14 Σεπτεμβρίου 1922: Η Σμύρνη καίγεται και μαζί της καίγεται και ο ελληνικός πολιτισμός της Μικρασίας. Τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή που συμπληρώθηκαν φέτος αφορούν σε μια επέτειο-ορόσημο που αποτελεί μία αφορμή για αναστοχασμό της μεγαλύτερης τραγωδίας που βίωσε ποτέ ο ελληνισμός, μέσα από φωτεινές προσωπικότητες που βίωσαν το ξεριζωμό.

Με αφορμή λοιπόν την ιστορική αυτή επέτειο, την τιμητική τους έχουν εδώ και κάποιους μήνες σε θεατρικές σκηνές ανά την Ελλάδα, παραστάσεις με κεντρική θεματική ή αναφορά στη Μικρασιατική καταστροφή. Κάποιες άλλες παλαιότερες επιτυχημένες παραστάσεις επιστρέφουν για να θυμίσουν στο θεατρόφιλο κοινό αυτό που δεν ξέχασε, δηλαδή τα δυνατά συναισθήματα που ένοιωσε μετά από μια παράσταση με εικόνες από την καταστροφή της Σμύρνης, αναφορές στα τραγικά γεγονότα ή με τραγούδια μικρασιάτικα.

Όταν η γενιά σου έχει βιώσει δυστυχία, ξεριζωμό, αδικία, μεταφέρεται και στις επόμενες γενιές ασυνείδητα. Πόσο μάλλον όταν αυτός ο πόνος είναι δικό σου κομμάτι, αναπόσπαστο από το είναι σου, όπως στην περίπτωση της Φιλιώς Χαϊδεμένου, του γένους Σιδέρη.

Μέσα από την ομώνυμη θεατρική παράσταση με την καθηλωτική Δέσποινα Μπεμπεδέλη, θα αναφερθούμε στη ζωή μιας γνήσιας Μικρασιάτισσας, που είναι γνωστή ως «Μικρασιάτισσα γιαγιά».

«Η Μικρασιάτισσα γιαγιά», Φιλιώ Χαϊδεμένου

Η Μικρασιάτισσα Φιλιώ Σιδέρη (1899-2007) από τα Βουρλά της Μικράς Ασίας είναι μια από τις πολλές περιπτώσεις εκείνων των κατατρεγμένων ανθρώπων που ξεριζώθηκαν εν μία νυκτί από την πατρίδα τους και σώθηκαν ταξιδεύοντας πάνω σε μια βάρκα με άγνωστο προορισμό. Σταθμοί πολλοί. Σάμος, Χίος, Θεσσαλονίκη, Πειραιάς. Απώλειες ακόμα περισσότερες.

Από την άλλη όμως, η Φιλιώ Χαιδεμένου είναι και μια ιδιαίτερη περίπτωση γυναίκας που λάτρεψε τη ζωή και η ζωή της το ανταπέδωσε. Έφυγε πλήρης ημερών στα 107 της χρόνια, έχοντας εκπληρώσει το μεγάλο όνειρο της: το Μνημείο των Μικρασιατών και το Μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού που φέρει το όνομά της.

Μια γυναίκα που από νεαρή ηλικία αγωνίστηκε για τη ζωή και την επιβίωσή της και που μέχρι τα βαθιά γεράματά της δεν λησμόνησε τις ρίζες της. Έσβησε λίγο μετά τα εγκαίνια του Μουσείου, «αγαλιασμένη», όπως αναφέρεται στην παράσταση «Φιλιώ Χαϊδεμένου» διά στόματος Δέσποινας Μπεμπεδέλη.

Φιλιώ Χαϊδεμένου
Φιλιώ Χαϊδεμένου

Από το 1952 εγκαθίσταται στη Νέα Φιλαδέλφεια. Κάθε απόγευμα κάνει περίπατο στο Άλσος και χαζεύει τις μαργαρίτες που τόσο αγαπά. Στα 96 της χρόνια πραγματοποιεί ταξίδι με πλοίο στην πατρίδα της, τα Βουρλά. Δεν αναγνωρίζει τίποτα. Είχαν γκρεμίσει τα πάντα, ακόμα και το αγαπημένο της σχολείο. Το Αναξαγόρειο σχολείο, που τόσο αγαπούσε και που δεν ευτύχησε ποτέ να ολοκληρώσει. Μόνο μέχρι τα μέσα της Δ’ Δημοτικού. Τη σταμάτησε ο πατέρας της.

Κάθε Σεπτέμβρη όμως μέχρι το 1922 έβγαζε τα βιβλία από το μπαούλο και τα καπλάντιζε. Τετράδια πήρε μαζί της όταν αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα της το 1922. Φεύγοντας από τα Βουρλά, μετά το ταξίδι της το 1995 παίρνει μαζί της χώμα και πέτρα. Τα απέθεσε στην κρύπτη του Μνημείου των Μικρασιατών για να έχει γνήσιο μικρασιατικό χώμα. «Με το μνημείο έδωσα ταυτότητα σε όσους χάθηκαν εκεί», πίστευε.

Φιλιώ Χαϊδεμένου | Η παράσταση με τη Δέσποινα Μπεμπεδέλη

Η προσωπική μαρτυρία της Φιλιώς Χαϊδεμένου μέσα από το βιβλίο «Γιαγιά Φιλιώ η Μικρασιάτισσα» μεταφέρθηκε στο θέατρο και το καλοκαίρι του 2022 σε μια μουσικοθεατρική εκδοχή από τον Ζαχαρία Καρούνη, με πρωταγωνίστρια την Ευγενία Δημητροπούλου.

Η παράσταση που θα αναλυθεί όμως, είναι η «Φιλιώ Χαϊδεμένου» με τη Δέσποινα Μπεμπεδέλη στον ομώνυμο ρόλο που είχα την τύχη να παρακολουθήσω το 2016. Μία παράσταση που άφησε μία γεύση από καλό θέατρο, με μεγάλη δόση συγκίνησης.

Νοέμβριος 2016. Στο Θέατρο Βεάκη η Δέσποινα Μπεμπεδέλη υποδύεται τη Φιλιώ Χαϊδεμένου, σε μια εξαιρετική διασκευή της Άνδρης Θεοδότου γεμάτη συναίσθημα, σε μια παράσταση όπου ξεδιπλώνεται βήμα-βήμα η ζωή της δυναμικής Μικρασιάτισσας.

Η καθηλωτική Δέσποινα Μπεμπεδέλη πλαισιωνόταν από τον Ζαχαρία Καρούνη, σε ρόλο τραγουδοποιού και ηθοποιού, από ηθοποιούς που ανέλαβαν τους ρόλους των συγγενών της Φιλιώς (Αλέξανδρος Καλπακίδης, Χαρά Κεφαλά κ.ά.), από ζωντανή μουσική που σε ταξίδευε σε εκείνα τα χρόνια και από ένα σκηνικό (Άγγελος Αγγελής), με κυρίαρχο στοιχείο μία βυθισμένη βάρκα.

Από την πρώτη στιγμή που με ραγισμένη φωνή μιλά στον συνοδοιπόρο της μας συνεπαίρνει και παρασυρόμαστε στο ταξίδι της αφήγησης της: «Τον τόπο μου που καίγεται με μάτια άδεια αντίκρισα». Η φωνή της ακόμα ηχεί στα αυτιά μας να τραγουδά το μικρασιάτικο νανούρισμα «Μαργαριταρένια μου».

Έχουν τη δύναμη κάποιοι ηθοποιοί να μιλούν στην καρδιά σου και να αγγίζουν τις ευαίσθητες χορδές σου. Η Δέσποινα Μπεμπεδέλη έχει τη δύναμη αυτή.

Φιλιώ Χαϊδεμένου
Φιλιώ Χαϊδεμένου – Αναφορά στην παράσταση του 2016 με τη Δέσποινα Μπεμπεδέλη

Μυρωδιά από Σμύρνη, σμυρνέϊκοι αμανέδες και ιδιωματισμοί, τοπικές παραδόσεις, ιστορικά γεγονότα, όλα περνούσαν σαν κινηματογραφικό φιλμ μπροστά σου.

Η σκηνοθεσία, που τότε είχε επιμεληθεί ο Βασίλης Ευταξόπουλος, βασίστηκε στο να έχει κεντρική θέση στη σκηνή η Φιλιώ του, το κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης. Σκοτάδι παντού, το μόνο φως ήταν αυτό που εκείνη εξέπεμπε.

Η ζωή της Φιλιώς Χαϊδεμένου είναι η νίκη απέναντι στη φρίκη της Μικρασιατικής καταστροφής.

Ο Ζαχαρίας Καρούνης με την όμορφη φωνή του μπήκε εμβόλιμα στην αφήγησή της τραγουδώντας σμυρνέϊκους ρυθμούς, ενώ τα τραγούδια που ακούγονταν στην παράσταση ήταν σε δική του πρωτότυπη μουσική.

«Τραγούδησέ μου κάτι που να έχει μέσα ζωή», του λέει εκείνη. Αυτό ήθελε η Φιλιώ Χαϊδεμένου. Ζωή. Ζωή με πόνο, με δάκρυ, με ξεριζωμό, με απώλειες, αλλά ζωή. Αυτή είναι η ελπίδα μέσα σε τόσο σκοτάδι ζοφερών αναμνήσεων.

Η Φιλιώ έχασε με απάνθρωπο τρόπο πατέρα, αδέρφια, φίλους, συγγενείς. Ακόμα κι η μάνα της έφυγε με τον καημό να γυρίσει πίσω ο γιος της, ο Γιώργος. Είδε βία, αδικία, απόρριψη, αλλά έμαθε ότι η ζωή δεν περιμένει, νικά και πάει παρακάτω. Η ζωή της Φιλιώς Χαϊδεμένου είναι η νίκη απέναντι στη φρίκη της Μικρασιατικής καταστροφής. Και αυτό αποτυπώθηκε με τον καλύτερο τρόπο στη θεατρική παράσταση του 2016.

Η αναφορά στην παράσταση «Φιλιώ Χαϊδεμένου» με τη Δέσποινα Μπεμπεδέλη θα κλείσει με μια φράση της Φιλιώς: «Όλη αυτή η αδικία, η κτηνωδία, έγινε για τα λεφτά. Μην κάνετε θρησκεία σας το χρήμα».

Η παράσταση είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο και πραγματικά αξίζει τον κόπο να τη δείτε.

Φιλιώ Χαϊδεμένου | Η Παράσταση

 

 

Διαβάστε περισσότερα θεατρικά άρθρα εδώ

 

 

 

Προηγούμενο άρθροΓαλλόφωνη μουσική στο ηλιοβασίλεμα από τον μουσικό Κώστα Ανδρέου
Επόμενο άρθροΣίσσυ Δουτσίου: «Η τέχνη είναι μέρος μιας τελετουργίας»