς και για το κακό. Όσο και αν τους λατρεύουν, όπως οφείλουν, οι άνθρωποι δεν μπορούν να προσδοκούν αποκλειστικά ευλογίες από τους θεούς: είναι απαραίτητος όρος για τους θνητούς να γεύονται το πόνο όπως και τη χαρά. Η ευσέβεια σημαίνει σεβασμός προς τους θεϊκούς νόμου, που αποτελούν το θεμέλιο της ανθρώπινης κοινωνίας και συνεπώς η λέξη περιλαμβάνει τη σωστή συμπεριφορά απέναντι στους άλλους και την πρέπουσα λατρεία των θεών. Εάν ένας άνθρωπος γίνει ένοχος επιδεικνύοντας μια υβριστική συμπεριφορά σημαίνει ότι ξεχνά τη θέση του ως θνητού και ότι επιζητεί τη δυσμένεια των θεών. Σκοπός του Σοφοκλή ήταν να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά αυτών των θεών απέναντι στους ανθρώπους. Έτσι λοιπόν, αποδίδεται η γνωστή ευσέβεια του Σοφοκλή και έχουμε τη τυπική εικόνα του γαλήνιου παραδοσιακού ποιητή. Όμως θα μπορούσε να είναι περισσότερο ανθρωπιστής να μοιάζει στον Ευριπίδη και να είναι ασυγκρίτως πιο απαισιόδοξος.
Τα δράματα του Σοφοκλή επιβεβαιώνουν ότι στο γνήσιο δράμα η μορφή καθορίζεται από το σημείο στο οποίο δημιουργείται ένταση ανάμεσα στη θρησκευτική λειτουργία και το ρεαλισμό. Επιχειρώντας να κατανοήσουμε το Σοφοκλή χρειάζεται να επιδείξουμε ευαισθησία όχι μόνο προς τον ρεαλισμό του σύμφωνα με τους κανόνες της αρχαίας ελληνικής ζωής του 5ου αιώνα αλλά και στη θρησκευτική πλευρά γιατί αυτό σε συνδυασμό με το ρεαλισμό προσφέρει στα έργα του ιδιαιτερότητα!
