Γάμος: ένα θέμα που γνωρίζει πολύ καλά το κοινό που πηγαίνει στον κινηματογράφο. Άλλωστε, σε μια σκοτεινή αίθουσα μπορείς να βρεις κάθε λογής ανθρώπους: παντρεμένα ζευγάρια και άλλα που ετοιμάζονται να ανέβουν τα σκαλιά της εκκλησίας, ζευγάρια που δεν σκέφτονται να «βάλουν την κουλούρα» (κατά το κοινώς λεγόμενο) και μεμονωμένους πολέμιους του θεσμού. Στον κινηματογράφο, τώρα, ο «γάμος» εμφανίζεται ήδη από τα φιλμ της βωβής περιόδου με ποικίλους τρόπους τους οποίους θα εξετάσουμε εκτενώς παρακάτω, αν και δεν υπήρξε ποτέ ξεχωριστό κινηματογραφικό είδος, το οποίο να ασχολείται αποκλειστικά με το συγκεκριμένο θέμα. Θα αναφερθούμε, επίσης, και στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παντρεμένα ζευγάρια στις ταινίες καθώς όπως είναι γνωστό γάμος χωρίς προβλήματα δεν υπάρχει!

Ο «γάμος» στον κινηματογράφο-Ορισμός

Πριν προχωρήσουμε, πρέπει να αναρωτηθούμε πως θα ορίζαμε μια ταινία με θέμα το γάμο, δηλαδή, ένα “marriage movie” όπως αποκαλείται στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Μια τέτοια ταινία, λοιπόν, παρουσιάζει την οικιακή καθημερινότητα δύο ανθρώπων, οι οποίοι δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν ως χαρακτήρες στην πλοκή μιας ταινίας αν δεν ήταν παντρεμένοι. Υπό αυτή την έννοια, ο γάμος ως «θεσμός» δεν έχει τιμηθεί ιδιαίτερα από τον κινηματογράφο και όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, δεν υπάρχει αντίστοιχο κινηματογραφικό είδος (genre). Πιο ενδιαφέρον στα μάτια των θεατών παρουσίαζαν οι ρομαντικές κωμωδίες με το κυνήγι για την κατάκτηση και την πορεία ενός ερωτευμένου ζευγαριού παρά η παρουσίαση της ρουτίνας ενός παντρεμένου ζευγαριού. Ακόμα και όταν εμφανίζεται πάντως ο γάμος προωθείται με διαφορετικό τρόπο καθώς το ζητούμενο για να «κόψει» εισιτήρια μια ταινία είναι να υπάρχει μια ιστορία με πλοκή, με ανατροπές, με δράση ώστε ο θεατής να ξεφύγει από την καθημερινότητά του. Ακόμα, λοιπόν, και αν γυρίστηκαν ταινίες με θέμα το γάμο προωθούνταν με διαφορετικό τρόπο, δηλαδή ως ιστορίες αγάπης ή ως detective stories. Στην τελευταία κατηγορία ανήκει, για παράδειγμα, το φιλμ «The Thin Man» (1934) με τους Γουίλιαμ Πάουελ και Μίρνα Λόι. Ο πρωταγωνιστής εξασκεί το επάγγελμα του ντετέκτιβ και μαζί με την σύζυγό του αναλαμβάνουν να διαλευκάνουν στην υπόθεση μιας δολοφονίας.

Ο «γάμος» στις διάφορες κινηματογραφικές περιόδους

Βωβή περίοδος: Ο θεσμός του «γάμου» δεν θεωρούταν θέμα-πρόκληση για τα στούντιο, συνεπώς ο αριθμός των ταινιών που τον είχαν στον επίκεντρο ήταν μεγάλος. Μάλιστα, γυρίστηκαν αρκετές κωμωδίες καθώς ο γάμος δεν αντιμετωπιζόταν ως κάτι σοβαρό και «ιερό». Μια αστεία εικόνα δύο γάμων παρουσιάζεται στην μόλις 13 λεπτών ταινία “Mabel and Fatty’s Wash Day” (1915) με τους Φάτι Άρμπακλ και Μέιμπελ Νόρμαντ. Η Μέιμπελ ως καλή νοικοκυρά πλένει ρούχα ενώ ο σύζυγος της κοιμάται ενώ στο απέναντι διαμέρισμα επικρατεί μια παρόμοια, αλλά αντίθετη κατάσταση: ο Φάτι πλένει ρούχα ενώ η γυναίκα του δίνει διαταγές. Την περίοδο του βωβού σινεμά, ο «γάμος» έδωσε έμπνευση για την δημιουργία  εξαιρετικών ταινιών, όπως το δραματικό “The Crowd” του Κινγκ Βίντορ το οποίο αφηγείται την ζωή ενός παντρεμένου ζευγαριού στη Νέα Υόρκη με τους καβγάδες, τα παιδιά και την απέχθεια για τα πεθερικά να βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη.

Την περίοδο του βωβού κινηματογράφου, οι Έρνστ Λιούμπιτς και Σεσίλ ΝτεΜιλ θεωρούνται ως οι κορυφαίοι σκηνοθέτες που καταπιάνονται με το θέμα του γάμου. Από τη μία πλευρά, ο Γερμανός Λιούμπιτς δίνει στο κοινό το μήνυμα «Ελευθερωθείτε από τις ενοχές» όπως στο “The Marriage Circle” (1924) όπου παντρεμένα ζευγάρια μπαίνουν σε ένα κύκλο φλερτ με γνωστά τους άτομα. Από την άλλη, ο γάμος παρουσιάζεται σε ένα περιβάλλον πολυτέλειας στις ταινίες του Αμερικανού ΝτεΜιλ, με σκοπό να ξεφύγει ο θεατής. Τέσσερις είναι οι πιο αξιοπρόσεκτες ταινίες του ΝτεΜιλ με θέμα το γάμο: “Old Wives for New” (1918), “Don’t change your husband” (1919), “For Better For Worse” (1919), “Why Change your Wife” (1920). Μάλιστα, στις τρεις από τις τέσσερις παραπάνω ταινίες, πρωταγωνίστρια ήταν η Γκλόρια Σουάνσον, περισσότερη γνωστή από την ενσάρκωση μια πρώην σταρ του βωβού κινηματογράφου στο φιλμ νουάρ του 1950 «Η Λεωφόρος της Δύσης» (“Sunset Boulevard”).

Δεκαετία 1940: Το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν θα μπορούσε να μην επηρεάσει τον κινηματογράφο μιας και ήταν μια πραγματικότητα που ζούσε ο κόσμος ολόκληρος. Πλέον, ο «γάμος» μπαίνει σε δεύτερη μοίρα και ο πόλεμος αποτελεί την κύρια κατάσταση γύρω από την οποία περιπλέκεται η πλοκή. Γυρίζονται όλο και περισσότερες ταινίες με γυναίκες πρωταγωνίστριες καθώς πολλοί άντρες ηθοποιοί είχαν στρατολογηθεί στο μέτωπο. Ακόμα, όμως, και αν δεν είχαν πάει να πολεμήσουν, δεν θα μπορούσαν τα στούντιο να παρουσιάσουν μια εναλλακτική πραγματικότητα παρά αυτή την οποία βίωναν χιλιάδες γυναίκες καθημερινά.

Το ζήτημα που θίγεται, λοιπόν, είναι πως ζουν οι γυναίκες χωρίς τους άντρες τους; Οι γυναίκες που μένουν πίσω αποκτούν το προσωνύμιο «μοναχικές» και η καθημερινότητά τους αλλάζει. Στο φιλμ του 1944 “Since you went away” («Απ’όταν έφυγες»),η Κλοντέτ Κολμπέρ προσπαθεί να συνηθίσει την ζωή χωρίς να φροντίζει τον αγαπημένο της. Η κατάσταση που βιώνουν οι γυναίκες γίνεται ακόμα και τραγούδι. Στο “The Gang’s All Here” (1943) η πρωταγωνίστρια Άλις Φέι μετατρέπει την ανυπομονησία της για την επιστροφή του αγαπημένου της σε στίχους και υπόσχεται να μην κάνει απολύτως τίποτα, απλά να περιμένει τον αγαπημένο της να επιστρέψει από το μέτωπο:“No love, no nothin’/Until my baby comes home, No sir/No nothin’/As long as my baby must roam”, αναφέρουν οι στίχοι χαρακτηριστικά.

since-you-went-away Γάμος
Γάμος και μοναξιά πάνε μαζί στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Δεκαετία του 1950: Ήδη από την προηγούμενη δεκαετία, ο γάμος χρησιμοποιείται ως υπόβαθρο για να παρουσιαστούν οι κοινωνικές αλλαγές και τα κοινωνικά προβλήματα. Ενδεικτικές είναι οι ταινίες “The Woman on Pier 13” (1949) και “I Married a Monster from Outer Space” (1958). Στην πρώτη ο φρεσκοπαντρεμένος πρωταγωνιστής ανήκει στο κομμουνιστικό κόμμα ενώ στην δεύτερη ο υποψήφιος γαμπρός απάγεται από έναν εξωγήινο, ο οποίος παίρνει την μορφή του και παντρεύεται την αγαπημένη του. Η εμφάνιση της τηλεόρασης αλλάζει τα δεδομένα στις ταινίες με θέμα τον γάμο. Πλέον, όχι μόνο λόγω της τηλεόρασης αλλά της κατάρρευσης της βιομηχανίας του θεάματος και του ανταγωνισμού από ξένες παραγωγές, γυρίζονται φιλμ με χαμηλό προϋπολογισμό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία με τον άκρως πρωτότυπο τίτλο “Phffft” (1954), στην οποία το πρωταγωνιστικό ζευγάρι αποφασίζει  να χωρίσει και να αρχίσει να βγαίνει ραντεβού με άλλους ανθρώπους μέχρι να συνειδητοποιήσει ότι δεν μπορεί να ζήσει χωριστά. Ήδη, τα θέματα στις ταινίες είναι πιο προκλητικά καθώς έρχεται η δεκαετία του ’60 και το κίνημα της σεξουαλικής απελευθέρωσης.

Phffft-poster Γάμος
Γάμος την δεκαετία του ’50-Η αφίσα της ταινίας “Phfft”

Δεκαετίες 1960-1970: Οι ταινίες με θέμα το γάμο μειώνονται δραματικά. Πλέον, ο «γάμος» δεν είναι απαραίτητο συστατικό της κοινωνικής καταξίωσης, ούτε είναι αναγκαίος για να υπάρξει ερωτική επαφή.  Επιπλέον, τα ζευγάρια είναι πιο ανεκτικά σε θέματα όπως το διαζύγιο, αλλά και η απιστία. Ένα νέο είδος ταινίας γάμου ανατέλλει. Το παντρεμένο ζευγάρι δεν κρύβει μυστικά, είναι ελεύθερο να έχει άλλες σχέσεις και να μιλά ανοιχτά για ό,τι το προβληματίζει. Στο “Bob and Carol and Ted and Alice” (1969), δύο ζευγάρια μιλούν ανοιχτά για το σεξ και πειραματίζονται αναλόγως. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 που θα σημάνει την έξαρση του φεμινισμού, αλλάζει ο ρόλος των γυναικών πάνω στο θέμα «γάμος». Στο “Alice Doesn’t Live Here Anymore” («Η Αλίκη δεν μένει πια εδώ» 1974), η πρωταγωνίστρια Έλεν Μπέρστιν χάνει τον άντρα της και αποφασίζει να ξεκινήσει μια νέα ζωή με τον γιο της ως τραγουδίστρια.

Bob & Carol & Ted & Alice Γάμος
Γάμος και σεξουαλική απελευθέρωση συνδυάζονται την δεκαετία του ’70

Δεκαετίες 1980-1990: Πλέον υπάρχει ακόμα μεγαλύτερη ελευθερία στον γάμο. Στο φιλμ “Heartburn” («Φλογισμένες σχέσεις», 1986), η Μέριλ Στριπ λέει χαρακτηριστικά: «Ο γάμος δεν λειτουργεί. Ξέρεις τι λειτουργεί; Το διαζύγιο». Ένα άλλο πρότυπο γάμου που προβάλλεται είναι ο «πυρηνικός» γάμος όπως αυτός στο «Ο πόλεμος των Ρόουζ» (“The War of the Roses”, 1989). Ο γάμος του Μάικλ Ντάγκλας και της Κάθλιν Τέρνερ ξεκινά με τις καλύτερες προοπτικές, στη συνέχεια, όμως, πραγματικά προσπαθούν να κάνουν τα πάντα ώστε να ξεφορτωθούν ο ένας τον άλλο. Αυτές οι δύο δεκαετίες σηματοδοτούν μια ακόμα μεγαλύτερη μείωση στις ταινίες με θέμα το γάμο και μια στροφή σε περισσότερα φιλμ για την τελετή του γάμου.

War-of-the Roses Γάμος
Γάμος υπό διάλυση την δεκαετία του ’80

Δεκαετία 2000: Στην εποχή μας, ο γάμος είναι ένα καθαρά προαιρετικό γεγονός στην ζωή κάθε ανθρώπου. Η πλοκή στις ταινίες με θέμα το γάμο, όμως, δεν έχει αλλάξει δραματικά, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα ζευγάρια είναι παρόμοια με εκείνα του παρελθόντος. Ένα στοιχείο που έχει διαφοροποιηθεί, όμως, είναι τα άτομα που αποτελούν τα παντρεμένα (ή μη) ζευγάρια. Μέχρι τώρα, ένα ζευγάρι αποτελούταν από τον άνδρα και την γυναίκα. Πλέον, το ζευγάρι μπορεί να είναι δύο άντρες ή δύο γυναίκες. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, κανένας από τους δύο δεν παίζει τον ρόλο της «νοικοκυράς», αλλά και οι δύο είναι ανεξάρτητοι κοινωνικά και οικονομικά καθώς έχουν την δική τους εργασία. Ένα παράδειγμα εναλλακτικής συμβίωσης προβάλλεται στην ταινία “The Kids Are All Right” («Τα παιδιά είναι εντάξει»,2010). Το παντρεμένο ομοφυλόφιλο ζευγάρι που έχει αποκτήσει παιδιά με τον ίδιο ανώνυμο δωρητή σπέρματος υποδύονται οι Ανέτ Μπένινγκ και η Τζούλιαν Μουρ.

the-kids-are-all-right Γάμος
Γάμος…αλλιώς την σημερινή εποχή

Τα επτά (θανάσιμα) προβλήματα του γάμου

Επτά (μάλλον όχι τυχαία) είναι τα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα παντρεμένα ζευγάρια στις ταινίες: τα χρήματα, η απιστία, τα πεθερικά και τα παιδιά, η ασυμφωνία χαρακτήρων, γενικότερες διαφορές (κοινωνική τάξη, ηλικία κ.α.), ο εθισμός (σε ναρκωτικά, αλκοόλ, τζόγο),ο φόνος ή η απόπειρα φόνου. Ορισμένες φορές, ο κινηματογραφικός γάμος «πάσχει» σε ένα μονάχα σημείο ενώ, άλλες φορές τα προβλήματα εμφανίζονται δύο και τρία… μαζεμένα.

Τα χρήματα: Τα χρήματα αποτελούν φορέα δυστυχίας και καβγάδων ανάμεσα στο ζευγάρι, είτε είναι πολλά, είτε λίγα. Συνήθως, τα πολλά χρήματα συνδέονται με την δυστυχία και τα λίγα με την ευτυχία. Στην ταινία του 1933 “The Power and the Glory”, ο πρωταγωνιστής Σπένσερ Τρέισι αποκτά πολλά χρήματα, αλλά χάνει την επαφή με την οικογένειά του. Αντίστοιχα, στο “The Breaking Point” (1950), μια ταινία εμπνευσμένη από το μυθιστόρημα του Έρνεστ Χέμινγουει “To have and to have not” («Να έχεις και να μην έχεις»), οι Τζον Γκάρφιλντ και Φίλις Θάξτερ μαλώνουν γιατί δεν έχουν αρκετά χρήματα για να συντηρήσουν την οικογένειά τους. Γενικά, υπάρχει ένα ηθικό δίδαγμα προς το κοινό, το οποίο είναι: «Να είστε ευτυχισμένοι με τα χρήματα που έχετε».

Η απιστία: Η απιστία ήταν ένα θέμα-ταμπού και έπρεπε να παρουσιάζεται προσεκτικά καθώς αφορούσε την ερωτική επαφή με διαφορετικούς ανθρώπους. Τα στούντιο παρουσίαζαν την απιστία με τρόπο ώστε το κοινό να αναρωτιέται στο τέλος της προβολής αν υπήρξε απιστία ή όχι. Όπως στο φιλμ “Brief Encounter” του 1945, στο οποίο η πρωταγωνίστρια Σίλια Τζόνσον συναντά έναν άγνωστο στον σταθμό του τρένου και μπαίνει σε πειρασμό να απιστήσει. Στην περίπτωση της απιστίας, η βιομηχανία σηκώνει το δάκτυλο προς το κοινό λέγοντας: «Γάμος και απιστία δεν πάνε μαζί».

Brief-Encounter~1 Γάμος
Γάμος και απιστία δεν πάνε μαζί

Τα πεθερικά και τα παιδιά: Είναι γνωστό ακόμα και στο Χόλιγουντ ότι ένας γάμος δεν μπορεί να επιβιώσει αν τα πεθερικά μπλέκονται στην ζωή του ζευγαριού. Όσον αφορά τα παιδιά, δεν είναι λίγες οι φορές που φεύγουν από τη ζωή προκαλώντας δυστυχία στους γονείς τους, ενώ άλλες φορές επηρεάζονται από το διαζύγιο των γονιών. Η ταινία “Penny Serenade” («Νύχτα γεμάτη έρωτα», 1941) με τον Κάρι Γκραντ παρακολουθεί την ζωή ενός ζευγαριού καθώς προσπαθεί να επιβιώσει μετά το θάνατο του αγέννητου παιδιού του και την χαρά που τους δίνει η υιοθεσία ενός μωρού.

Διαφορές: Οι διαφορές που μπορεί να βιώσει ένα ζευγάρι αφορούν αρκετούς παράγοντες όπως να είναι από διαφορετική κοινωνική τάξη, να έχουν διαφορετική ηλικία και θρησκεία, να έχουν λάβει διαφορετική εκπαίδευση, να προέρχονται από διαφορετικές χώρες. Ένα ζευγάρι με ποικίλες διαφορές ενσαρκώνουν ο Τζέιμς Στιούαρτ και η Τζίντζερ Ρότζερς στο “Vivacious Lady” (1938). Εκείνος είναι καθηγητής πανεπιστημίου και εκείνη χορεύτρια σε κλαμπ!

vivacious-lady Γάμος
Γάμος με κοινωνικές διαφορές στο φιλμ “Vivacious lady”

Ασυμφωνία χαρακτήρων: Συνήθως, στις ταινίες η ασυμφωνία στους χαρακτήρες παρουσιάζεται αφού το ζευγάρι έχει «διανύσει» αρκετά χιλιόμετρα κοινής ζωής. Για παράδειγμα, η ταινία “Dodsworth” (1936), παρουσιάζει ένα ζευγάρι μέσης ηλικίας το οποίο έχει εκτελέσει το χρέος του προς την κοινωνία, έχει μεγαλώσει παιδιά και τα έχει δει και αυτά να παντρεύονται και αποφασίζει να πραγματοποιήσει το ταξίδι των ονείρων του στην Ευρώπη. Εκεί, μακριά από το σπίτι και τις υποχρεώσεις συνειδητοποιούν ότι μάλλον ο γάμος του κινδυνεύει καθώς δεν γνωρίζονται τόσο καλά όσο φαντάζονταν και παρά τα είκοσι χρόνια κοινής πορείας θέλουν διαφορετικά πράγματα από την ζωή.

Εθισμός-φόνος: Είναι γνωστό ότι οποιαδήποτε μορφή εθισμού μπορεί να έχει μόνο τραγικά αποτελέσματα. Το ίδιο συμβαίνει και στις ταινίες. «Ο γάμος σας κινδυνεύει από τον εθισμό», διακηρύσσουν οι παράγοντες της βιομηχανίας του θεάματος. Όπως ακριβώς γίνεται στην ταινία “Days of Wine and Roses” (1962), στην οποία ο αλκοολικός Τζακ Λέμον παρασύρει στον εθισμό την νεαρή γυναίκα του έτσι ώστε να έχει «παρέα» στις καταχρήσεις. Από την άλλη πλευρά, συχνό φαινόμενο είναι και ο φόνος ή η απόπειρα φόνου ενός εκ των δύο μερών του ζευγαριού. Ο φόνος είναι ένα σημαντικό στοιχείο της πλοκής καθώς δημιουργεί αγωνία στο κοινό. Ένα παράδειγμα αποτελεί η ταινία “Suspicion” («Υποψίες»,1941) του Άλφρεντ Χίτσκοκ. Ο γάμος της Τζόαν Φοντέιν με τον Κάρι Γκράντ κινδυνεύει καθώς η κυρία συνειδητοποιεί ότι ο σύζυγος της είναι ικανός να κάνει τα πάντα για να αποκτήσει χρήματα, ακόμα και φόνο.

days-of-wine-and-roses Γάμος
Γάμος που στηρίζεται στον εθισμό

Σας προτείνουμε….

Mabel and Fattys Wash Day”: Δείτε τον τρόπο που παρουσιάζεται ο γάμος το 1915.

The Marriage Circle”: «Κάτω οι ενοχές» φωνάζει ο Γερμανός σκηνοθέτης Έρνστ Λιούμπιτς στην βωβή ταινία του 1924.

Old Wives for new : Στην βωβή ταινία του  1918, ο Σεσίλ ΝτεΜιλ βάζει τον πρωταγωνιστή Έλιοτ Ντέξτερ σε μια περιπέτεια εναλλαγής συζύγων!

https://www.youtube.com/watch?v=CD53hWdewZ8

Why change your wife”: Ακόμη μια ταινία του ΝτεΜιλ με την Γκλόρια Σουάνσον στο ρόλο μιας παντρεμένης γυναίκας που χωρίζει με τον άντρα της.

https://www.youtube.com/watch?v=NF66-mPeClU

Penny Serenade (με ελληνικούς υπότιτλους): Ο γάμος του Κάρι Γκραντ και της Ιρέν Νταν περνά από σαράντα κύματα στο φιλμ του 1941.

https://www.youtube.com/watch?v=s8mPICdBx64

 

Προηγούμενο άρθροΗ κόρη του Ρέμπραντ – Η νέα ταινία του Παναγιωτόπουλου
Επόμενο άρθροΟ Ριχάρδος Γ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά στο Εθνικό Θέατρο