Η Φωτογραφία, είναι ένα μέσο εξ’ ολοκλήρου στην υπηρεσία της μνήμης, ένα μέσο το οποίο διατηρεί αυτό που έχει γίνει, που έχει συμβεί, γι’ αυτό παρακάτω εξετάζουμε την λειτουργία που έχει η Φωτογραφία ως Ανάμνηση. Η χρήση της αυτή, ταυτόχρονα μαζί με την καλλιτεχνική της υπόσταση έχει εξελίξει την φωτογραφία στο επίπεδο που τη βιώνουμε σήμερα. Όμως γιατί ήρθαμε στο συμπέρασμα να χαρακτηρίζουμε τη φωτογραφία ως ανάμνηση; Παρακάτω θα δούμε με μια σύντομη αναδρομή της χρήση της φωτογραφίας ως ανάμνηση και το πώς καθιερώθηκε στον ρόλο αυτό.
Η Φωτογραφία ως Ανάμνηση στις απαρχές του Μέσου
Ίσως οι πιο γνωστές φωτογραφικές σκηνές που να έρχονται στο μυαλό μας όταν σκεφτόμαστε την αρχή της φωτογραφίας να είναι επίσημα οικογενειακά πορτραίτα με αυστηρή σκηνοθεσία και στοίχιση των απεικονιζόμενων.
Έτσι ξεκίνησε από τις πρώτες φωτογραφικές μηχανές και την μέθοδο της νταγκεροτυπίας στα μέσα του 19ου αιώνα η διαδικασία της διατήρησης των φωτογραφιών αποσκοπώντας στην ανάμνηση. Αυτές τότε είχαν έναν επίσημο χαρακτήρα και αποτελούσαν μια διαδικασία δημιουργίας ενθυμίου.
Μια μορφή τελετουργίας θα μπορούσαμε να πούμε που είχε μεγάλη απήχηση και γινόταν σε μεγάλο βαθμό από οικογένειες. Αυτές προσλάμβαναν έναν από τους πολλούς φωτογράφους και «πόζαραν» όσο καλύτερα μπορούσαν στον φακό. (π.χ. στα μέσα της λεγόμενης «νταγκεροτυπομανίας», όπου με την ανακάλυψη της τεχνικής, ολοένα περισσότεροι επίδοξοι φωτογράφοι αναζητούσαν ευκαιρίες εργασίας και οι φωτογραφίες ήταν σε έξαρση.) .
Τα φωτογραφιζόμενα άτομα ήταν τοποθετημένα σε καθορισμένες στάσεις, ντυμένοι επίσημα και διατηρούσαν – συνήθως – μια αυστηρή έκφραση. Έτσι καθοριζόταν η φωτογραφία ως μια ορισμένη διαδικασία που θα χρησιμοποιούταν για ταύτιση των ατόμων, εκείνη τη στιγμή, με αυτά τα χαρακτηριστικά, χωρίς παραμορφώσεις – έτσι τουλάχιστον νόμιζαν-.
Παρόλ’ αυτά ο ενθουσιασμός για το πρωτοεμφανιζόμενο αυτό μέσο ήταν πασιφανής. Η φωτογραφία σύντομα καθιερώθηκε ως αναγκαστικό κομμάτι κάθε οικογένειας και επιφανούς ατόμου, αυτή πιστοποιούσε την ύπαρξη και την εικόνα του.
Ακόμα, πάρα πολλά μπορούν να ειπωθούν για την σημειολογία και την σημαντικότητα των στοιχείων στις φωτογραφίες εκείνης της περιόδου. Από την αμφίεση, στη στάση έως την κοινωνική θέση του ατόμου κτλ.
Η Φωτογραφία, το Μέσο που μένει στον χώρο και τον χρόνο
Το κύριο δεδομένο που οφείλουμε να διατηρήσουμε από αυτό είναι η χρήση της φωτογραφίας για εντοπισμό στον χώρο και στον χρόνο. Αυτό είναι και ο θεμελιώδης λόγος για τον οποίο η φωτογραφία ως ανάμνηση είναι η επικρατέστερη χρήση του μέσου.
Η φωτογραφία αποτελεί ένα διαρκές αποτύπωμα του παρελθόντος και είναι αποτελεσματική για να περάσει όλα αυτά τα συμπυκνωμένα της μηνύματα σε όσους την προβάλλουν. Ακόμα περισσότερο αν τα σημεία της έχουν μια ιδιαίτερη σχέση με τον δέκτη τότε η φωτογραφία αποκτά αυξημένη υποκειμενική σημαντικότητα. Κυρίως μέσω αναμνήσεων που βασίζονται στις εμπειρίες και τις μνήμες του ατόμου.
Σε πιο μοντέρνες εποχές, τον 20ο καθώς και τον 21ο αιώνα η φωτογραφία μαζί με την επικείμενη και σταδιακή απελευθέρωση της, άλλαξε ραγδαία και την λειτουργία της. Αυτή η λειτουργία, πλέον δεν αποτελούσε πια την ταυτοποίηση ενός ατόμου η μιας οικογένειας στον χώρο και στον χρόνο αλλά μάλλον ήταν μια συνηθισμένη, κατά τα άλλα, διατήρηση μεμονωμένων στιγμών και περιστάσεων. Η σταδιακά διευρυμένη πρόσβαση σε φωτογραφικές μηχανές σε ευρύτερο κοινό έδινε την δυνατότητα για πιο έντονη χρήση της φωτογραφίας ως ανάμνηση.
Η Φωτογραφία ως Ανάμνηση καθώς το μέσο εξελίσσεται
Η δυνατότητα για έναν φωτογράφο να μπορεί να μεταφέρει παντού την κάμερα του με ευκολία επέτρεπε σε εκείνον να τραβάει πιο ανέμελες, χαλαρές, καθημερινές στιγμές που να αποτυπώνουν την εικόνα, στιγμή του παρελθόντος (Ανάλογα με την αντίληψη του κάθε φωτογράφου) με σκοπό την μελλοντική ανάμνηση. Σήμερα, εφόσον ο καθένας σχεδόν έχει πρόσβαση σε μια κάμερα, είτε κινητού είτε επαγγελματική, η φωτογραφία για τη δημιουργία αναμνήσεων έχει πλέον γίνει καθημερινή δράση του καθενός.
Με “selfies” “snaps” και “posts” η λειτουργία της φωτογραφίας ως ανάμνηση έχει γίνει τόσο διαδεδομένη και τόσο προσβάσιμη ώστε να συναντάται παντού. Με μια περιήγηση σε κάθε είδους Social Media τέτοιου είδους φωτογραφίες εμφανίζονται κατά τα εκατομμύρια. Είτε είναι μια βόλτα στο πάρκο, μια νυχτερινή έξοδος ή ακόμα και μια πιο εξευγενισμένη εμπειρία. Το κοινό σημείο είναι πως όλες αυτές οι φωτογραφίες εγκλωβίζουν την στιγμή αυτή και αποτελούν από εκεί και πέρα ανάμνηση.
Σαφώς, κάτι τέτοιο είναι απολύτως δικαιολογημένο γιατί οι φωτογραφίες επιτρέπουν εύκολα την κατοχή του παρελθόντος. Έχοντας τη λήψη μιας οποιαδήποτε στιγμής η φωτογραφία πλέον συμβολίζει το «τι έχει ήδη συμβεί». Άρα σε όλες τις επόμενες στιγμές η φωτογραφία αποτελεί ένα αλλοιωμένο αποδεικτικό κομμάτι του παρελθόντος και μας δίνει μια μορφή πολυπόθητης εξουσίας πάνω σε αυτό.
Η Καλλιτεχνική Πτυχή της Φωτογραφίας – Ανάμνησης
Από καλλιτεχνική άποψη η φωτογραφία ως ανάμνηση δεν είναι απαραίτητο να τηρεί κάποια ορισμένα κριτήρια. Άλλωστε όπως είπαμε ακόμα και μια “Selfie” όσο άναρχη και αν είναι, μπορεί να αποτελέσει ανάμνηση. Η Φωτογραφία ως Ανάμνηση δεν είναι μια εξειδικευμένη φωτογραφική λειτουργία ούτε προϋποθέτει μια επαγγελματική χρήση του μέσου.Αντίθετα, η λειτουργία της αυτή εμφανίζεται αυθόρμητα πολλές φορές.
Εντοπίζεται κυρίως στις ερασιτεχνικές και καθημερινές φωτογραφίες οι οποίες δεν έχουν εξειδικευτεί επαγγελματικά και δεν προϋποθέτουν άλλο σκοπό. Από τις απαρχές της εξέλιξης του μέσου της φωτογραφίας η ανάμνηση της εικόνας ήταν και ο κύριος σκοπός. Η αποτύπωση δηλαδή του παρελθόντος και η χρήση του για νοσταλγία.
Πολλές φορές, λοιπόν, απομακρυσμένο από την καλλιτεχνική πλευρά, με μια ελεύθερη και απεριόριστη χρήση το μέσο της φωτογραφίας πάντα μπορεί να διατηρεί αναμνήσεις και να συμβολίζει μια σημασία με την εικόνα, έστω και για ένα μόνο άτομο. Από την άλλη σε μια απόλυτα απρόσωπη και αντικειμενική θεώρηση, η φωτογραφία αποτελεί ανάμνηση σε γενικότερο πλαίσιο καθώς απεικονίζει ούτως ή άλλως κάτι που υπήρξε, είτε άτομο είτε μια άψυχη σύνθεση, «κάποτε αυτό ήταν έτσι».
Συμπερασματικά…
Κατανοώντας αυτό το μέσο και τον ρόλο του στην κοινωνική και ατομική μνήμη με την διατήρηση του παρελθόντος, γίνεται να δώσουμε μια εξήγηση στο γιατί τραβάμε φωτογραφίες και στο τι μας προσφέρουν οι φωτογραφίες.
Αν μη τι άλλο η προσφορά οπτικών αποδεικτικών στοιχείων μας βοηθά να φανταστούμε, να σκεφτούμε, να αποκτήσουμε μια οπτική γνώση των στοιχείων και των συμβάντων που διαδραματίζονται γύρω μας. Η Φωτογραφία τα εγκλωβίζει αυτά και προσδίδει μια ορισμένη μονιμότητα. Διατηρεί τη μνήμη του παρελθόντος και καθιστά δυνατή την απόκτηση γνώσης για αυτό, το κάνει οπτικό, χειροπιαστό και εν τέλει αληθινό.
Τα άτομα στη ζωή μας ή στην οικογένεια μας επομένως, σε πιο προσωπικό επίπεδο γίνονται πραγματικά με την αναμνηστική φωτογραφία. Γι’ αυτό και εκείνη διαδίδεται και γίνεται τόσο σημαντική για εμάς. Εν τέλει η φωτογραφία ως ανάμνηση είναι μια διαρκής φωτογραφική λειτουργία που μας βοηθά να χειριστούμε το μέσο. Είτε καλλιτεχνικά είτε εντελώς πρακτικά, για να δομήσουμε το περιβάλλον μας και να καταστήσουμε τα δεδομένα της μνήμης μας, αληθινά.
