Γιάννης Πάνου: Μεταμορφώσεις του Κανόνα. Ο Γιάννης Πάνου υπήρξε ένας από τους πιο ιδιαίτερους συγγραφείς της Μεταπολίτευσης. Έγραψε μόλις δύο βιβλία μέσα σε 15 χρόνια τα οποία ήταν  αρκετά ώστε να του εξασφαλίσουν την υστεροφημία. Το … από το στόμα της παλιάς Remingtonκυκλοφόρησε το 1983 προκαλώντας αίσθηση, ενώ η Ιστορία των Μεταμορφώσεων εκδόθηκε το 1998 γνωρίζοντας αρκετές ανατυπώσεις από τότε.

 Οι παρεμβάσεις του Γιάννη Πάνου στα γράμματα και οι δημόσιες τοποθετήσεις του υπήρξαν ελάχιστες. Και όμως, από το 1998 οπότε και έφυγε από τη ζωή μέχρι και σήμερα η επιρροή του είναι αρκετά εμφανής. Και εδώ εντοπίζεται το περίεργο με το φαινόμενο Γιάννης Πάνου. Τη προσωπικότητά του, τη στάση του και το έργο του, έχουν εκτιμήσει όλοι οι λογοτέχνες της γενιάς του, όπως βέβαια και οι νεότεροι. Παρ’ όλη την εκτίμηση όμως αυτή ο Γιάννης Πάνου δεν ανήκει στον ελληνικό κανόνα. Τα βιβλία του μοιάζουν να ανήκουν σε ένα δικό τους εντελώς ξεχωριστό κανόνα.    

            Αν το … από το στόμα της παλιάς Remington είναι ένα μοντερνιστικό βιβλίο, εν τούτοις ο Πάνου δεν μπορεί να χαρακτηριστεί μοντερνιστής, αφού έγραψε μισό αιώνα αργότερα από τη γενιά των Ελλήνων μοντερνιστών του ’30. Στο πρώτο του βιβλίο ο Πάνου περιγράφει τον έρωτα του Δημητρίου για την Ελένη με φόντο τα ιστορικά γεγονότα της εποχής. Η ιστορία εδώ δεν λειτουργεί ως θεματικός πυρήνας της δράσης, αλλά ως κοχλίας που θέτει σε κίνηση την πλοκή.   Εξίσου σύμφωνα πάλι με τον ελληνικό κανόνα η Ιστορία των Μεταμορφώσεων παρά το ξεκάθαρο «ιστορικό» της χαρακτήρα, δεν μπορεί να καταταγεί στο πεδίο του ιστορικού μυθιστορήματος, ένα πεδίο το οποίο ορίζει η γραφή της Ρέας Γαλανάκη. Πιο συγκεκριμένα η Ιστορία των Μεταμορφώσεων, αποτελείται από πέντε αυτοτελείς ιστορίες, οι οποίες παρά την  ανεξάρτητη πλοκή τους εν τέλει έχουν να κάνουν με ένα και μόνο μήνυμα που εκπέμπεται σε πέντε διαφορετικές συχνότητες. Ιστορικές φιγούρες όπως ο βυζαντινός Μιχαήλ Ψελλός, μια ισλανδική σάγκα με πρωταγωνιστή τον σκάλδο (ποιητή) Χιόντουλβ Άρνορσον και ο εβραίος μυστικιστής Σαμπατάι Σεβί, είναι λίγα μόνο από τα πρόσωπα που εμφανίζονται στις σελίδες της Ιστορίας των Μεταμορφώσεων.

 Στο τελευταίο του βιβλίο ο Γ. Πάνου προχωράει πέρα από τον μοντερνισμό αλλά ουδέποτε εισβάλλει στα χωράφια του μεταμοντέρνου. Ξεπερνά τον μοντερνισμό αφού ο αναγνώστης δεν είναι μονάδα μέτρησης. Στον Τζόυς για παράδειγμα ο αναγνώστης είναι ένα δυναμικό, ενεργητικό και υπεύθυνο στοιχείο της λογοτεχνικής διαδικασίας, ένας φορέας αποκωδικοποίησης. Στον μεταμοντερνισμό από την άλλη η «έκταση» και η ακατάσχετη πληροφόρηση του κειμένου οδηγεί στην «απομάκρυνση» του αναγνώστη, αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με μια ναρκισσιστική απόσταση, αφού τόσο ο συγγραφέας όσο και αναγνώστης χωρίζονται από την εμπειρία.

            Ο Γ. Πάνου ναι μεν «ξεπερνά» τον αναγνώστη όχι όμως τόσο με ένα ναρκισσιστικό άλμα, όσο με μια ερμητική παλινδρόμηση. Από την άλλη αποφεύγει τον μεταμοντερνισμό εξαιτίας της «λογοτεχνικότητας» του κειμένου. Ενός κειμένου που η κάθε φράση, το κάθε ρήμα και η κάθε σελίδα έχει νόημα και σημασία. Η γραφή του Πάνου είναι ενεργητική και λογοτεχνική σε αντίθεση με την παθητική μεταμοντέρνα γραφίδα. Στο τέλος αυτό που καταφέρνει ο Γ. Πάνου με την Ιστορία των Μεταμορφώσεων είναι η επιστροφή σε ένα προ-νεοτερικό περιβάλλον ακολουθώντας μια ανάποδη πορεία που αντί να οδηγήσει στον μεταμοντερνισμό, καταλήγει σε μια παράδοση προ-νεοτερική, όχι βέβαια με την έννοια πως η γραφή του Γ. Πάνου εντάσσεται στον προ-νεοτερικό κανόνα, αλλά πως η ύλη του ανήκει σε μια λογοτεχνική ετεροτοπία. Τα κείμενα του Γ. Πάνου είναι κατασκευασμένα να είναι ιερά προγονικά ερείπια που στέκουν όρθια τη σύγχρονη εποχή, λανθάνουσες αναμνήσεις ενός παρελθόντος που παραλίγο να υπάρξει.

 Μέσα στην Ιστορία των Μεταμορφώσεων, αλχημεία, μυστικισμός και Βυζάντιο  βρίσκονται στον συγχρονικό άξονα δημιουργώντας μια «ζώσα» ιστορία. Η πένα του Γ. Πάνου περιδιαβαίνει τις εποχές και ο συγγραφέας «μεταμορφώνεται» σε διαφορετικά πρόσωπα που προσπαθούν να συλλάβουν καλύτερα τον κόσμο στον οποίον ζούν. Η Ιστορία των Μεταμορφώσεων είναι στην ουσία μια ιστορία των ιδεών. Οι πλοκές του βιβλίου δεν προσφέρουν στον αναγνώστη μια καλύτερη γνώση της εποχής στην οποία εκτυλίσσεται η δράση. Δεν έχουμε να κάνουμε μια μια ομφαλοσκόπηση της καθημερινότητας, αλλά με την αναζήτηση σε κάθε εποχή του θείου, του ανώτερου και του Υψηλού. Οι αφηγητές των ιστοριών, όπως και ο ίδιος ο Γ. Πάνου, είναι άνθρωποι που προσπαθούν μέσα σε έναν αντίξοο και στείρο κόσμο να ζήσουν λίγο από το «μυστήριο» που επιβιώνει στις σελίδες των παλιών σκονισμένων βιβλίων και των ξεχασμένων μύθων και θρύλων. Είναι ονειροπόλοι και οραματιστές που λίγη αξία είχε για αυτούς ο «πραγματικός» κόσμος.

  

Προηγούμενο άρθροΑπόηχος Μικρών Ιστοριών(Μια επισκόπιση του Διαγωνιστικού Τμήματος Ελληνικών Ταινιών Μικρού Μήκους του 20ου Φεστιβάλ Νύχτες Πρεμιέρας)
Επόμενο άρθροΚρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης. « Η Οκτωβριανή… μουσική μέθεξη προ των πυλών»