«Πριν από εμάς η τέχνη ήταν μονάχα μια ανάμνηση, ήταν ο ύμνος σε ένα χαμένο παρελθόν, ήταν ο πόνος, η νοσταλγία, η απόσταση. Σήμερα, τέχνη είναι το παρόν, είναι η σύγχρονη δημιουργία, η σύνθεση των επιμέρους τμημάτων του σύμπαντος».
Φιλίππο Τομάζο Μαρινέτι
Στις 20 Φεβρουαρίου του 1909, η γαλλική εφημερίδα «Le Figaro», δημοσιεύει ένα μανιφέστο, είναι το διάσημο Μανιφέστο του Φουτουρισμού, έργο του Ιταλού ποιητή και συγγραφέα, Φιλίππο Τομάζο Μαρινέτι.
Πρόκειται για ένα νέο φιλοσοφικό ρεύμα που έχει σαφή στόχο να παρεισφρήσει σε κάθε πτυχή της κοινωνίας, σε όλες τις μορφές τέχνης και επιστήμης, αισιοδοξεί να αποτελέσει τη νέα φιλοσοφία ζωής για τη μοντέρνα κοινωνία του 20ου αιώνα.
Φράσεις δυνατές, κοφτές, που ακούγονταν ως διαγγέλματα και χαρακτηρίζονταν από τους περισσότερους προκλητικές και αναιδής ήταν το χαρακτηριστικό των φουτουριστικών μανιφέστων. Ένα από τα πλέον διάσημα σημεία του αναφέρει:
«…Ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο του οποίου η εξάτμιση κοσμείται από μεγάλους σωλήνες που μοιάζουν με ερπετά με εκρηκτική ανάσα, ένα βρυχώμενο αυτοκίνητο που καλπάζει μανιασμένο, είναι ωραιότερο από τη Νίκη της Σαμοθράκης».
Ακόμη και σήμερα, ύστερα από τόσες δεκαετίες, μια τέτοια δήλωση θα χαρακτηριζόταν αλαζονική και προκλητική. Πίσω όμως από τα μεγάλα λόγια, ποια ήταν πραγματικά η ουσία του Φουτουρισμού; Σε μια φράση συνοψίζεται η ραχοκοκαλιά του:
«Ας ελευθερώσουμε το ανθρώπινο πνεύμα από κάθε είδους περιορισμό!»
«Ο άνθρωπος του 20ου αιώνα, οφείλει αρχικά στον εαυτό του να είναι ελεύθερος από κάθε δέσμευση του παρελθόντος, από κάθε ιστορική μνήμη, πρέπει να αφουγκράζεται με πνεύμα ελεύθερο, ανήσυχο και φαιδρό, τη νέα τάξη πραγμάτων, τη νέα κουλτούρα της εποχής του».
Ας κρατήσουμε αυτή τη φράση ως κεντρική ιδέα και ας προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε το βαθύτερο λόγο δημιουργίας αυτού του καλλιτεχνικού ρεύματος που λόγο της φύσης του εξαπλώθηκε σύντομα σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, από τη λογοτεχνία, την ποίηση, το θέατρο, μέχρι την αρχιτεκτονική, τη μόδα, την πολιτική και τον έρωτα ακόμη.
Δε θα ήθελα να σταθώ σε μια κοινότυπη παρουσίαση του Φουτουρισμού και των δημιουργών του, ούτε στην λεπτομερή ανάλυση της τεχνοτροπίας του. Νιώθω την ανάγκη να σταθώ στη φιλοσοφία του, που όπως και ο ίδιος ο εμπνευστής του, ο Μαρινέτι, πίστευε πως ήταν ουσιαστικότερη από την τεχνική του απόδωση. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «O Φουτουρισμός είναι τρόπος έκφρασης, τρόπος ζωής! Είναι σίγουρα σημαντικότερος ως φιλοσοφικό ρεύμα παρά ως μορφή τέχνης, εκεί η προσφορά του είναι ουσιαστικότερη».
Ο Φουτουρισμός ως φιλοσοφία, υπήρξε σίγουρα αντικομφορμιστικός, απέρριψε τη συντηρητική κοινωνία, τα πρέπει και τις παρωπίδες που αυτή επέβαλε. Πρόκειται για ένα κίνημα που γνώριζε καλά την έννοια της επανάστασης και που όλες οι εκφάνσεις του ήταν βασισμένες στη βαθύτερη επιθυμία για εκμοντερνισμό και ριζική αλλαγή.
Τα «ιερά» σύμβολα της εποχής έπρεπε να καταργηθούν καθώς αποτελούσαν το δεσμό με το στατικό, το παλιομοδίτικο παρελθόν και εμπόδιζαν την εξέλιξη του ατόμου.Το μέλλον και η ελευθερία έκφρασης μπορούσαν να κατακτηθούν μόνο μέσα από την αμφισβήτηση του κλασικού.
Πολλές υπήρξαν οι προσπάθειες απόδοσης της έννοιας του Φουτουρισμού μέσα στα στενά πλαίσια ενός ορισμού, αυτό όμως δεν κατέστη δυνατόν αφού κανένας ορισμός δε μπόρεσε να συμπτύξει την πραγματική του ουσία. Ένα ρεύμα τόσο επαναστατικό δύσκολα θα μπορούσε να αποδοθεί μέσα σε λίγες λέξεις.
Λέγοντας επαναστατικό, πρέπει να υπογραμμίσουμε πως η έννοια της επανάστασης στα πλαίσια του Φουτουρισμού παρεξηγήθηκε, μεταφράστηκε από πολλούς ως πόλεμος στην παράδοση και την ιστορία, οι τέχνες όμως όπως και οι έννοιες πάντα αναζητούν νέους δρόμους που οδηγούν στην πνευματική επανάσταση και τείνουν να παρεμβαίνουν στην καθημερινότητα θέτοντας ερωτηματικά για την ύπαρξη και την κοσμοθεωρία μας. Πρόοδος λοιπόν, αυτή ήταν η ορθή συνώνυμη λέξη της Φουτουριστικής επανάστασης.
«Η θρησκεία της ταχύτητας»
«Αν προσευχή σημαίνει να επικεινωνείς με το Θείο, τότε η μεγάλη ταχύτητα είναι μια μορφή προσευχής»
Μαρινέτι
Φουτουρισμός γεννήθηκε και εξελίχθηκε την εποχή της μηχανοποίησης, οι ρυθμοί της κοινωνίας γίνονταν όλο και πιο γρήγοροι, όλο και πιο έντονοι. Τρένα, αεροπλάνα, αυτοκίνητα, μειώνουν τις αποστάσεις, φέρνουν τις εικόνες πιο κοντά και όλα αυτά με μια ταχύτητα που ο ανθρώπινος νους αδυνατεί ακόμη να συλλάβει. Η καθημερινότητα κατακλύζεται από νέα ερεθίσματα που δεν μπορούν παρά να επηρεάσουν και τον τρόπο σκέψης των διανοουμένων και καλλιτεχνών της εποχής.
Η ίδια η πραγματικότητα είναι πρόσφορο έδαφος για την καρποφορία των φουτουριστικών ιδεών που μερικές δεκαετίες πριν θα φάνταζαν ουτοπικές.
Κατά την πρώτη περίοδο του Φουτουρισμού (1909-1918), το αυτοκίνητο γίνεται το υπέρτατο ποιητικό έμβλημα, όπως επισημαίνει ο Πάολο Μπούτσι (Paolo Buzzi), το αυτοκίνητο σήμερα είναι η λύρα του τότε.
«H μεγάλη ταχύτητα του αυτοκινήτου ή του αεροπλάνου μας επιτρέπει να αγκαλιάσουμε και να συγκρίνουμε γρήγορα διαφορετικά μακρινά σημεία της γης, μας επιτρέπει δηλαδή να κάνουμε ό,τι και η αναλογία αλλά μηχανικά. Όποιος ταξιδεύει κατακτά τη νοημοσύνη, φέρνει κοντά πράγματα μακρινά μεταξύ τους, τα συγκρίνει και κάνει μια σύνθεση αυτών, ανακαλύπτει τις βαθύτερές τους έννοιες».
Η Μοντερνολατρεία του Μποτσόνι (Boccioni).
Ο Ουμπέρτο Μποτσόνι, ένας εκ των θεμελιωτών της φουτουριστικής φιλοσοφίας, μίλησε για την ανάγκη του ανθρώπινου επαναπροσδιορισμού μέσα από τις φουτουριστικές θεωρίες, την ανάγκη για αλλαγή η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως η νέα ρομαντική θεωρία. Αυτό γιατί ο Φουτουρισμός στόχο έχει όπως και ο κλασικός Ρομαντισμός, να αλλάξει τον κόσμο, να κατακτήσει γη και ουρανό, φέρνοντας τον άνθρωπο κοντά στο ιδανικό.
Ελεύθερη έκφραση, η λέξη-κλειδί!
Ο Φουτουρισμός βασίστηκε στην ελεύθερη έκφραση, έξω από τα ακαδημαϊκά στερεότυπα που ήταν συνδεδεμένα με το παρελθόν. Ποιητές, ζωγράφοι, λογοτέχνες δίνουν ψήφο εμπιστοσύνης σε ένα νέο ανεξάρτητο παρόν που υπερχειλίζει ενέργεια, ταχύτητα και σύνθεση. Όπως επισημαίνει ο Κάρλο Καρά (Carlo Carra) στο μανιφέστο του σχετικά με τη φουτουριστική ζωγραφική, στις 11 Αυγούστου 1913, είναι ένα είδος ζωγραφικής που εμπνεύστηκε από το θόρυβο, τους ήχους και τη μυρωδιά.
Η φουτουριστική ζωγραφική υμνεί τη δυναμική της τέχνης, το πορτρέτο δε θα μοιάζει με το μοντέλο, η εικόνα δε θα είναι προϊόν μίμησης αλλά θα δημιουργείται απ’αρχής. Ξεχειλίζει ασυνείδητα από την ψυχή του καλλιτέχνη, η δύναμή της θα μοιάζει με τις ακτίνες Χ, τα επίπεδα θα υπεισέρχονται το ένα στο άλλο και θα ενώνονται δίνοντας ένα ενιαίο αποτέλεσμα.
Η φουτουριστική ζωγραφική με μια πρώτη ματιά μας φέρνει στο νου τον Κυβισμό, άλλωστε είναι εμπνευσμένη από αυτόν, στην τέχνη δεν υπάρχει παρθενογένεση, οι φουτουριστές όμως θέλησαν να διαχωρίσουν τη θέση τους από τους κυβιστές, μη αποδεχόμενοι τη στατική έκφραση των έργων τους. Με τη σειρά του και ο Φουτουρισμός, όπως ήταν λογικό, επηρέασε τα επόμενα καλλιτεχνικά ρεύματα, είτε τον ασπάστηκαν, είτε τον απέρριψαν, τα στοιχεία του ήταν εμφανή τόσο στο Ντανταϊσμό, όσο και στον Υπερρεαλισμό που υιοθέτησαν από αυτόν βασικά στοιχεία, όπως το μη λογικό, το τυχαίο και το χωρίς νόημα.
Ο Μποτσόνι ενστερνίζεται και εισάγει ακόμη και στην τέχνη του τη θεωρία των φυσικών, αυτή που πρώτος διατύπωσε ο Einstein, πως η ύλη μπορεί να μετατραπεί σε ενέργεια και το αντίθετο.
Δεν πρέπει να απομονώνουμε το απεικονιζόμενο αντικείμενο από το υπόλοιπο περιβάλλον αλλά πρέπει να τα αντιλαμβανόμαστε σαν ένα με την ατμόσφαιρα.
Η ίδια η ζωή γίνεται τέχνη, ένα έργο άλλωστε δεν είναι παρά ένα δοχείο περισυλλογής φαιάς ουσίας. Το έργο σαν έργο από μόνο του δεν έχει αξία, αλλά παίρνει αξία μέσα από το πλαίσιο στο και για το οποίο δημιουργήθηκε.
Ο Τζίνο Σεβερίνι (Gino Severini), το 1913 εκδίδει το μανιφέστο του σχετικά με τις πλαστικές αναλογίες. Εξηγεί πως τα φουτουριστικά έργα κινούνται, κρύβουν μια ζωντάνια και μια ακαταμάχητη λάμψη μέσα τους. Είναι φανερή η προσπάθεια του καλλιτέχνη μέσα από την αποδόμηση και την ανακατασκευή του αντικειμένου, να εστιάσει στην αίσθηση που προκαλεί η εικόνα.
Κατά τους φουτουριστές, η μεγαλύτερη εφεύρεση του αιώνα, υπήρξε η τέχνη του μοντάζ, της αποδόμησης και επανένωσης. Αυτή όμως η μορφή τέχνης προϋπήρχε, πρώτοι οι κυβιστές την πίστεψαν και ύστερα οι φουτουριστές και οι ντεκονστρουκτιβιστές την παρουσίασαν στο ευρύ κοινό, αναλύοντάς την και δίνοντάς της μια συγκεκριμένη έννοια.
Φουτουριστική Γλυπτική
Σύνθεση, δυναμισμός και πολυεδρικότητα είναι ορισμένες μόνο από τις βασικές αρχές της αισθητικής του Φουτουρισμού. Όπως αναφέρει ο Μποτσόνι σε κείμενό του σχετικά με τη φουτουριστική γλυπτική: «Το κάθε αντικείμενο τελειώνει εκεί που αρχίζει το επόμενο».
Στο γλυπτό οφείλουμε να δώσουμε κίνηση. Εμείς δίνουμε σε σύνθεση αυτό που ο Ιμπρεσιονισμός έδωσε ως αναλυτικό, αποσπασματικό και τυχαίο. Η τακτοποίηση των φωτοσκιάσεων και των αλληλεπιδρούμενων επιπέδων θα μας δώσει το τελικό φουτουριστικό γλυπτό που θα εναρμονίζεται με την αρχιτεκτονική του τοπίου, θα συμβιώνει μαζί του, έτσι αντικείμενο και περιβάλλον πρέπει να ορίζονται σαν ένα σώμα.
Δεν είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί ένα υλικό για την κατασκευή του, σημασία έχει τα υλικά να είναι εναρμονισμένα μεταξύ τους. Γυαλί, ξύλο, χαρτί, σίδερο, μπετόν, δέρμα, καθρέφτες, ηλεκτρικό φως και πολλά ακόμη υλικά που ποτέ δε θα φανταζόμασταν πως θα χρησιμοποιούνταν στην τέχνη, συνθέτουν τον πυρήνα της φουτουριστικής έκφρασης.
«Αντι-πόνος!», του Άλντο Παλατσέσκι (Aldo Palazzeschi)
Ο άνθρωπος δεν δημιουργήθηκε για να υποφέρει, η χαρά είναι αιώνια και κρατάει περισσότερο από τη λύπη. «Όση περισσότερη ποσότητα γέλιου καταφέρνει ο άνθρωπος να ανακαλύπτει μέσα στην απόλυτη λύπη, τόσο περισσότερο βαθύς και πραγματικός άνθρωπος γίνεται».
Αυτό ήταν ένα από τα σημαντικότερα Μανιφέστα που οδήγησε τους φουτουριστές σε μια υπέρμετρη αισιοδοξία, σε μια απερίσκεπτη και επιφανειακή αντιμετώπιση καταστάσεων, ήταν ένας τρόπος ζωής ο οποίος οδήγησε τον Φουτουρισμό σε λανθασμένες εκτιμήσεις και στο τέλος τον έβγαλε εκτός παιχνιδιού.
Η έννοια του αντι-πόνου σημαδεύτηκε από κάποιες μαύρες στιγμές ωμού ρεαλισμού, μέσα στην φουτουριστική αισιοδοξία. Μια από αυτές ήταν η αυτοκτονία του Μαγιακόφσκι (Majakovskij), κατά την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης.
«Φωτοδυναμισμός» 1910-12 Άντον Τζούλιο Μπραγκάλια (Anton Giulio Bragaglia)
Όπως ήταν αναμενόμενο, σε κάθε εποχή, μέσα στα πλαίσια κάθε νέου ρεύματος, έτσι και στην οικογένεια του Φουτουρισμού, υπήρξε αντιπαλότητα τόσο μεταξύ πρωσοπικοτήτων όσο και μεταξύ των διαφόρων κλάδων του.Όπως ήταν αναμενόμενο, σε κάθε εποχή, μέσα στα πλαίσια κάθε νέου ρεύματος, έτσι και στην οικογένεια του Φουτουρισμού, υπήρξε αντιπαλότητα τόσο μεταξύ πρωσοπικοτήτων όσο και μεταξύ των διαφόρων κλάδων του.
Η φωτογραφία κατακτά όλο και μεγαλύτερο έδαφος στο χώρο της τέχνης και η νέα της μανία είναι ο Φωτοδυναμισμός. Φωτογραφίες σε κίνηση που δείχνουν την τροχιά του αντικειμένου.
Η φωτοδυναμική δεν θέλει να μας περιορίσει στη χρονική κίνηση αλλά θέλει να εστιάσει στην ίδια την κίνηση, να την επαναδιατυπώσει. Θέλει να δώσει την αίσθηση, τη δυναμική και όχι απλά να την αποδώσει γραφικά.
Οι φουτουριστές ζωγράφοι έσπευσαν να δηλώσουν πως η φωτοδυναμική σε τίποτα δεν έμοιαζε με τον πλαστικό δυναμισμό που πρέσβευε η φουτουριστική ζωγραφική.
Ο Μποτσόνι γράφει και δημοσιεύει μια ανακοίνωση: «Λόγω της γενικής άγνοιας σε θέματα τέχνης, και για να αποφευχθούν παρανοήσεις, εμείς οι φουτουριστές ζωγράφοι δηλώνουμε πως ό,τι σχετίζεται με τη φωτοδυναμική, αφορά μόνο τις καινοτομίες στον τομέα της φωτογραφίας».
Γιατί όμως οι φουτουριστές ζωγράφοι, αυτοί οι μοντέρνοι και καινοτόμοι, έγιναν πολέμιοι του Φωτοδυναμισμού;
Η απάντηση είναι πως θέλησαν, με πρωτεργάτη τον Μποτσόνι, να υπερασπιστούν τη θέση τους απέναντι στους κλασικούς ζωγράφους που ως τώρα κατηγορούσαν τη φουτουριστική ζωγραφική πως μιμούνταν τη φωτογραφία και την κινηματογραφία.
Η φωτογραφία που τόσο αναπτυσσόμενη ήταν τα τελευταία χρόνια, υπήρξε το αντίπαλο δέος της ζωγραφικής και οι φουτουριστές ζωγράφοι υποστήριζαν πως όσο και αν ήταν έντονη σαν εικόνα, δε μπορούσε να αιχμαλωτίσει την ουσία, δεν μπορούσε να καλύψει το κενό ανάμεσα στα αντικείμενα.
Ο Μαρινέτι αντίθετα από τους υπόλοιπους ασπάζεται και στηρίζει τη θεωρία του Φωτοδυναμισμού. Αντιτίθεται στον Μποτσόνι και το 1930, μαζί με άλλους υποστηρικτές, υπογράφει το μανιφέστο της φουτουριστικής αυτόνομης φωτογραφίας.
Το «Humanitas Bragaglia», είναι το άρθρο ύμνος στον πνευματισμό της φωτογραφίας, απαρτίζεται από δύο κείμενα: «Τα πνεύματα νεκρών και ζωντανών» και «Η φωτογραφία του αόρατου».
Η φωτοδυναμική τεχνική του Μπραγκάλια τείνει να αιχμαλωτίσει αυτό που το ανθρώπινο μάτι αδυνατεί να συλλάβει, μέσα από μια αιώνια εικόνα, μας ταξιδεύει πέρα από το φαίνεσθαι.
Φωτογραφίες εμπνευσμένες από την κίνηση, όπως «το χαστούκι», «ο άνθρωπος που περπατάει», «η υπόκλιση» και άλλες ακόμη, είναι μερικά από τα έργα που μας κληροδότησε η φωτοδυναμική.
Η θεωρία της «διάρκειας» του Μπέργκσον (Bergson), εξηγεί το νόημα της τεχνικής της φωτοδυναμικής: «είναι η ταυτόχρονη συνάντηση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος, που συνυπάρχουν στη διάσταση της μνήμης και της συνείδησης.»
Το δράμα βρίσκεται μέσα στο απεικονιζόμενο αντικείμενο. Μέσα από το παιχνίδι σκιάς και φωτός, όπως και στο θέατρο ή το σινεμά, το αντικείμενο καμουφλάρεται, η κλίση, η αλληλεπίδραση του με άλλα αντικείμενα, η πολυεδρικότητα του, η δυσαναλογία του, η σύγχυση που προκαλεί, είναι ο στόχος της νέας θεωρίας.
Η διαφάνεια του ματ σώματος, είναι το υπέρτατο αποτέλεσμα, η απόδοση για παράδειγμα ενός έλικα σε διαφορετικά κινησιακά στιγμιότυπα, η πολυφυσιονομία του αντικειμένου που στην κάθε στιγμή είναι απτό και παράλληλα άπιαστο είναι το ιδανικό. Δάσκαλος αυτής της τεχνικής υπήρξε και ο διάσημος Man Ray.
Το προφίλ ενός φουτουριστή
Ένας πραγματικός φουτουριστής μένει ελάχιστα στο σπίτι του, ταξιδεύει συχνά και κατά προτίμηση με αεροπλάνο, η ζωή του είναι ένας συνεχόμενος αγώνας δρόμου προς το μέλλον. Ο φουτουριστής έχει το χάρισμα να πολλαπλασιάζεται και να είναι πανταχού παρόν, κατά τον Απολλιναίρ (Apollinaire). Ντύνεται εκκεντρικά, με χρωματιστά, έντονα ρούχα και αξεσουάρ. Αγαπάει και προστατεύει τα αυτοκίνητα, καθετί το μηχανικό και μοντέρνο τον ενθουσιάζει. Όλα επάνω του φωνάζουν!
Θέλετε να κατακτήσετε μια γυναίκα; γίνετε φουτουριστής!
Οι φουτουριστές δημιούργησαν μια νέα τάξη πραγμάτων, μια νέα φιλοσοφία, έγιναν ο «ιός» της εποχής τους, έγιναν κοκτέιλ, μόδα, διακόσμηση, ήταν γοητευτικοί και με μια αύρα μυστηρίου που έλκυε τους πάντες. Το φλερτ, η αγάπη, ο έρωτας έχουν μια νέα πνοή πλέον, μακριά από συναισθηματισμούς και ρομαντισμούς. Τα ερωτικά γράμματα ενός φουτουριστή μπορούν κάλλιστα να γίνουν μανιφέστα στους δρόμους και συνθήματα στους τοίχους!
Ύστερη περίοδος του Φουτουρισμού
Περνώντας στη δεύτερη περίοδο του Φουτουρισμού, από το 1918 έως και το 1938, όσο πλησιάζουμε στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα χαρούμενα θέματα και χρώματα αλλάζουν, γίνονται σκούρα και στενόχωρα, το περιεχόμενο του ίδιου του έργου αλλάζει, τρένα, στρατιωτικά αυτοκίνητα και αεροπλάνα, μεταλλικά αντικείμενα και άνθρωποι σκυθρωποί είναι πλέον στο επίκεντρο. Σκοπός πλέον είναι η διάσπαση της πολιτιστικής ενότητας που συνδέεται άρρηκτα με την πολιτική πραγματικότητα.
Η νέα τάξη πραγμάτων απαιτεί τη σύμπραξη που θα οδηγήσει στην αλλαγή και τη νέα κουλτούρα της εποχής.
Στην πολιτική σκηνή κυριαρχεί ο Φασισμός, ο οποίος θέλησε να τραφεί από τη φουτουριστική ιδεολογία, προσαρμόζοντάς την στα δικά του μέτρα, πιστεύοντας πως αυτός ήταν ο δρόμος για την καθολική αποδοχή.
Ο Φουτουρισμός είναι φασισμός!
Oι Φουτουριστές στον φασιστικό αγώνα! Σλόγκαν του Φασιστικού κινήματος ήταν παρμένα από τα φουτουριστικά μανιφέστα. Οι φουτουριστές μέσα από τα κείμενά τους δεν παρέθεταν απλά τις ιδέες τους αλλά μέσα από Μανιφέστα τους, φώναζαν, απαιτούσαν και ήταν καταδικασμένοι να πετύχουν. Στην ουσία, ο Φουτουρισμός δεν υπήρξε ποτέ το καλλιτεχνικό ρεύμα του Φασισμού, συνδέθηκε άμεσα με την πολιτική, αλλά τη δική του πολιτική θεωρία.
Πρέσβευε τη δεύτερη, στοχευμένη ανάγνωση των ερεθισμάτων που δεχόταν ο άνθρωπος καθημερινά, ήλπιζε σε μια προσπάθεια δημιουργίας μέσα από αυτά και όχι μια παθητική αποδοχή.
Ο Φουτουρισμός υπήρξε το μοναδικό ρεύμα που οδήγησε στη ριζική αλλαγή του τρόπου σκέψης μιας ολόκληρης εποχής.
Ο Φασισμός στερεί τόσο από τον Φουτουρισμό, όσο και από κάθε άλλη πρωτοποριακή μορφή έκφρασης, καθετί το επαναστατικό, ήταν αδύνατον να αποτελέσει πηγή έμπνευσης και δημιουργίας καθώς εγκλώβιζε την ελεύθερη σκέψη.
Αεροζωγραφική, η μανία του φουτουρισμού
Η ύστερη αυτή περίοδος του Φουτουρισμού, χαρακτηρίζεται και από μια τελευταία δημιουργική φωτιά που άναψε ο Μαρινέτι με σκοπό να κρατήσει το ρεύμα ζωντανό, γύρω στα τέλη του ‘20, την Αεροζωγραφική.
Δάσκαλοι της προοπτικής οι αεροζωγράφοι, μπορούν να αποδώσουν την πτήση από ψηλά, τη διάφανη εικόνα της αβύσσου, την τροχιά του αεροσκάφους μέσα στους αιθέρες.
Φουτουριστική Αρχιτεκτονική, η νέα ουτοπική πόλη!
Ο αρχιτέκτονας Σαντ Έλια (Sant’Elia), έλεγε πως η αντίθεση ανάμεσα στο παλιό και το νέο, είναι καθορισμένη απ’όλα αυτά που πρώτα δεν υπήρχαν. Η νέα φουτουριστική πόλη λοιπόν, επηρεασμένη από τη σύγχρονη μηχανική εποχή, όμορφη μέσα στις μινιμαλιστικές μηχανικές γραμμές της, είναι η νέα πόλη, όπου όλα τα διακοσμητικά άχρηστα στοιχεία πρέπει να καταρριφθούν. Οι σκάλες για παράδειγμα πρέπει να αντικατασταθούν από ανελκυστήρες, οι δρόμοι πρέπει να πάρουν άλλες διαστάσεις, να γίνουν πολυεπίπεδοι, να φτάσουν κάτω από τη γη και να εξυπηρετούν τη νέα κοινωνία. Η νέα αρχιτεκτονική μεταφράζει συναισθήματα, η δυναμική της καταδεικνύει τη δυναμική της σύγχρονης εποχής.
Έργα της φουτουριστικής αρχιτεκτονικής, λόγω της δυσκολίας κατασκευής τους, για την εποχή, σώζονται μονάχα σε σχέδια καθώς τα περισσότερα κατασκευάστηκαν προσωρινά ως περίπτερα για την παρουσίαση τους σε εκθέσεις και διαφημιστικές εκδηλώσεις.
O Ελβετός αρχιτέκτονας Λε Κορμπυζιέ (Le Corbusier), εμπνεύστηκε από την αρχιτεκτονική του Φουτουρισμού και τα έργα του αποτελούν μια πιο ρεαλιστική απεικόνιση της υπέρμετρης έμπνευσης του Σαντ Έλια.
Πέρα από τα σύνορα
Ο Φουτουρισμός δεν έμεινε στα στενά όρια της Ιταλίας, ταξίδεψε και ενέπνευσε πληθώρα καλλιτεχνών ανά τον κόσμο. Πρόσφορο έδαφος βρήκε στην τότε Σοβιετική Ρωσία και με το μανιφέστο: «Η ανακατασκευή του σύμπαντος», έθεσε τις βάσεις για τον Κονστρουκτιβισμό και το Ρώσικο Κυβοφουτουρισμό.
Μεγάλοι Ρώσοι καλλιτέχνες που ενστερνίστηκαν αυτό το ρεύμα ήταν: η Νατάλια Γκοντσάροβα (Natal’ja Gončarova), ο Μιχαήλ Λαριόνοφ (Michail Larionov), καθώς και ο Καζιμίρ Μαλέβιτς (Kazimir Malevič).
Η επιρροή του Φουτουρισμού έως και τις μέρες μας
Όσο πλησιάζουμε στη σημερινή εποχή, αντιλαμβανόμαστε πως πολλά αντικείμενα της καθημερινότητάς μας, εμπνεύστηκαν από το Φουτουρισμό.
Νέα αντικείμενα επονομαζόμενα πλαστικές συνθέσεις του Ντέπερο (Depero) και του Μπάλα (Balla), είναι αντικείμενα προερχόμενα από συνθέσεις υλικών, είναι αφηρημένες, πολυεπίπεδες, χρωματιστές μορφές, που αλλάζουν όψεις μέσα από το φως. Είναι όμως αντικείμενα που δεν περιορίστηκαν στη δημιουργία τους ως έργα τέχνης, αλλά είναι λειτουργικά στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Κατά τον Μπάλα, η μονοεδρική επιφάνεια αδυνατεί να δώσει την αίσθηση της κίνησης και του δυναμισμού.
Φουτουριστικά είναι τα μεταλλικά στοιχεία στα ρούχα, όπως τα λάνσαρε πρώτος ο Πάκο Ραμπάν (Paco Rabbane) ή τα πλαστικά λουλούδια των χίπις τη δεκαετία του ’70, τα μετακινούμενα με ρόδες έπιπλα του Τζό Πόντι (Gio Ponti) ή ακόμη και υλικά που είχαν συγκεκριμένες χρήσεις ως τότε, όπως το fiberglass ή η πολυουρεθάνη. Ακόμη και η τεχνική της μεταμόσχευσης είχε στοιχεία φουτουριστικά.
Το πνεύμα της σημερινής εποχής, κινείται γύρω από τη φιλοσοφία του Φουτουρισμού!
Ένα από τα τελευταία επιτεύγματα του Μαρινέτι, πριν το τέλος του ρεύματος, ήταν το ραδιοφωνικό θέατρο, το 1933, το φουτουριστικό θέατρο του Ιονέσκο, του Μπρέχτ και του Μπέκετ. Εκεί δίνει μια άλλη διάσταση, αποδεικνύοντας πως δεν υπάρχουν φρένα και περιορισμοί στην τέχνη και τον τρόπο έκφρασής της.
Κάποτε τα μανιφέστα του Φουτουρισμού σκοπό είχαν τη ριζική αλλαγή του τρόπου σκέψης, θεωρήθηκαν ακραία, άτοπα και απολυταρχικά ακόμη. Απορρίφθηκαν, κατακρίθηκαν για τα έντονα λόγια, την κάθετη αμφισβήτηση και την ισοπέδωση αξιών, θεσμών και θεωριών που θεωρούνταν ιερά.
Σε μια δύσκολη πολιτικά εποχή όπου τα όρια ήταν ευάλωτα και εύκολα μπορούσαν να ξεπεραστούν, υπήρχαν ακόμη άνθρωποι, καλλιτέχνες, πολιτικοί, διανοούμενοι που ορθός ή μη, στήριζαν με επιχειρήματα τις θέσεις τους και προσπαθούσαν να πράξουν το σωστό κατ’αυτούς μέσα από τη δημιουργία και την ώθηση στη σκέψη.
Αυτό ακριβώς λείπει σήμερα, η κινητήριος δύναμη, ο υγιής στόχος που κρύβει μέσα του θέληση για πρόοδο και εξέλιξη, όχι μίσος και προσπάθεια ποδηγέτησης ενός απαίδευτου λαού.
Είμαστε εμείς που πρέπει κάθε μέρα να προσπαθούμε για την πρόοδο, έτσι μονάχα θα έρθει η αλλαγή. Όπως παραθέτει και ένα σημείο του φουτουριστικού μανιφέστου:
«Πρέπει να πολεμάμε τον εχθρό κάθε μέρα για πηγαίνουμε μπροστά και αν δεν υπάρχει οφείλουμε να τον φανταστούμε!»
Βιβλιογραφία
- www.cultframe.com
org.noemalab.eu
nonsolocultura.studenti.it
it.wikipedia.org
‘’Il futurismo’’, Mario Verdone
‘’Futurismo’’, Ester Coen, artedossier
photos:
- ipssmontagna.itnonsolocultura.studenti.itflickr.comit.wikipedia.org
