Η πορεία της ζωγραφικής απο την πιστή αναπαράσταση στην αφαίρεση

Έχει, θαρρώ, ενδιαφέρον για τους φίλους της τέχνης, να παρακολουθήσουμε το δρόμο που ακολούθησε η ζωγραφική από την εποχή του Μεσαίωνα έως τον 20^ο αιώνα. Θα επικεντρωθούμε στα σημεία εκείνα, τα οποία θεωρούνται αποφασιστικής σημασίας για το πέρασμα από την παραστατική  ζωγραφική και την πιστή αντιγραφή του εξωτερικού κόσμου, στην αφηρημένη, κάτι που ως επί το πλείστον διακρίνει τη σύγχρονη εποχή.
Η μεσαιωνική περίοδος χαρακτηρίζονταν από έντονο θεοκρατικό-θρησκευτικό πνεύμα και όπως είναι φυσικό επακόλουθο, η τέχνη δε θα μπορούσε να μην είναι συνακόλουθη με το παραπάνω πνεύμα.
Ο μεσαιωνικός καλλιτέχνης, δεν θεωρούνταν δημιουργός άλλα μάστορας-χειροτέχνης, γι’ αυτό το λόγο άλλωστε δεν υπέγραφε τα έργα του. Στόχος του τελευταίου δεν ήταν να αποδώσει όσο το δυνατό πειστικότερα την πραγματικότητα, αλλά να εκφράσει και παράλληλα να μεταδώσει την πίστη και την λατρεία προς το Θεό.

Αναγέννηση

Σημαντική τομή στον τρόπο πρόσληψης της πραγματικότητας από τους καλλιτέχνες, σημειώθηκε την περίοδο που διαδέχθηκε το Μεσαίωνα, την Αναγέννηση. Η εμφάνιση του Ουμανιστικού Κινήματος, η ανάπτυξη των πόλεων και η άνοδος της αστικής τάξης είχαν ως αντίκτυπο την σταδιακή υποχώρηση του θεοκρατισμού και την στροφή του ενδιαφέροντος σε «επί της γης» μέριμνα.Οι καλλιτέχνες θα τροποποιήσουν την τέχνη τους προσαρμόζοντας την στα κελεύσματα της εποχής τους. Θα στρέψουν το ενδιαφέρον τους στην τέχνη της αρχαιότητας, στην αναβίωση των αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών προτύπων. Η ανακάλυψη από τον Μπρουνελέσκι της βράχυνσης θα δώσει την μαθηματική λύση στο πρόβλημα της προοπτικής. Ο Λεονάρντο ντά Βίντσι, ίσως ο αντιπροσωπευτικότερος εκφραστής της Αναγέννησης, αναλώθηκε σε μια ακατάπαυστη ερευνά προκειμένου να αποδώσει τον ορατό κόσμο με την μεγαλύτερη δυνατή διειδυτικότητα και ακρίβεια. Οι καλλιτέχνες της αναγεννησιακής περιόδου προσέφεραν στην ανθρωπότητα μοναδικά δείγματα πιστής απόδοσης του υπαρκτού κόσμου.

  Μπαρόκ

  Την Αναγέννηση διαδέχθηκε  τον 17^ο αιώνα ο ρυθμός του Μπαρόκ. Η τέχνη του μπαρόκ εξέφραζε και υπηρετούσε τόσο την επίγεια όσο και την θρησκευτική εξουσία. Καλλιτέχνες όπως ο Ρούμπενς και ο Καραβάτζιο εστιάζονταν στην πιστή απόδοση της εξωτερικής πραγματικότητας. Ειδικότερα ο τελευταίος, ο οποίος χαρακτηρίστηκε ως «νατουραλιστής», επεδίωξε να αντιγράψει την φύση πιστά αδιαφορώντας είτε για το ωραιότερο, είτε για το ασχημότερο. Επίσης, δείγματα πιστής περιγραφής της φύσης μας δίνουν τα έργα των Πούσσεν, Βελάσκεθ, η απεικόνιση των ολλανδικών εσωτερικών σπιτιών από τον Βερμέρ και φυσικά τα τοπία και τα πορτρέτα του Ρέμπραντ.

 Ρομαντισμός

 Από τα μέσα του 18^ου έως περίπου τα μέσα του 19^ου αιώνα η τέχνη εμφανίζει έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα. Στην παραπάνω περίοδο εκδηλώνεται αρχικά το κίνημα του Ρομαντισμού, το οποίο αποθέωσε τη φύση, το ένστικτο, τον αγώνα των ανθρώπων ενάντια σε κάθε μορφή καταδυνάστευσης. Ο ρομαντισμός θα λέγαμε ότι πυροδοτεί μια νοσταλγία για το παρελθόν, η οποία εκφράστηκε με το κίνημα του νεοκλασικισμού, την επιστροφή σε καλλιτεχνικές μορφές και εκφράσεις της ελληνικής και της ρωμαϊκής αρχαιότητας. Ο σημαντικότερος ζωγράφος του νεοκλασικισμού στη Γαλλία, ο Ζακ Λουί Νταβίντ στον πίνακα του με τίτλο” Η δολοφονία του Μαρά” μας δίνει ένα παράδειγμα πιστής αναπαράστασης που αγγίζει τις πραγματικές λεπτομέρειες ενός αστυνομικού δελτίου.

 Ιμπρεσιονισμός

 Η επόμενη μεγάλη τομή στην πορεία της τέχνης μετά την Αναγέννηση, γίνεται στα τέλη του 19^ο αιώνα, με το κίνημα του Ιμπρεσιονισμού. Οι εκπρόσωποι του παραπάνω κινήματος, με κορυφαίο τον Μονέ, γοητεύονται από τις μεταβολές που επέφερε το φως στο φυσικό περιβάλλον στα αρχιτεκτονήματα και στα αντικείμενα. Επιδίωξαν και ανέπτυξαν μια τεχνοτροπία, η οποία τους επέτρεπε να αποτυπώνουν τις μεταβολές της φύσης ανάλογα με την επίδραση του φωτός, δίνοντας περισσότερη σημασία στην εντύπωση του συνόλου και όχι στη λεπτομέρεια. Το όνομα του κινήματος, το οποίο δανείστηκε από μια έκθεση του Μονέ με τον τίτλο “Impressions” δηλαδή “Εντυπώσεις”, αποτυπώνει την προαναφερόμενη ενασχόληση με την συνολική  ατμοσφαιρική εικόνα. Στον κύκλο των ιμπρεσιονιστών εντάχτηκε αρχικά και ο Σεζάν, αλλά αποχώρησε διαφωνώντας με την τάση των ιμπρεσιονιστικών έργων να είναι  μεν εκθαμβωτικά αλλά ακατάστατα δίχως φόρμα, πράγμα που απεχθάνονταν. Ο Σεζάν τονίζει ότι το σχέδιο και το χρώμα δεν είναι ξεχωριστά πράγματα, μελετάει τα γεωμετρικά σχήματα και δίνει μια νέα αντιμετώπιση του χώρου δίνοντας έμφαση στη δομή του τοπίου και στην γεωμετρικότητα. Εκτός από τον Σεζάν και ο Βαν Γκογκ επηρεάστηκε από τους ιμπρεσιονιστές υιοθετώντας την τεχνική τους, όμως χρησιμοποίησε την πινελιά και το χρώμα για να εκφράσει όχι τη στερεοσκοπική πραγματικότητα, αλλά τα αισθήματα του για τα πράγματα που ζωγράφιζε και τι ήθελε να αισθανθούν οι άλλοι.

 Κυβισμός

 Η πραγματική, όμως, τομή που τελικά οδήγησε στην αφαίρεση, έγινε στην αρχή του 20^ου αιώνα. Οι δημιουργοί της μοντέρνας τέχνης έζησαν σε μια εποχή, η οποία χαρακτηρίζονταν από την πρόοδο της τεχνολογίας, την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και παράλληλα την οικονομική ύφεση, τις κοινωνικές ανισότητες, την ένταση και την γιγάντωση του εθνικισμού που οδήγησε στην κήρυξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Οι τραγικές για την ανθρωπότητα συνέπειες του τελευταίου θα επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τους καλλιτέχνες. Αντιδρώντας στο σύστημα των παραδοσιακών πολιτιστικών αξιών, στον ορθολογισμό και στον εφησυχασμό, η τέχνη επεδίωξε τη φυγή προς τον ανορθολογισμό, το όνειρο, τη φαντασία. Τα κινήματα της  λεγόμενης πρωτοπορίας, που εμφανίζονται στις αρχές του 20^ου αιώνα θα αναζητήσουν διαφορετικούς τρόπους καλλιτεχνικής γλώσσας για να εκφράσουν την κριτική τους απέναντι στην παραδοσιακή κοινωνία αλλά και την αποστασιοποίηση τους από αυτήν. Ο Κυβισμός με κύριο εκπρόσωπο του τον Πικάσο θα επιδιώξει την ανάλυση της φύσης και την αναγωγή της σε γεωμετρικούς τύπους (π.χ. κύβους, τρίγωνα)  και της ανασύνθεση της με χρήση των παραπάνω τύπων.

 Εξπρεσιονισμός

 Ο Εξπρεσιονισμός, με αντιπροσωπευτικότερους εκπροσώπους τους γερμανούς ζωγράφους που αποτελούσαν την ομάδα «Γέφυρα», χρησιμοποίησε το χρώμα και τη γραμμή με ιδιαίτερη ένταση, προκείμενου να εκφράσει την ψυχολογική κατάσταση του σύγχρονού ανθρώπου, παρέμεινε όμως πιστός στην παράσταση. Οι Σουρεαλιστές, με κορυφαίους τους Νταλί, Μαγκρίτ και Μιρό,  επηρεασμένοι από την θεωρία του ασυνείδητου και γενικότερα της ψυχανάλυσης του Φρόϋντ, θα επιδοθούν σε έναν συνδυασμό ονειρικών ή μεταφυσικών στοιχείων με τα πραγματικά. Καλλιτέχνες όπως ο Καντίνσκυ, ο ηγέτης του εξπρεσσιονισμού, αλλά και ο Μοντριάν, αναζήτησαν νέες εικαστικές γλώσσες και εκφράστηκαν αποκλειστικά με φόρμες και με χρώματα προκειμένου να δημιουργήσουν μια μορφή τέχνης που να μην έχει καμία σχέση με την αντικειμενική πραγματικότητα. Δημιούργησαν την αφηρημένη τέχνη που άλλοι προτιμούν να αποκαλούν μη παραστατική, μη αντικειμενική ή ανεικονική.

Από το μεσοπόλεμο και μετά έως το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου η τέχνη μπαίνει σε ένα νέο μονοπάτι το οποίο χαρακτηρίζεται από τον αυθορμητισμό, την έμφαση στην υποκειμενικότητα και στην απόλυτη ελευθερία του καλλιτέχνη, η οποία κινείται ανάμεσα στον ρεαλισμό και στην αφαίρεση.