Πώς προσεγγίζεται η έννοια της «ταυτότητας» σε μια εποχή που η ανάγκη ταυτοποίησης κρίνεται κάτι περισσότερο από απαραίτητη; Πώς μία συλλογή ταυτοτήτων μετατρέπεται από απλό αντικείμενο ενασχόλησης σε μία συστηματική και εμπεριστατωμένη μελέτη τεκμηρίων; «Δελτία ταυτότητας» ποικίλων ειδών (στρατιωτικές, υπηρεσιακές, φοιτητικές κ.ά.), βιβλιάρια, άδειες οδηγήσεως, διαβατήρια και πολλά άλλα έγγραφα δηλωτικά της ταυτότητας, όπως αναδεικνύονται από τα τεκμήρια σχετικών συλλογών, αποτελούν το περιεχόμενο του νέου βιβλίου των εκδόσεων «συλλογές». Πέρα όμως από την παρουσίαση ταυτοτήτων, ο Στέφανος Λουμάκης στο βιβλίο Ελλήνων Ταυτότητες προχωρά στην ανάλυση πληροφοριών μεγάλου λαογραφικού, κοινωνικοπολιτικού και ιστορικού ενδιαφέροντος.
Ο Στέφανος Γ. Λουμάκης είναι δικηγόρος. Στον ελεύθερο χρόνο του ασχολείται με την έρευνα και μελέτη διαφόρων θεμάτων. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά Λακωνικά, Δημοφών και «συλλογές». Ο «Σύλλογος Ποιοτικής και Πολιτιστικής Αναβάθμισης Δυτικής Αττικής Ο Δημοφών» έχει εκδώσει οκτώ βιβλία του και οι εκδόσεις «συλλογές» άλλο ένα.
Ο ίδιος μιλά στο Artic.gr για το πώς από «ρακοσυλλέκτης» ταυτοτήτων, άρχισε να ασχολείται με το υλικό αυτό, να το προσεγγίζει με διάφορους τρόπους, να το μελετά και να το συνδυάζει με άλλα στοιχεία και πληροφορίες, συνθέτοντας ένα πρωτότυπο, πολυφωνικό «ψηφιδωτό» ιστορίας και πολιτισμού.
Στέφανος Λουμάκης | Ελλήνων Ταυτότητες
– Πότε και με ποια αφορμή ξεκίνησε η επιθυμία σας να δημιουργήσετε τη συγκεκριμένη συλλογή διαφόρων ταυτοτήτων;
Στέφανος Λουμάκης: – Δεν θυμάμαι! Ίσως να φταίει και η ηλικία μου για το ότι ξεχνάω!… Πέρα από την πλάκα, πρόκειται για μια συλλογή που κατ’ ουσία προέκυψε χωρίς να το καταλάβω. Σε ανύποπτη χρονική στιγμή βρήκα σε κάποιο παζάρι μια ταυτότητα που μου φάνηκε ενδιαφέρουσα, στη συνέχεια προμηθεύτηκα μια δεύτερη σε κάποια δημοπρασία, ύστερα κάποια άλλη και έτσι, χωρίς καλά – καλά να το καταλάβω, βρέθηκα με μια μικρή συλλογή τέτοιων έγγραφων τεκμηρίων.
– Ποιες ήταν οι κύριες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε κατά την ερευνητική ενασχόλησή σας με τις ταυτότητες στα διάφορα στάδια ταξινόμησης, ψηφιοποίησης, καταγραφής και παρουσίασής τους για τις ανάγκες του εν λόγω βιβλίου;
Στέφανος Λουμάκης: – Κάθε συλλογή τεκμηρίων, αυτή των ταυτοτήτων εν προκειμένω, μπορεί να ταξινομηθεί με πολλά διαφορετικά κριτήρια. Η δυσκολία βρίσκεται στο να αποφασίσεις ποιο κριτήριο είναι το «σωστό» ή, για να ακριβολογούμε, το καλύτερο δυνατό, που θα διευκολύνει, εν τέλει, και την παρουσίασή τους. Για να γίνει αυτό πρέπει να αποκτήσεις μια πλήρη εικόνα του υλικού που έχεις στη διάθεσή σου. Όπως εκθέτω και στον πρόλογό μου, το μεγαλύτερο πρόβλημα προέκυψε όταν «εισέρευσαν» στο προς παρουσίαση υλικό, πολλές νέες ταυτότητες, από τη συλλογή ενός φίλου συλλέκτη, που με «ανάγκασαν» να αλλάξω άρδην την δομή της εργασίας μου. Αλλά οι δύο μεγαλύτερες δυσκολίες σε τέτοιου είδους προσπάθειες είναι αφενός μεν να πεις στον εαυτό σου «προχωρώ με το υλικό που έχω στη διάθεσή μου» [δεδομένου ότι πάντα θα εισρέει νέο υλικό και οι αλλεπάλληλες αναβολές οδηγούν, αναμφίβολα, στην… χώρα του «ποτέ»!], αφετέρου δε να επιλέξεις ποια από τα τεκμήρια που έχεις στη διάθεσή σου θα αφήσεις εκτός παρουσίασης, ως λιγότερο σημαντικά.
«Πίσω από κάθε «ψυχρό» χαρτί, πίσω από κάθε «άψυχη» ταυτότητα, προφανώς κρύβονται ιστορίες ανθρώπων, τις οποίες εμείς ούτε καν υποψιαζόμαστε».
– Όπως παρατηρούμε στο βιβλίο, βασικά κριτήρια κατάταξης των ταυτοτήτων είναι το είδος, ο φορέας έκδοσής τους, ο σκοπός της ύπαρξής τους και το ποιούς αφορά. Παρατίθενται λοιπόν, ταυτότητες ποικίλων ειδών (στρατιωτικές, υπηρεσιακές, φοιτητικές κ.ά.), βιβλιάρια, άδειες οδηγήσεως, διαβατήρια κλπ. Πώς η συγκεκριμένη ταξινόμηση και κατηγοριοποίηση ευνοεί την αξιοποίηση των τεκμηρίων αυτών για το ευρύ κοινό;
Στέφανος Λουμάκης: – Έκρινα ότι αυτή η κατηγοριοποίηση θα ήταν η καλύτερη δυνατή για τους αναγνώστες. Αλλά προφανώς αυτοί οι τελευταίοι θα κρίνουν, εν τέλει, εάν αυτή μου η απόφαση ήταν ορθή ή εσφαλμένη. Η σκέψη μου ήταν: Αρχικά να παρουσιάσω, αυτονοήτως, τις «κοινές» ταυτότητες για το σύνολο του πληθυσμού, στη συνέχεια αυτές που αφορούν «υποσύνολα» του πληθυσμού που ανήκουν στον κρατικό μηχανισμό (δηλαδή στρατιωτικούς, στελέχη των σωμάτων ασφαλείας και δημοσίους υπαλλήλους), επαγγελματικές και συνδικαλιστικές διαφόρων εργαζομένων κ.λπ.
Οι επί μέρους κατηγορίες θα μπορούσαν να είναι… όσες μπορεί να φανταστεί κανείς! Προφανώς και κάθε άνθρωπος έχει τον δικό του τρόπο προσέγγισης. Ασφαλώς εάν το υλικό αντικείμενο παρουσίασης δεν ήταν έντυπο, δηλαδή ένα βιβλίο που εκ των πραγμάτων πρέπει να ακολουθήσει μια «ευθύγραμμη» πορεία, αλλά ήταν ένα ψηφιακό μέσο (για παράδειγμα στο διαδίκτυο), ο αποδέκτης της παρουσίασης, δηλαδή ο αναγνώστης, θα μπορούσε να το προσεγγίσει πολλαπλώς, κατά τον τρόπο που θα τον βόλευε κατά περίπτωση, χάρη στους υπερσυνδέσμους (links) που θα υπήρχαν.
«Η ιστορία μιας υπηρέτριας, που είχε σχετική ταυτότητα, επί κατοχής, ήδη από ηλικίας 10 ετών, είναι, κατ’ εμέ, από τις πιο συγκινητικές, και γι’ αυτό της αφιέρωσα ένα ιδιαίτερο μικρό κεφάλαιο[…]»
– Το βιβλίο σας δεν αποτελεί μια απλή παράθεση του πλούσιου υλικού σας γύρω από τις ταυτότητες, αλλά και μία συστηματική παρουσίαση ποικίλων κοινωνικοπολιτικών, λαογραφικών και ιστορικών πληροφοριών που αντιστοιχούν και «πηγάζουν» από αυτές. Θα λέγατε ότι ίσως εκεί έγκειται η σπουδαιότητα του εγχειρήματός σας;
Στέφανος Λουμάκης: – Συμφωνώ απόλυτα και χαίρομαι διότι ως αναγνώστρια του βιβλίου είχατε και εσείς αυτή την προσέγγιση. Ένας συλλέκτης που απλώς «μαζεύει» υλικό, κατά τη γνώμη μου δεν έχει τίποτε απολύτως. [Κατ’ ακρίβεια θα μπορούσαμε, ίσως, να τον αποκαλέσουμε απλώς «ρακοσυλλέκτη»]. Μόνον όταν αρχίσει να ασχολείται με το υλικό αυτό, να το προσεγγίζει με διάφορους τρόπους, να το μελετά και να το συνδυάζει με άλλα στοιχεία και πληροφορίες, μόνο τότε αρχίζει να το «κατακτά» και αξίζει να ισχυρίζεται ότι «το έχει»!…
Περαιτέρω: Η έκδοση ενός βιβλίου που περιορίζεται στην απλή παράθεση του υλικού, όσο πλούσιο κι αν είναι το υλικό αυτό, μάλλον δεν διαφέρει από απλή επίδειξη του στυλ: «κοιτάξτε τι έχω βρει και έχω αποκτήσει». Ανεξαρτήτως τούτων, πιστεύω ότι και ο ίδιος ο αναγνώστης μπορεί και πρέπει να μην παραμένει «παθητικός» σε όσα γράφει ο συγγραφέας, αλλά να κάνει τους δικούς τους συνδυασμούς και τις δικές τους διαπιστώσεις.
«Ταυτότητες κάθε είδους υπάρχουν, πλέον, στη ζωή μας, από την γέννησή μας μέχρι τον θάνατό μας.»
– Στο βιβλίο αναφέρετε χαρακτηριστικά πως: «Κάπως έτσι, θαρρώ, πρέπει να ενεργεί και ο συλλέκτης – ερευνητής: Να συνδυάζει τα ευρήματά του με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς. Ώστε να «χτίσει ιστορίες» και να «αναβιώνει» ζωές ανθρώπων του παρελθόντος». Ποια ταυτότητα, και, συνεπώς, ιστορία που τη «συνοδεύει» θα ξεχωρίζατε από όλες και γιατί;
Στέφανος Λουμάκης: – Πίσω από κάθε «ψυχρό» χαρτί, πίσω από κάθε «άψυχη» ταυτότητα, προφανώς κρύβονται ιστορίες ανθρώπων, τις οποίες εμείς ούτε καν υποψιαζόμαστε. Τί ανάγκασε, για παράδειγμα, την 22χρονη που στις 4.7.1940 διδάσκει στο Δημοτικό Σχολείο Διαλεχτού Καβάλας [«Καβάλλας» σύμφωνα με την ορθογραφία της εποχής] να προσφέρει τις υπηρεσίες στο «Κέντρον Κοινωνικής Αντιλήψεως» στην Αθήνα, στις 7.11.1941; Ο πόλεμος την έκανε να επιστρέψει στον τόπο κατοικίας της ή να εγκαταλείψει την ιδιαίτερη πατρίδα της; Επέστρεψε, άραγε, στα εκπαιδευτικά της καθήκοντα και πότε; Πόση φτώχεια ανάγκασε ανήλικα κορίτσια να εργάζονται ως υφάντριες και σε τόρνο υαλουργείου; Και τί να απέγιναν άλλες ανήλικες, που εργάζονταν «εσωτερικές», ως υπηρέτριες σε πλούσιες οικογένειες;
Η ιστορία μιας τέτοιας υπηρέτριας, που είχε σχετική ταυτότητα, επί κατοχής, ήδη από ηλικίας 10 ετών, είναι, κατ’ εμέ, από τις πιο συγκινητικές, και γι’ αυτό της αφιέρωσα ένα ιδιαίτερο μικρό κεφάλαιο, με τίτλο «Άνθρωποι και ζωές πίσω από μια ταυτότητα». Ιδιαίτερη «ερευνητική συγκίνηση», πάντως, μου προκάλεσε το γεγονός ότι εντόπισα [από σύμπτωση – εύνοια της τύχης!…] τις ταυτότητες τριών διαφορετικών μεν, αλλά συγγενικών προσώπων σε τρεις διαφορετικές συλλογές: στα χέρια του εκδότη υπήρχαν οι επαγγελματικές ταυτότητες του πατέρα, στα χέρια μου το βιβλιάριο υγείας της μητέρας και στα χέρια ενός φίλου συλλέκτη η ταυτότητα του παιδιού τους. Αντιλαμβάνεστε την χαρά μου όταν το διαπίστωσα και τις συσχέτισα μεταξύ τους;!…
«Κάπως έτσι, θαρρώ, πρέπει να ενεργεί και ο συλλέκτης – ερευνητής: Να συνδυάζει τα ευρήματά του με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς. Ώστε να «χτίσει ιστορίες» και να «αναβιώνει» ζωές ανθρώπων του παρελθόντος».
– Τι θεωρείτε και -ενδεχομένως- επιδιώκετε να αποκομίσουν οι αναγνώστες μέσα από τη συγκεκριμένη μελέτη – καταγραφή τεκμηρίων;
Στέφανος Λουμάκης: – Ταυτότητες κάθε είδους υπάρχουν, πλέον, στη ζωή μας, από την γέννησή μας μέχρι τον θάνατό μας. Οι δύο πρώτες φωτογραφίες, ήδη στην εισαγωγή του βιβλίου μου, εκτός αρίθμησης και… «εκτός συναγωνισμού», είναι μία ταυτότητα στο χεράκι ενός νεογέννητου βρέφους [εικόνα συνηθισμένη σε όλα τα μαιευτήρια] και μία ταυτότητα κρεμασμένη στα δάχτυλα του ποδιού ενός πτώματος σε κάποιο νεκροτομείο, συνοψίζουν την παραπάνω διαπίστωση. Στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, στη ζωή μας όλη, καθένας μας μπορεί να αποκτήσει δεκάδες ταυτότητες και άλλα δηλωτικά της ταυτότητάς του έγγραφα. Ο συνδυασμός όλων αυτών και των στοιχείων που περιέχουν συγκροτούν μια οιονεί «συνολική ταυτότητα» του ατόμου, που βεβαίως διαφέρει από την Ταυτότητα του Προσώπου.
Τα επιμέρους άτομα – Πρόσωπα, όμως, συγκροτούν μικρές και μεγαλύτερες κοινωνικές ομάδες, αποτελούν, εν τέλει, έθνη. Τα έθνη και τα κοινωνικά σύνολα δημιουργούν ιστορία και δη την «μεγάλη εικόνα» της Ιστορίας. Εκτός από την οποία, όμως, υπάρχουν και οι «μικρές (ασήμαντες;) ιστορίες». Που μπορεί να ανήκουν σε ανθρώπους που κάθε άλλο παρά μικροί και ασήμαντοι ήταν. Και που, σε κάθε περίπτωση, συνδυαζόμενες μεταξύ τους, δημιουργούν την «μεγάλη» ιστορία. Έτσι αντιμετωπίζω όλα τα τεκμήρια που βρίσκω και συλλέγω: Ως «μικρές ψηφίδες» ιστορίας και πολιτισμού που δεν πρέπει να χαθούν!
«Έτσι αντιμετωπίζω όλα τα τεκμήρια που βρίσκω και συλλέγω: Ως «μικρές ψηφίδες» ιστορίας και πολιτισμού που δεν πρέπει να χαθούν!»
Κάθε τεκμήριο που καταλήγει στα σκουπίδια και από εκεί στην πολτοποίηση σημαίνει απώλεια ενός τμήματος της αλήθειας, απώλεια ενός τμήματος της ιστορίας μας. Χάνοντας, όμως, την ιστορία μας και την μνήμη μας χάνουμε και ένα τμήμα της εθνικής μας ταυτότητας… Παρότι, λοιπόν, ως ερευνητής και συγγραφέας «δεν μου πέφτει λόγος» και δεν μπορώ να «υποδείξω» σ’ έναν αναγνώστη πώς θα εκμεταλλευτεί και τι θα αποκομίσει απ’ το βιβλίο μου, θα ευχόμουν να αποκομίσουν τουλάχιστον αυτά: Το συμπέρασμα ότι τίποτα δεν είναι άχρηστο εντασσόμενο σ’ ένα γενικότερο σύνολο και ότι οι ζωές και τα τεκμήρια κάποιων ανθρώπων που χάθηκαν, δεν ήταν τόσο «άχρηστα» για να καταλήξουν σε κάποιο παλαιοπώλη και από εκεί στη συλλογή κάποιου τρίτου.
Με την ευκαιρία θα μου επιτρέψετε να μην αναφερθώ μόνο στους αναγνώστες, αλλά και στους λοιπούς συλλέκτες, γνωστούς ή άγνωστούς μου, και να τους απευθύνω μια έκκληση – πρόσκληση – παράκληση: Το κάθε είδους και μορφής υλικό που έχουν συλλέξει, έχει αξία μόνον όταν δεν είναι «για τα μάτια τους μόνον», αλλά όταν δημοσιοποιείται, ώστε να έχει πρόσβαση σ’ αυτό ο κάθε ενδιαφερόμενος. Γι’ αυτό, λοιπόν, εκδώστε βιβλία, γράψτε άρθρα, κάντε αναρτήσεις στο διαδίκτυο! Όλα μπορεί να είναι χρήσιμα!
Ελλήνων Ταυτότητες | Πληροφορίες για το βιβλίο
- Τίτλος: «Ελλήνων Ταυτότητες»
- Συγγραφέας: Στέφανος Γ. Λουμάκης
- Εκδόσεις «συλλογές» – Αργύρη Βουρνά
- Χρονολογία Έκδοσης: 2020
Περισσότερες συνεντεύξεις λογοτεχνίας εδώ
