Ένα απόγευμα του 1975 σ’ ένα γκαράζ του Καράκας της Βενεζουέλας, ο 36χρονος τότε καθηγητής μουσικής και οικονομολόγος José Antonio Abreu ξεκίνησε μια σταυροφορία που φαινόταν απολύτως ουτοπική: Να σώσει όσα περισσότερα παιδιά μπορεί από τη φτώχεια, τους δρόμους και την εγκληματικότητα, μαθαίνοντάς τους, δωρεάν, κλασσική μουσική και κάνοντάς τα μέλη μιας κλασσικής συμφωνικής ορχήστρας. Ας μάθουμε τι εστί El Sistema: Μαθήματα ζωής.
Το El Sistema γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στη Βενεζουέλα, μια χώρα που αγωνίστηκε για πολλά χρόνια για την ανεξαρτησία της αλλά και την κατάργηση των απολυταρχικών καθεστώτων. Ο Jose Antonio Abreu προσπάθησε να δημιουργήσει μια ορχήστρα όπου οι μουσικοί, αντί να μελετούν ο καθένας μόνος του, θα μελετούσαν όλοι μαζί. Ήδη υπήρχε μια παρόμοια εμπειρία στη Βενεζουέλα, όπου οι μαθητές των σχολείων πήγαιναν σε μεγάλες αίθουσες και ετοίμαζαν όλοι μαζί τις εργασίες τους για την επόμενη μέρα. Ο Abreu κατάφερε να βρει παιδιά που είχαν κάποιο ταλέντο στη μουσική αλλά και δασκάλους από ολόκληρη τη Βενεζουέλα. Η πρώτη του ορχήστρα, η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων της Βενεζουέλας, δημιουργήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου του 1975 και έδωσε την πρώτη συναυλία της στις 30 Απριλίου της ίδιας χρονιάς. Πολύ γρήγορα συνδέθηκε με άλλες ορχήστρες αλλά και ηχογράφησε με πολλούς και γνωστούς μαέστρους. Το κεντρικό τους μήνυμα στους νέους όλης της χώρας ήταν «Να παίζεις και να αγωνίζεσαι». Τα 11 παιδιά που εμφανίστηκαν στην πρώτη πρόβα έγιναν 370.000 και προέρχονται κυρίως από τα φτωχά στρώματα του λαού. Φοιτούν σε 285 μουσικά σχολεία, τα οποία ονομάζονται «Πυρήνες». Στους Πυρήνες λειτουργούν 285 παιδικές και νεανικές συμφωνικές ορχήστρες, ενώ έχουν σχηματιστεί επίσης και 30 επαγγελματικές, ενώ έχουν δημιουργηθεί 5.620 θέσεις εργασίας. Το El Sistema έχει αναδείξει μουσικούς παγκόσμιας κλάσης, ενώ μαέστροι διεθνούς κύρους από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ ταξιδεύουν στην Βενεζουέλα για να διευθύνουν 17χρονα και 18χρονα ταλέντα. Η Συμφωνική Ορχήστρα Σιμόν Μπολίβαρ, η ναυαρχίδα του El Sistema, θεωρείται μια από τις 10 καλύτερες συμφωνικές στον κόσμο, κατατάσσοντας τη χώρα ανάμεσα στις μεγάλες μουσικές δυνάμεις του πλανήτη. Οι ορχήστρες ασχολούνται με τα έργα των γνωστών και μεγάλων κλασικών συνθετών αλλά και με πολλά έργα από το ρεπερτόριο των συνθετών της Λατινικής Αμερικής, Από τη στιγμή που ένα παιδί αποφασίζει να μπει σε μια ορχήστρα, παίρνει υποτροφία. Αυτό αποτελεί τιμή για την οικογένειά του αλλά έχει και πρακτική αξία: το παιδί δεν θα χρειαστεί πλέον να φύγει από το πρόγραμμα επειδή πρέπει να δουλέψει. Το El Sistema ξεκίνησε περισσότερο από αγάπη στα παιδιά και λιγότερο από αγάπη στη μουσική. Η έμφαση βρίσκεται στην ανάπτυξη της κοινότητας και στην αλληλεγγύη. Οι δάσκαλοι, οι μαθητές και οι γονείς βρίσκονται σε μια ατμόσφαιρα αλληλοσεβασμού και αγάπης που τους κάνει να νιώθουν ασφαλείς και ευτυχισμένοι.
Η διαδικασία έχει ως εξής: Τα παιδιά εγγράφονται στους πυρήνες και δηλώνουν τι όργανο θα ήθελαν να παίξουν. Το όργανο τους δίδεται δωρεάν. Οι γονείς έχουν την υποχρέωση να πληρώνουν μόλις €5 τον χρόνο ως συμμετοχή. Και εδώ αρχίζουν οι διαφορές με το κλασσικό σύστημα μουσικής εκπαίδευσης: Ο μαθητής δεν διδάσκεται μόνος του αλλά βρίσκεται ενταγμένος μέσα σε μια μεγάλη συμφωνική ορχήστρα. Μαθαίνει παίζοντας. Αυτό επιτρέπει να δημιουργηθεί, πρώτον ένα αίσθημα ευθύνης, και ομαδικότητας αλλά δεύτερον, ένας υγιής ανταγωνισμός και κίνητρο για τους συμμετέχοντες να συνεχίσουν αυτό που αγαπούν και να γίνουν ακόμη καλύτεροι.
Το El Sistema είναι πάνω απ’ όλα ένα εργαλείο κοινωνικής αλλαγής, μια απόπειρα να αλλάξει ο κόσμος μέσω της μουσικής . Τα παιδιά είναι οπλισμένα με βιολιά και προσπαθούν να αλλάξουν το σύστημα μέσω της τέχνης. Το «πείραμα του El Sistema» όπως ονομάστηκε, μιμήθηκαν και άλλες χώρες όπως η Αργεντινή, η Αυστραλία, η Βολιβία, η Βραζιλία, ο Καναδάς, η Κόστα Ρίκα, η Κούβα, το Εκουαδόρ, το Περού, η Σκωτία και πρόσφατα οι περισσότερες πολιτείες της Βόρειας Αμερικής. Το El Sistema έχει βραβευθεί για τη συνεισφορά του στη μουσική και στην κοινωνία με το Glenn Gould Prize, Prince of Asturias Awards, Ted Price και Polar Music Prize. Έχουν γυριστεί δύο ντοκιμαντέρ για το φαινόμενο El Sistema, το 2004 (με τίτλο Tocar y Luchar (Play and Fight) ) και το 2008 (με τίτλο ‘El Sistema”). Τελικά, μέσα από τη μουσική, το El Sistema κατάφερε να αναδείξει, όχι μόνο τη δύναμη της Τέχνης, αλλά και τη θέληση του ανθρώπου για ζωή και δημιουργία. Και απέδειξε κάτι: Όλοι έχουν δικαίωμα στο όνειρο. Και στην πραγματοποίησή του…
