Η Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε πηγή έμπνευσης πολλών καλλιτεχνών, από όλους τους χώρους, κατά τον 19ο αιώνα. Ο δίκαιος ξεσηκωμός των Ελλήνων απέναντι στους Τούρκους κατακτητές, η διάθεση αποτίναξης του ζυγού από τους κάθε λογής δυνάστες αλλά και η αναταραχή που προκάλεσαν στην υπερσυντηρητική και απολυταρχική Ιερά Συμμαχία του Μέτερνιχ και των άλλων μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων, δημιούργησε έναν θρύλο στις τάξεις των προοδευτικών καλλιτεχνών και λόγιων της εποχής. Μεταξύ αυτών, ενέπνευσε και τον Γάλλο ρομαντικό ζωγράφο Ευγένιο Ντελακρουά (Ferdinand Victor Eugène Delacroix, 26/4/1798 – 13/8/1863), ο οποίος αποτύπωσε σημαντικές φάσεις του αγώνα στους πίνακές του. Ένα από τους σημαντικότερους, υπήρξε ο πίνακας με τίτλο «H Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» (La Grèce sur les ruines de Missolonghi, 1826) που αποτυπώνει την σκληρότητα του πολέμου αλλά και την αποφασιστικότητα των Ελλήνων.
Η απαρχή της Επανάστασης του 1821
Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Είναι το πρώτο εθνικό κίνημα, με στόχο τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Ήδη στη Μεσόγειο είχαν λάβει χώρα εξεγέρσεις με αφορμή εθνικές διεκδικήσεις. Τίποτα όμως δεν προμήνυε τις εξελίξεις που ακολούθησαν. Μέχρι τη στιγμή εκείνη, τίποτα παρόμοιο δεν είχε συμβεί στην πανίσχυρη, ως τότε, οθωμανική αυτοκρατορία. Η αρχή δόθηκε από την Ρωσία στο τέλος του 18ου αιώνα, η οποία ύστερα από συνεχείς πολέμους εναντίον των Οθωμανών πήρε τον έλεγχο των βόρειων ακτών του Εύξεινου Πόντου, της Μαύρης θάλασσας με σκοπό να φτάσει ως το Αιγαίο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία μικρών επαναστατικών κινημάτων όπως του Δασκαλογιάννη στην Κρήτη ή τα Ορλωφικά στον Mοριά. Η Επανάσταση του 1821 ξεκίνησε από το σύνολο όλων των κοινωνικών ομάδων της Ελλάδας με κοινό παρονομαστή την απελευθέρωσή τους από τον τουρκικό ζυγό. Ήδη από το 1814, οι Φιλικοί είχαν ραγδαία εξάπλωση, οργανώνοντας εξεγέρσεις στους ελληνόφωνους χώρους.
Η σύσταση της Φιλικής Εταιρείας
Σημαντική ήταν η συμβολή της Φιλικής Εταιρείας στην οργάνωση της Επανάστασης. Αποτελούσε μυστική οργάνωση, που ιδρύθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας. Οι ιδρυτές της ήταν μερικοί Έλληνες της διασποράς, όπως ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Αντώνιος Κομιζόπουλος και ο Νικόλαος Γαλάτης. Πρωταρχικό τους μέλημα ήταν η οργάνωση επανάστασης, για την απελευθέρωση των Ελλήνων από τους Οθωμανούς Τούρκους δρώντας υπό άκρα μυστικότητα. Παράγοντας που επηρέασε καθοριστικά την εξάπλωση της Φιλικής Εταιρείας υπήρξε η μεταφορά της έδρας της από την Οδησσό στην Κωνσταντινούπολη όπου υπήρχε μεγάλη ελληνική παροικία.
Βασική προϋπόθεση για την επίτευξη του στόχου τους ήταν να «επανδρώσουν» την Εταιρία με σημαντικές ελληνικές προσωπικότητες, όπως το να αναθέσουν την ηγεσία στον Ιωάννη Καποδίστρια, μέσω του οποίου θα εξασφάλιζαν τη στήριξη της Ρωσίας. Η άρνησή του οδήγησε στην ανάθεση της αρχηγίας στον στρατηγό, Αλέξανδρο Υψηλάντη. Η τοποθέτηση του Υψηλάντη στην θέση αυτή, συνέβαλε στην οργάνωση της ένοπλης εξέγερσης. Η επανάσταση θα ξεκινούσε από τις παραδουνάβιες περιοχές, καθώς εκεί δεν υπήρχε τουρκικός στρατός και η Ρωσία βρισκόταν κοντά. Ξεκινώντας από ρωσικό έδαφος, ο Υψηλάντης κήρυξε την επανάσταση στο Ιάσιο της Βλαχίας στις 24 Φεβρουαρίου του 1821. Η επανάσταση δεν πέτυχε και το έργο της Φιλικής Εταιρείας άρχισε να περιορίζεται. Η μάχη συνεχίστηκε στο Δραγατσάνι, η ήττα όμως ήταν αναπόφευκτη και ο Υψηλάντης συνελήφθη στην Αυστρία.
Το Φιλελληνικό Ρεύμα
Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών από την Ευρώπη και την Αμερική, έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον δημιουργώντας ένα φιλελληνικό κλίμα που επηρέασε σημαντικά το ρεύμα της εποχής. Προσέφεραν σημαντική στήριξη στον ελληνικό Αγώνα, ενισχύοντας τους Έλληνες τόσο σε υλικό όσο και σε ηθικό επίπεδο. Καθοριστική ήταν η συμβολή του Βρετανού ποιητή Λόρδου Μπάιρον, ο οποίος έφτασε στο Μεσολόγγι το 1823 και συνέβαλε στη διαμόρφωση ευρωπαϊκής ταυτότητας της Ελληνικής Επανάστασης. Κατά κύριο λόγο, το φιλελληνικό ρεύμα εκδηλώθηκε στη Γαλλία. Μεγάλο ενδιαφέρον για την Ελληνική Επανάσταση έδειξαν δημιουργοί του γαλλικού ρομαντισμού, με κύριο εκπρόσωπό τους τον Ευγένιο Ντελακρουά. Μέσω των χαρακτηριστικών του έργων όπως η «Σφαγή της Χίου» και η «Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» έγιναν γνωστά στο ευρύτερο κοινό γεγονότα, που συνέβαλαν στην ενίσχυση του κλίματος στήριξης του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων.
Ευγένιος Ντελακρουά | Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου
Ο Ευγένιος Ντελακρουά είναι Γάλλος ζωγράφος, εκπρόσωπος του κινήματος του Ρομαντισμού. Εμπνεύστηκε από σημαντικά ιστορικά γεγονότα όπως η Ελληνική Επανάσταση του 1821. Το έργο του, «H Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» (La Grèce sur les ruines de Missolonghi,1826), είναι εμπνευσμένο από την τρίτη πολιορκία του Μεσολογγίου και τον αγώνα των Ελλήνων το 1825. Απεικονίζεται αλληγορικά η Ελλάδα, ως μια γυναικεία μορφή, να στέκεται όρθια σε ερείπια μάχης. Φορά ελληνική φορεσιά, ξεκούμπωτη ως το στήθος και έχει σηκώσει τα χέρια δείχνοντας ότι παρ’ όλες τις δυσκολίες είναι αποφασισμένη και, πάνω από όλα, ζωντανή.
Η στάση της μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί υπενθύμιση στις Δυτικές χώρες να βοηθήσουν τους Έλληνες στον αγώνα για την ανεξαρτησία τους. Ο ουρανός είναι σκοτεινός και έρχεται σε αντίθεση με το λευκό της ένδυμα. Στο βάθος η μάχη συνεχίζεται. Η σκηνή καταδεικνύει την ύστατη στιγμή και τη θυσία των ανθρώπων του Μεσολογγίου, οι οποίοι επιλέγουν το θάνατο από το να πέσουν στα χέρια του εχθρού. Ο Ντελακρουά, ταυτόχρονα, αποτίει φόρο τιμής στον Φιλέλληνα ποιητή λόρδο Μπάιρον, ο οποίος απεβίωσε στο Μεσολόγγι το 1824. Ο πίνακας του Ντελακρουά, αρχικά, εκτέθηκε στην γκαλερί Λεμπρέν του Παρισιού, με σκοπό την οικονομική ενίσχυση του ελληνικού Αγώνα. Σήμερα, εκτίθεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Μπορντώ στη Γαλλία.
Η πολιορκία του Μεσολογγίου
Σημαντικός σταθμός της Ελληνικής Επανάστασης αποτέλεσε η πολιορκία του Μεσολογγίου. Το Μεσολόγγι συνέβαλε στην επικοινωνία Πελοποννήσου και Στερεάς Ελλάδας, πράγμα που την καθιστούσε σημαντική στρατηγικά και για τον εχθρό. Για το λόγο αυτό, η άμυνα της είχε ενισχυθεί. Το υγρό στοιχείο, ο Πατραϊκός κόλπος και η λιμνοθάλασσα γύρω από την πόλη ήταν το κλειδί για την «οχύρωση» της. Τον Απρίλιο του 1825 ξεκίνησε η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Αρχικά, ο Κιουταχής, ξεκίνησε με στρατό από τη Λάρισα, καθυποτάσσοντας στο διάβα του αρκετές περιοχές. Έφτασε στο Μεσολόγγι και το πολιόρκησε βάζοντας σε εφαρμογή μία τακτική ασφυξίας. Η πολιορκία του Μεσολογγίου κράτησε σχεδόν ένα χρόνο. Στις αρχές, οι Μεσολογγίτες αγωνιστές με τη στήριξη του Καραϊσκάκη και άλλων οπλαρχηγών της Ανατολικής Στερεάς, απέκρουαν κάθε επίθεση και επιτέθηκαν στον στρατό του Κιουταχή, ο οποίος αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Τον Δεκέμβριο του 1825, έφτασε στο Μεσολόγγι ο Ιμπραήμ για να ενισχύσει τα οθωμανικά στρατεύματα και να οργανώσει την πολιορκία. Ανέλαβε τα ηνία της επιχείρησης και ο αποκλεισμός της πόλης έγινε πιο ασφυκτικός. Οι πολιορκημένοι, δεν είχαν υποστήριξη ούτε οικονομικούς πόρους. Δυνάμεις από την ξηρά απέτυχαν να προσπελάσουν τους Οθωμανούς, το ίδιο συνέβη και από τη θάλασσα.
Η πτώση του Μεσολογγίου
Τα ηνία των Οθωμανών ανέλαβε ο στόλος του Καπουδάν Πασά, πετυχαίνοντας σημαντικές διεκδικήσεις παρόλο που βρισκόταν στις αρχές του χειμώνα. Κατάφερε να εφοδιάσει τον Κιουταχή με τρόφιμα και εγκαταστάθηκε στην Πάτρα συμβάλλοντας στην επαφή των Οθωμανών με τις αιγυπτιακές δυνάμεις του Μοριά. Από την πλευρά των Ελλήνων, ο Μιαούλης κατάφερε να εφοδιάσει την πόλη του Μεσολογγίου για δύο μήνες, σπάζοντας το ναυτικό κλοιό των Οθωμανών. Οι πολιορκητές όμως επέμεναν. Επένδυσαν στην κατασκευή πλοίων για να «επανδρώσουν» το στόλο τους ώστε να μπορούν να εισβάλουν στην λιμνοθάλασσα. Την ίδια στιγμή εντάθηκε ο βομβαρδισμός της πόλης του Μεσολογγίου. Στις 31 Μαρτίου, ο ελληνικός στόλος με επικεφαλής τον Μιαούλη προσπάθησε να σπάσει τον αποκλεισμό, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Η απόφαση να επιχειρήσουν έξοδο, πραγματοποιήθηκε το βράδυ της 10ης προς 11ης Απριλίου του 1826. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα περίπου δέκα χιλιάδες άνθρωποι εκ των οποίων περίπου τέσσερις χιλιάδες πολεμιστές να επιτεθούν στους εχθρούς. Οι περισσότεροι οπισθοχώρησαν στο Μεσολόγγι. Η πόλη κυριεύθηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς. Όσοι έμειναν πίσω, θυσιάστηκαν για να μην πέσουν στα χέρια των Οθωμανών.
Η σημασία της πτώσης και της εξόδου του Μεσολογγίου
Η έξοδος του Μεσολογγίου έχει διεθνή ακτινοβολία. Η προσπάθεια των πολιορκημένων να αντισταθούν εξισώνεται με την αντίσταση σε κάθε καταδυνάστευση και συμβολίζει τον αγώνα για την ελευθερία. Η πολιορκία και η πτώση του Μεσολογγίου αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. Η ηρωική αντίσταση των αγωνιστών του Μεσολογγίου ενέπνευσε και εξακολουθεί να εμπνέει σε παγκόσμιο επίπεδο αγώνες για τη διεκδίκηση της ελευθερίας και των ιδανικών μας. Η θυσία των ανθρώπων του Μεσολογγίου δεν άφησε ασυγκίνητη την Ευρώπη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η έξοδος του Μεσολογγίου να αποτελέσει βασικό θέμα έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες σε Ευρώπη και Αμερική. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 έχει εθνική, πολιτική και κοινωνική χροιά. Ήταν εκείνη η επανάσταση, η οποία συνέβαλε στην δημιουργία ενός ανεξάρτητου, εθνικού κράτους και στη συσπείρωση του ελληνικού έθνους. Ο σκοπός ήταν η εξουσία να πηγάζει από το έθνος, το λαό. Πρώτος κυβερνήτης του νεοσύστατου ελληνικού ανεξάρτητου κράτους διετέλεσε ο Ιωάννης Καποδίστριας.
Βιβλιογραφία:
- ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΦΑΓΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, Κωνσταντίνος Κωνσταντάρας, Εκδόσεις: Ήλεκτρον
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους- Η Ελληνική Επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1821-1832) τομ. ΙΒ’, Εκδοτική Αθηνών
- Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Απόστολος Βακαλόπουλος, τομ. Ζ, Εκδοτικός Οίκος Αντ. Σταμούλη
- Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826, Σπυρομήλιου, Εκδόσεις: Βλαχογιάννη
