Ομπίντα στα ρωσικά σημαίνει πίκρα. Έτσι θέλησε να τιτλοφορήσει ο Γιώργος Κοτανίδης μια παράσταση για την οποία εργάστηκε συστηματικά σε επίπεδο έρευνας, αυτοψίας, συγγραφής, σκηνοθεσίας και, βέβαια, ερμηνείας, κρατώντας ο ίδιος το ρόλο μιας προσωπικότητας-ορόσημο για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία –των μεταξικών και εμφυλιακών χρόνων ιδίως- στις τελευταίες ώρες της οποίας στήριξε το πρωτότυπο, πολιτικό έργο που συνέγραψε.
Ήρωάς του ο ιστορικός ηγέτης του ΚΚΕ και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, Νίκος Ζαχαριάδης. Ψηφίδες της ιστορίας, στιγμιότυπα του πολυτάραχου βίου του, του ρόλου που διαδραμάτισε σε αμφιλεγόμενες και σκληρές εποχές για την Ελλάδα και όχι μόνο (μεταξική δικτατορία, ιταλική εισβολή, Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος, ήττα, Νταχάου, Σοβιετική Ένωση) θα πάρουν δια της αισθητικής στόχευσης και παρέμβασης του δημιουργού της παράστασης Ομπίντα σάρκα και οστά ενώπιον των θεατών του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος από τις 20 έως τις 23 Απριλίου.
Για τους δρόμους, πραγματικούς και νοητούς, που ακολούθησε κατά τη διαπραγμάτευσή του μ’ αυτό το δύσκολα διαχειρίσιμο υλικό που πήρε στο χέρια του, προκειμένου να το μετουσιώσει σε θεατρικό έργο και κατόπιν σε παράσταση μίλησε ο Γιώργος Κοτανίδης στο Artic.gr σε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη –μακάρι αφόρμηση για τους υποψιασμένους θεατές να δουν, ν’ ακούσουν και να μάθουν.
Μαρία: – Με τί εύρος ντοκουμέντων και πληροφοριών κατέστη δυνατό να έρθετε σ’ επαφή, όταν συγκεντρώνατε το πρωτογενές υλικό που διαμόρφωσε το κείμενο της παράστασής σας, Ομπίντα; Θεωρείτε ότι σκιαγραφούν το σύνολο της προσωπικότητας και των επιλογών του Νίκου Ζαχαριάδη, αναφορικά με τον Εμφύλιο π.χ. και όχι μόνο;
Γιώργος Κοτανίδης: – Τα ντοκουμέντα που είχα στη διάθεσή μου καλύπτουν όλο το φάσμα των δημοσιευμένων υλικών της περιόδου που έδρασε ο Νίκος Ζαχαριάδης, από τη νεαρή του ηλικία στην Κωνσταντινούπολη το 1917, όπου δούλευε στο λιμάνι και μυήθηκε στο κομμουνιστικό κίνημα, την πρώτη επίσκεψη στη Μόσχα, την κάθοδό του στην Ελλάδα το 1924, όταν εντάσσεται στο ΚΚΕ και έχει έντονη δράση με συλλήψεις και δραπετεύσεις και τη νέα επίσκεψή του στη Μόσχα, όπου φοιτά στο Πανεπιστήμιο των νέων της Ανατολής, την περίφημη ΚΟΥΤΒ.
Εν συνεχεία, από την κάθοδο στην Ελλάδα το ’31, όπου αναλαμβάνει Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ και το οδηγεί σε μεγάλη ανάπτυξη, τη σύλληψη και τη φυλάκιση από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, το περίφημο γράμμα του προς τον ελληνικό λαό από την απομόνωση μετά την επίθεση του ιταλικού φασισμού, την παράδοσή του στην Γκεστάπο, την παραμονή του στο Νταχάου, την επιστροφή του και τη «θεωρία των δύο πόλων» με την οποία επεδίωκε την ειρήνη με τους Εγγλέζους, τον εμφύλιο και την ήττα. Επίσης, όλα τα ντοκουμέντα της Τασκένδης, της καθαίρεσης και της διαγραφής του και της εξορίας του από τους σοβιετικούς.
Και φυσικά, τις προσωπικές αφηγήσεις πολλών στελεχών, αντίθετων ή φιλικών προς το Νίκο Ζαχαριάδη, αλλά και του γιού του, Σήφη, και κυρίως του Αλέξη Πάρνη.
Όλα αυτά πέρασαν από διάβασμα, επεξεργασία και βγήκαν συμπεράσματα και ερωτήματα. Από ‘κει και πέρα άρχισε η δημιουργική δουλειά και η προσωπική μου παρέμβαση για τη δημιουργία μιας θεατρικής παράστασης.
Μαρία: – Το θεατρικό έργο που γράψατε, σκηνοθετήσατε και για χάρη του οποίου θα σας δει το κοινό της Θεσσαλονίκης -μετά τον αθηναϊκό κύκλο παραστάσεων στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης- να ενσαρκώνετε το Νίκο Ζαχαριάδη στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, έχει στέρεα στήριξη στο πεδίο της ιστορικότητας ή ανακατασκευάζει με αισθητικά κριτήρια το υλικό που συλλέξατε για το Ζαχαριάδη; Αν ναι, ποια είναι αυτά;
Γιώργος Κοτανίδης: – Ήθελα να μην υπάρχει τίποτε από πλευράς ιστορικών ντοκουμέντων που να μην είναι στηριγμένο στα πραγματικά ιστορικά ντοκουμέντα. Κι αυτό δεν αμφισβητήθηκε από κανέναν. Από ‘κει και πέρα, ήταν η επιλογή μου για τη δραματουργική δουλειά και επεξεργασία, όπου κυριαρχεί η δική μου επέμβαση. Αυτό που είδα στο Νίκο Ζαχαριάδη σαν θεατρικό ήρωα είναι η τραγικότητα της ύπαρξής του, ότι, δηλαδή, οδηγείται στην αυτοκτονία από το σοβιετικό καθεστώς με την ανοχή της τότε ηγεσίας του κόμματός του. Ο Ζαχαριάδης σκοτώνεται από αυτό που πίστεψε και υπηρέτησε όλη του τη ζωή και από την άποψη αυτή είναι ένα τραγικό πρόσωπο, ένας τραγικός ήρωας.
Έτσι τοποθέτησα τη δράση του έργου, τις τέσσερις τελευταίες μέρες της ζωής του, όταν βρίσκεται μπροστά στο θάνατο. Έχει προαναγγείλει ότι θα αυτοκτονήσει στις 31 Αυγούστου, αν δεν τον ελευθερώσουν και το κόμμα του έστειλε τον Κώστα Λουλέ υποτίθεται να τον μεταπείσει, αλλά αυτός έκανε το αντίθετο, τον εκνεύρισε. Υποσχέθηκε, όμως, ότι θα επιστρέψει να πάρει το τελευταίο μήνυμα που θα γράψει ο Ν. Ζ.
Το έργο αρχίζει μετά τη φυγή του Κ. Λ. στις 28 Ιουλίου, όταν ο Ζαχαριάδης ξεκινά να γράφει το «μήνυμα από την άλλη μεριά» προς τους συντρόφους του. Γράφοντας το γράμμα μιλάει για όλη του τη ζωή και τη δράση του, απολογούμενος στους συντρόφους του ή επιτιθέμενος στους αντιπάλους του και, όταν φτάνει η 1η Αυγούστου και κανείς δεν πάει να πάρει το γράμμα, περνάει το σχοινί στο λαιμό του.
Μαρία: – Όντας ο ίδιος ένας άνθρωπος πολιτικοποιημένος και με γνώμονες την πολιτική σας σκέψη και το καλλιτεχνικό σας σύμπαν, ποιοι λόγοι σάς ώθησαν να κάνετε σήμερα μια παράσταση για τον ηγέτη του κομμουνιστικού κινήματος, Νίκο Ζαχαριάδη;
Γιώργος Κοτανίδης: – Η τύχη της επανάστασης στη Σοβιετική Ένωση, αλλά κυρίως στην Ελλάδα, ήταν για ‘μένα μια βαθειά πληγή, είχα την ανάγκη να καταλάβω, να δώσω απαντήσεις για το τί έγινε. Ο Νίκος Ζαχαριάδης είναι ο άνθρωπος πάνω στον οποίο έριξαν όλο το ανάθεμα και η δεξιά αλλά, μετά το ’56, και το ίδιο του το κόμμα. Μεγάλωσα ακούγοντας τους πάντες να βρίζουν τον εγκληματία Ζαχαριάδη και να τού καταλογίζουν τα πάντα.
Αυτό δε μου άρεσε και σιγά σιγά δημιουργήθηκε μέσα μου η επιθυμία ν’ ασχοληθώ με τον «καταραμένο» του Ελληνικού κινήματος. Η επιθυμία αυτή μεγάλωσε, όταν μαθεύτηκε το ’90 ότι ο θάνατός του δεν ήταν από την καρδιά του, όπως ψευδώς είχαν πει οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες και η τότε ηγεσία του ΚΚΕ, αλλά αυτοκτονία. Τότε αισθάνθηκα ότι μιλάμε για μια τραγική προσωπικότητα, άρχισα να μαζεύω υλικό και τα τελευταία χρόνια ήρθε η ώρα να ασχοληθώ ενεργά.
Μαρία: – Πώς θεωρείτε ότι είτε συμπλέκεται είτε διαχωρίζεται το πολιτικό από το καλλιτεχνικό στοιχείο στην παράστασή σας;
Γιώργος Κοτανίδης: – Νομίζω ότι η επιλογή μου να έχω τον ήρωα να γράφει το τελευταίο του «μήνυμα», ενώ βαδίζει προς το θάνατο από τη μια διαχωρίζει και από την άλλη ενοποιεί τα δεδομένα. Πρόκειται για μια θεατρική παράσταση με ήρωα έναν πολιτικό ηγέτη σε ιστορικό φόντο.
Μαρία: – Γίνεται από μια παράσταση για μια προσωπικότητα πολιτικά στρατευμένη ως το τέλος της ταραχώδους ζωής της να μη βγουν κάποια πολιτικά συμπεράσματα, καθώς διαβάζω πως έχετε επιλέξει να προβάλετε κυρίως το τραγικό στοιχείο της υπόστασής του;
Γιώργος Κοτανίδης: – Δε θέλησα να τον δικαιώσω πολιτικά, αλλά να δείξω την τραγικότητα της ύπαρξής του. Το τραγικό τέλος της ζωής του φωτίζει το παρελθόν και μάς οδηγεί σε συμπεράσματα τόσο για την προσωπικότητά του, όσο για την πορεία και την εξέλιξη του συστήματος που πίστεψε και υπηρέτησε όλη τη ζωή του.
Μαρία: – Στην πρεμιέρα της παράστασης –την 20η Απρίλη- στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος θα παρίσταται ο γιος του Νίκου Ζαχαριάδη και της συντρόφισσάς του στην πολιτική και προσωπική του ζωή, Ρούλας Κουκούλου, ο Σήφης Ζαχαριάδης, για ν’ ακολουθήσει ανοιχτή συζήτηση με το κοινό. Δεδομένου του χαρακτήρα της παράστασής σας, θα σας ρωτήσω, αν είναι υπαρκτή κάποια σχέση μεταξύ σας και, αν αποταθήκατε σ’ αυτόν για να συγκεντρώσετε επιπλέον υλικό μέσω συζητήσεων, όταν δουλεύατε πάνω στο έργο.
Γιώργος Κοτανίδης: – Με το Σήφη γνωριστήκαμε, όταν αποφάσισα να ταξιδέψω μαζί του στο Σουργκούτ της Σιβηρίας, την πόλη όπου ήταν εξόριστος ο Νίκος Ζαχαριάδης τα τελευταία 11 χρόνια της ζωής του και όπου αυτοκτόνησε.
Οι σημερινοί Ρώσοι στο εργοστάσιο ξυλείας όπου δούλευε έκαναν μια εκδήλωση για να τιμήσουν την αντιφασιστική συμβολή του Νίκου Ζαχαριάδη. Πιστεύουν ότι το περίφημο γράμμα του ’40 που έστειλε από την απομόνωση του Μεταξά, καλώντας το λαό να πολεμήσει κάτω από την ηγεσία του Μεταξά έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην άμυνα της Ελλάδας απέναντι στον άξονα, επειδή καθυστέρησε την επίθεση του Χίτλερ ενάντια στη Σοβιετική Ένωση ενάμιση μήνα που ήταν αποφασιστικός, γιατί τούς έπιασε ο βαρύς χειμώνας. Οι σημερινοί Ρώσοι καπιταλιστές, δηλαδή, τίμησαν αυτήν την συμβολή του Ζαχαριάδη, ενώ οι κομμουνιστές τον οδήγησαν στην αυτοκτονία. Αυτό ήταν για ‘μένα ένα μεγάλο μάθημα ιστορίας.
Αφού γνωριστήκαμε, λοιπόν, με το Σήφη και τού είπα τα σχέδιά μου, αρχίσαμε να συζητάμε και μού φώτισε πολύ την ανθρώπινη πλευρά του πατέρα του. Το πώς ήταν, για παράδειγμα, σαν πατέρας αφού έζησαν οι δυο τους στην πρώτη εξορία στο Μποροβιτσί που ήταν έξι χρονών.
Μαρία: – Ποια είναι σε γενικές γραμμές η ανατροφοδότηση που έχετε λάβει ως τώρα για την παράσταση, δεδομένου ότι έχει ολοκληρώσει έναν κύκλο;
Γιώργος Κοτανίδης: – Η αλήθεια είναι ότι πήρα ένα μεγάλο ρίσκο, αλλά η ανατροφοδότηση ήταν τεράστια από την πλευρά του κοινού τόσο από την μαζική προσέλευση όσο και για την αποδοχή της παράστασης σαν καλλιτεχνικό γεγονός. Το σημαντικό είναι ότι δεν ήρθαν απλά οι παλιοί αριστεροί και όσοι σύντροφοί του επέζησαν. Η επιτυχία ήταν ότι ήρθαν χιλιάδες νέοι θεατρόφιλοι και μη για να δουν και να μάθουν την πρόσφατη ιστορία μας.
Μαρία: – Ποια είναι, τέλος, τα καλλιτεχνικά σας σχέδια και όνειρα για τη συνέχεια;
Γιώργος Κοτανίδης: – Ύστερα απ’ αυτήν τη βαθιά βουτιά στην ιστορία και τα προβλήματά της, έχω τη διάθεση ν’ ασχοληθώ με κάτι πιο ανάλαφρο, μια κωμωδία. Μια πικρή κωμωδία για τους ανθρώπους της γενιάς μου και τα δικά της αδιέξοδα, αλλά και τα όνειρα που ποτέ δεν πεθαίνουν.
Προηγείται, όμως, ένα ντοκιμαντέρ που ετοιμάζω και πάλι για το Νίκο Ζαχαριάδη.
Πληροφορίες παράστασης Ομπίντα (Κείμενο-Σκηνοθεσία: Γιώργος Κοτανίδης)
