Το φασκόμηλο (salvia) είναι πολυετές, θαμνώδης φυτό της οικογένειας Χειλανθών, που το ύψος του δεν ξεπερνάει τα 80 εκατοστά. Το χρώμα των φύλλων του είναι λευκοπράσινο ενώ, όταν ανθίζει τους μήνες Μάιο και Ιούνιο τα άνθη του είναι κόκκινα, μωβ ή μπλε. Πρόκειται για ένα φυτό που το συναντάμε κυρίως σε ξηρούς και πετρώδεις τόπους. Στο γένος Salvia υπάγονται περίπου 900 είδη και στην Ελλάδα έχουν εντοπισθεί συνολικά 23 είδη.
Το όνομα του γένους Salvia προέρχεται από το λατινικό ρήμα salvare που σημαίνει σώζω ζωές. Αναφέρεται επίσης ως αλιφασκία ή και ελελίφασκος από τον Ιπποκράτη και τον Θεόφραστο. Κατά τη μυθολογία, το φασκόμηλο είχε θεωρηθεί ιερό βότανο από τους Έλληνες, οι οποίοι το είχαν αφιερώσει στον Δια. Οι πρόγονοί μας το χρησιμοποιούσαν σαν πολυφάρμακο και το εκθείαζαν ιδιαιτέρως. Από τους Λατίνους θεωρούταν το φυτό της αθανασίας και το χρησιμοποιούσαν στις τελετές τους. Οι Κινέζοι το ονομάζουν ελληνικό βραστάρι και το εκτιμούσαν ανέκαθεν ως βότανο, καθώς στην ακμή του εμπορίου του κινέζικου τσαγιού με τη Δύση αντάλλασσαν δύο δέσμες τσαγιού για μια δέσμη φασκομηλιάς. Η χρήση του φασκόμηλου ήταν ήδη γνωστή στους Ιάπωνες αλλά και στους ιθαγενείς Ινδιάνους της Αμερικής.
Η χρήση του βοτάνου στην καθημερινότητα
Από τους αρχαίους χρόνους στις περισσότερες μεσογειακές χώρες χρησιμοποιείται στη μαγειρική, ειδικά σε κρέας και πουλερικά και έπειτα σε ψάρια και θαλασσινά. Επίσης, χρησιμοποιείται για τον αρωματισμό ζωμών, τυριών, κρασιού και ξυδιού, ενώ από αυτό παράγεται εκλεκτής ποιότητας μέλι. Γνωστότερο είναι το φασκόμηλο με τη μορφή αφεψήματος. Ενδείκνυται να καταναλώνεται αμέσως μετά το βρασμό, γιατί η παραμονή των φύλλων του στο νερό προσδίδουν στο αφέψημα πικρή και δυσάρεστη γεύση. Χάρις στο αιθέριο έλαιο που περιέχεται στο φυτό αξιοποιείται στην αρωματοποιία, στην κοσμετολογία, ως εντομοαπωθητικό, ως βελτιωτικό οσμής και γεύσης στις τσίχλες.
Το φασκόμηλο ως θεραπευτικό βότανο κατά του Αλτσχάιμερ
Για τη δράση του φασκόμηλου συναντάμε αναφορές από τα τέλη του 16ου αιώνα. Από τότε ο βοτανολόγος John Gerard υποστήριζε πως επιτυγχάνει τη λειτουργία του νευρικού συστήματος και της μνήμης. Πειράματα που έγιναν επιβεβαίωσαν τις ιδιότητες αυτές καθώς αποδείχθηκε πως αυξάνει τα επίπεδα ακετυλοχολίνης (νευροδιαβιβαστής), που βοηθάει στη μετάδοση εγκεφαλικών μηνυμάτων. Τα επίπεδα της ακετυλοχολίνης παρουσιάζουν μείωση στους ασθενείς της νόσου Αλτσχάιμερ, επομένως το φασκόμηλο βοηθά στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ασθένειας . Κατά την κινεζική ιατρική η Salvia officinalis (είδος της φασκομηλιάς) είναι ένα από τα τέσσερα συστατικά του Nao Li Kang, που μεταφράζεται ως αποκατάσταση της δύναμης των κόκκων του εγκεφάλου».
Ιδιότητες και χρήση ανά τον κόσμο
Στην Κορέα, εκχύλισμα της ρίζας του φασκόμηλου χρησιμοποιείται πολύ συχνά για τη θεραπεία διαφόρων αλλεργιών, αναστέλλοντας την έκκριση ισταμίνης (histamine- ουσία που προκαλεί παραγωγή βλέννας, οίδημα των ιστών και κνησμό κατά τη διάρκεια αλλεργικών αντιδράσεων). Επιπλέον, χρησιμοποιείται λόγω της διουρητικής, αιμοστατικής και ανθελμινθικής (κατά της ελμινθίασης- είδος εντερικής νόσου) δράσης που παρουσιάζει.
Στην Ινδοκίνα, τα φύλλα και τα άνθη του φασκόμηλου χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της δυσεντερίας, των κολικών και της χολέρας.
Στην Κίνα, χρησιμοποιείται για τη θεραπεία φλεγμονών των μαστικών αδένων, ανωμαλιών της έμμηνου ρύσης και γενικής αδιαθεσίας.
Στην Αφρική, καταναλώνεται ως αφέψημα σε περιπτώσεις βήχα και κρυολογήματος.
Στην Ιορδανία, τα φύλλα του φασκόμηλου βρίσκουν εφαρμογή σε μετεωρισμό, πονοκεφάλους, πονόδοντους και κοιλιακά άλγη.
Επίσης, εκτός των παραπάνω ενδείξεων έχει αντιβακτηριακές και αντιμυκητικές ιδιότητες, καθώς περιέχει σαλβίνη (salvin). Η σαλβίνη έχει αντιμικροβιακή δράση έναντι του Staphylococcus aureus, ένα βακτήριο που είναι υπεύθυνο για τις λοιμώξεις του δέρματος και της ανώτερης αναπνευστικής οδού. Η ορμονική του δράση έχει γίνει γνωστή αφού είναι χρήσιμο κατά των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης , ιδιαίτερα στις εφιδρώσεις. Τέλος, το αφέψημα φασκομηλιάς θεωρείται επιβοηθητικό στις συλλήψεις, στον τοκετό και στην στειρότητα.
Αντενδείξεις
Λόγω αυξημένων επιπέδων κετονών, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε μητέρες κατά τη διάρκεια του θηλασμού και σε μικρά παιδιά. Σκόπιμο θα ήταν να μην υπάρχει στη διατροφή εγκύων, διότι μπορεί να έχει νευροτοξικό και εκτρωτικό αποτέλεσμα. Το αιθέριο έλαιο είναι αρκετά τοξικό και θα πρέπει να καταναλώνεται σε πολύ μικρές ποσότητες (0,1- 0,3 gr/ημέρα). Έως 6gr είναι η συνιστώμενη ημερήσια δόση. Σε περίπτωση υπέρβασης της δοσολογίας συμπτώματα που μπορεί να παρατηρηθούν είναι ταχυκαρδία, αίσθημα ζέστης, ζάλης και επιληπτικοί σπασμοί.
«Cur moriatur homo cui Salvia crescit in horto?». «Πώς γίνεται να πεθάνει κάποιος όταν έχει στον κήπο του φασκόμηλο;». Η ιστορική αυτή ρήση είναι μονάχα ένα δείγμα για το πόσο σπουδαία θεωρούταν σε πολλούς λαούς η χρήση του.
Βιβλιογραφία
- Hedge I.C., Salvia L. In: Flora Europaea, Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H , Walters S.M., Webb D.A. (eds), Vol. 3
- http://www.ema.europa.eu/
- http://cms.herbalgram.org
- https://eis.hu.edu.jo
- Hedge I. C. Salvia L. In Flora Europaea, vol 3, Tutin T.G et al. (eds). Cambridge University Press: Cambridge, 1972, 188.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov
- https://www.jstage.jst.go.jp
