Ο «Φύλακας στη Σίκαλη» (Αγγλικά: The Catcher in the Rye) είναι μυθιστόρημα που έγραψε ο Αμερικανός Τζ. Ντ. Σάλιντζερ και δημοσιεύτηκε το 1951. Στην Ελλάδα το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1977 από τις εκδόσεις Επίκουρος, σε μετάφραση της Τζένης Μαστοράκη. Το 2014 ξαναμεταφράστηκε από την ίδια και κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Στη Σίκαλη, στα Στάχυα, ο Πιάστης» από τις εκδόσεις Γράμματα. Έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και περίπου 250.000 αντίτυπά του πωλούνται κάθε χρόνο ενώ έχει καταταχθεί επίσης στη λίστα με τα 100 καλύτερα μυθιστορήματα της αγγλικής γλώσσας που έχουν γραφτεί από το 1923. Ανήκει στα μυθιστορήματα εφηβείας και πραγματεύεται σύνθετα ζητήματα της ταυτότητας, της ταύτισης, της απώλειας και των σχέσεων.
Ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος έχει γίνει σύμβολο της εφηβικής επανάστασης. Ο Χόλντεν Κόλφιλντ, ένας δεκαεξάχρονος έφηβος, γόνος εύπορης οικογένειας από τη Νέα Υόρκη, περιγράφει από ένα ίδρυμα της Καλιφόρνιας έναν χρόνο μετά, τα γεγονότα του περασμένου Δεκεμβρίου, του 1949. Είχε αποβληθεί και πάλι από το σχολείο που φοιτούσε και φοβόταν τις αντιδράσεις των γονιών του. Γενικά, δυσκολευόταν να βρει συντροφιά, με την οποία να υπάρχει ένα βαθύ δέσιμο καθώς διαπιστώνει πως δεν μπορεί να εμπιστευτεί κανέναν. Θα επιθυμούσε περισσότερη στοργή και αγάπη από τους γονείς ενώ το μόνο πρόσωπο που θεωρεί πως τον καταλαβαίνει είναι η μικρή του αδερφή. Οι μικροπαραβάσεις που διαπράττει δεν αποδεικνύουν έναν προβληματικό νέο αλλά αντιδιαστέλλονται προς τα λάθη και την εγκληματική συμπεριφορά των μεγάλων.
Ο τίτλος του έργου και το στυλ γραφής
Ο τίτλος του έργου δεν έχει άμεση σχέση με την υπόθεση και σε κάποιο σημείο του βιβλίου επεξηγείται, όταν ο Χόλντεν συζητώντας με τη μικρή αδερφή του αναφέρει τα ακόλουθα: «Τέλος πάντων, να, φαντάζομαι όλα κείνα τα πιτσιρίκια να παίζουνε ένα παιχνίδι σ’ ένα μεγάλο σικαλοχώραφο και τα ρέστα. Χιλιάδες πιτσιρίκια, και δεν είναι κανένας εκεί — θέλω να πω, κανένας μεγάλος — εκτός από μένα. Και γω στέκομαι φύλακας, στο χείλος ενός τρελογκρεμού. Αυτό που πρέπει να κάνω, είναι να τα πιάνω άμα κάνουνε να πέσουνε στο γκρεμό — θέλω να πω, άμα τρέχουνε και δε βλέπουνε πού πάνε, πρέπει να πετάγομαι από κάπου και να τα πιάνω. Αυτό θα κάνω όλη μέρα. Θα ‘μαι μονάχα ο φύλακας στη σίκαλη, να πιάνω τα παιδάκια και τα ρέστα. Το ξέρω πως είναι παλαβομάρα, αλλά είναι το μόνο πράμα που θα ‘θελα να ‘μαι στ’ αλήθεια». Ο Χόλντεν θεωρεί ότι ο φύλακας στη σίκαλη είναι αυτός που προστατεύει τα παιδιά ώστε να μη χάσουν την αθωότητά τους.
Αφηγητής είναι ο ίδιος ο Χόλντεν και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται με υποκειμενικό τρόπο ακολουθώντας τους συνειρμούς του ήρωα. Η αφήγηση είναι υστερόχρονη και ο αφηγητής αυτοδιηγητικός εφόσον διηγείται τη δική του ιστορία. Ο ήρωας εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα ή ανακαλεί στη μνήμη του παλιές ιστορίες. Επιπλέον η αφήγηση ακολουθεί τις ψυχολογικές μεταπτώσεις του έφηβου ήρωα που είναι συχνές, τον ενθουσιασμό και την πικρία που νιώθει, το χιούμορ και τη ωριμότητα που διαθέτει. Ο συγγραφέας βάζει τον αφηγητή να μιλάει τη γλώσσα των νέων της εποχής του χρησιμοποιώντας φράσεις της αργκό, λέξεις που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα δηλαδή τις δημιουργεί ο ίδιος ο Χόλντεν και επίσης συχνά υβριστικές εκφράσεις και υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς. Με τη χρήση προκλητικής γλώσσας προσδίδει ρεαλιστικότητα στην ιστορία.
Ένα έργο αμφιλεγόμενο
Ο «Φύλακας στη Σίκαλη» θεωρείται ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα που είναι ταυτόχρονα ένα διαχρονικό έργο με απήχηση στο αναγνωστικό κοινό ακόμη και 65 χρόνια μετά την πρώτη του δημοσίευση. Αυτό πιθανόν οφείλεται στον κεντρικό του ήρωα, έναν έφηβο που δεν μπορεί να επικοινωνήσει με τους συνομηλίκους του αλλά ούτε και να αποδεχτεί τον κόσμο των ενηλίκων. Ο ήρωας αναζητά την αυθεντικότητα και δεν την βρίσκει ούτε στους συμμαθητές του ούτε στους μεγάλους.
Επιπλέον, ο ήρωας φαίνεται να αποστρέφεται το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα-αποβάλλεται συνεχώς από τα σχολεία που φοιτά και ειρωνεύεται τους δασκάλους του- και επιλέγει την περιπλάνηση στον κόσμο. Ώστε τελικά επιθυμεί την έμπρακτη αγάπη όντας ο φύλακας στη σίκαλη, να φροντίζει δηλαδή τα μικρά παιδιά. Γι’ αυτό και το έργο γνώρισε τόσο μεγάλη επιτυχία διότι ο ήρωας του προσπαθεί να περισώσει την εφηβική αθωότητα μέσα σ’ ένα κόσμο κάλπικο. Στην ουσία ο φύλακας στη σίκαλη είναι ο ίδιος ο συγγραφέας, ο κάθε συγγραφέας, όπως αφήνει να εννοηθεί ο Μένης Κουμανταρέας, που διασώζει έναν κόσμο ανόθευτο από την πεζή καθημερινότητα .
Από τα πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας του το βιβλίο προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις. Την εικοσαετία 1961 και 1982 ο «Φύλακας στη Σίκαλη» αποτελούσε το πιο λογοκριμένο βιβλίο στα σχολεία και τις βιβλιοθήκες των ΗΠΑ. Το 1981 ενώ διδασκόταν ευρέως στα δημόσια σχολεία των ΗΠΑ, παρέμεινε το περισσότερο λογοκριμένο βιβλίο. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση Βιβλιοθηκών, το μυθιστόρημα κατατάσσεται 10ο στα βιβλία που προκαλούσαν περισσότερο τη δεκαετία του ’90. Οι αντιδράσεις αφορούσαν κατά κύριο λόγο την προκλητική του γλώσσα αλλά και τις αναφορές σε σεξουαλικές έννοιες, τον υποβιβασμό των οικογενειακών αξιών και των ηθικών κωδίκων. Ο Χόλντεν δεν μπορούσε να είναι πρότυπο, καθώς προωθούσε την αντιδραστικότητα, το αλκοόλ, το κάπνισμα, το ψέμα. Παρά τη λογοκρισία όμως και τις αντιδράσεις οι πωλήσεις του βιβλίου αυξήθηκαν.
Ο «Φύλακας στη Σίκαλη» και ο Τζ. Ντ. Σάλιντζερ
Ο «Φύλακας στη Σίκαλη» είναι ένα μυθιστόρημα ιδιόρρυθμο, όπως ιδιόρρυθμος είναι και ο συγγραφέας του. Ο Τζ. Ντ. Σάλιντζερ έγινε παγκοσμίως γνωστός για το πρώτο βιβλίο που έγραψε και μετά από μια σύντομη συγγραφική καριέρα αποσύρθηκε και δε θέλησε να δημοσιεύσει κανένα άλλο έργο του. Επιπλέον γύρω από το σπίτι του στο Νιου Χαμσάιρ έχτισε το 1976 ψηλό μεταλλικό φράχτη προσπαθώντας να αποφύγει τη δημοσιότητα. Μήνυσε κατά καιρούς πολλούς που επιχείρησαν να διερευνήσουν τον βίο του και αρνήθηκε πεισματικά τη μεταφορά του «Φύλακα στη Σίκαλη» στη μεγάλη οθόνη. Πέθανε το 2010 αφήνοντας αδημοσίευτα έργα του σε θυρίδα τραπέζης.
Ο Τζ. Ντ. Σάλιντζερ, όπως και ο ήρωάς του, Χόλντεν, μοιάζει να είναι παγιδευμένος στην πραγματικότητα απ’ όπου επιχειρεί να αποδράσει. Πρόκειται για έναν συγγραφέα και έναν ήρωα το ίδιο απομονωμένους, αποκομμένους από τον κόσμο γύρω τους με μια έντονη επιθυμία να περισώσουν την αυθεντικότητά τους.
Ο Σάλιντζερ ουσιαστικά συμβάδιζε με τον ήρωα του, Χόλντεν Κόλφιλντ, σχεδόν σε όλη την ενήλικη ζωή του. Σε συνέντευξη που έδωσε, δήλωσε: «Η παιδική μου ηλικία μοιάζει αρκετά με αυτή του αγοριού στο βιβλίο». Πράγματι, ο Σάλιντζερ, πριν μπει στο στρατό, ως νεαρός συγγραφέας είχε δημοσιεύσει κάποιες ιστορίες σε διάφορα περιοδικά. Από τότε είχε αρχίσει να πλάθει τα μέλη της οικογένειας Κόλφιλντ, συμπεριλαμβανομένου του Χόλντεν. Αυτές οι στορίες αποτέλεσαν τον σκελετό του έργου. Λίγο πριν φύγει στην Ευρώπη στα πλαίσια του Β’Παγκοσμίου Πολέμου είχε γράψει τις πρώτες σελίδες και μάλιστα τις είχε πάρει μαζί του στον πόλεμο. Ήταν τότε 25 χρονών. Ο χαρακτήρας της ιστορίας άλλαζε καθώς άλλαζε ο συγγραφέας. Ήταν 32 χρονών όταν δημοσιεύτηκε το έργο.
Ο «Φύλακας στη Σίκαλη» και οι κριτικοί
Στα μειονεκτήματα του έργου κάποιοι κριτικοί αναφέρουν ότι οι συχνές επαναλήψεις λέξεων και φράσεων στον λόγο του αφηγητή ίσως κουράζουν τον αναγνώστη . Άλλωστε ο κεντρικός ήρωας επισκιάζει όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου και ενίοτε η στάση του απέναντι σε πρόσωπα και πράγματα υποδηλώνει εγωπάθεια και αλαζονεία. Κάποιοι άλλοι επισημαίνουν επίσης ότι ο Χόλντεν δεν είναι πραγματικά έτοιμος να ενηλικιωθεί και γι΄αυτό γίνεται αντιδραστικός απέναντι στο σχολείο και στους ανθρώπους που τον περιβάλλουν.
Ο Χόλντεν δεν είναι οπωσδήποτε ένας συμπαθής ήρωας μυθιστορήματος. Κάποιοι αναγνώστες τον συμπαθούν και κάποιοι όχι. Όλα είναι ρευστά στον κόσμο που κινείται ο Χόλντεν ενώ ο ίδιος πασχίζει εναγωνίως να βρει τη σταθερότητα και την ειλικρίνεια στη ζωή του. Και δυστυχώς για να επιβιώσει μέσα στον κόσμο αναγκάζεται να μεταχειριστεί ψέματα. Ο Χόλντεν χαρακτηρίζεται από αδυναμία επικοινωνίας με τους άλλους και αυτό φαίνεται στο μυθιστόρημα στα μη ολοκληρωμένα τηλεφωνήματα που κάνει και στα μη παραδοθέντα μηνύματα.Το μυθιστόρημα τελειώνει με τον Χόλντεν να παραμένει δύσπιστος απέναντι στους ανθρώπους ενώ δεν είναι σίγουρος αν θα είναι φρόνιμος τον ερχόμενο Σεπτέμβρη που θα φοιτήσει σε νέο σχολείο.
Η επίδραση του έργου
Το μυθιστόρημα «Ο Φύλακας στη Σίκαλη» έχει επηρεάσει εκατομμύρια εφήβους σε όλο τον κόσμο. Αναφέρεται εξάλλου και το γεγονός ότι ένας από τους φανατικούς αναγνώστες του, ο Τσάπμαν , υπήρξε και ο δολοφόνος του Τζον Λένον. Ο Τσάπμαν πυροβόλησε το 1980 τον Τζον Λένον πέντε φορές. Με τον Λένον βαριά τραυματισμένο και ενώ επικρατούσε μεγάλη ταραχή, ο Τσάπμαν κάθισε στο πεζοδρόμιο, έβγάλε το παλτό και το καπέλο του και περίμενε να τον συλλάβουν διαβάζοντας ήρεμος τον «Φύλακα στη Σίκαλη». Ο Τσάπμαν δεν προσπάθησε ποτέ να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Μόνο κατέθεσε ένα αντίτυπο του «Φύλακα στη Σίκαλη» γράφοντας πάνω «Αυτή είναι η δήλωσή μου» και υπέγραψε ως Χόλντεν Κόλφιλντ. Πιθανόν ο Τσάπμαν έβλεπε τον Λένον ως διαφθορέα της αθωότητας .
«Ο Φύλακας στη Σίκαλη» στέλνει στους νέους το μήνυμα ότι πρέπει να μένουν αισιόδοξοι και αληθινοί με τον εαυτό τους. Αν και γράφτηκε το 1951 παραμένει επίκαιρο και σίγουρα δικαιολογεί την καταχώριση του ως μοντέρνο κλασικό.
Βιβλιογραφία:
- Salinger, Jerome David, «Ο Φύλακας στη Σίκαλη», μετάφραση Τζένη Μαστοράκη. – 1η έκδ. – Αθήνα : Επίκουρος, 1978
- Books of The Times By NASH K. BURGER – Άρθρο στους “The New York Times” www.nytimes.com/
- Lomazoff, Eric. “The Praises and Criticisms of J.D. Salinger’s The Catcher in the Rye .” levity.com. Eric Lomazoff, n.d. Web. 23 Mar 2013 www.levity.com
- Γιατί ο «Φύλακας στη Σίκαλη» είναι ακόμα αξεπέραστος (Άρθρο στη εφημερίδα «Ελευθεροτυπία»)www.enet.gr
- «Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης», μετάφραση: Τζένη Μαστοράκη
- www.biblionet.gr/
